Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Qupperneq 11

2. tbl. 98. árg. 2022 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 11
Viðtal
Ingibjörg Jónsdóttir, prófessor í lífeðlisfræði og
forstöðukona við Institute for Stress Medicine í Gautaborg
hefur ekki verið fylgst nógu vel með vinnuaðstæðum í þessum
störfum og álag sem tengist stjórnun og skriffinsku er allt of mikið.
Álagið hefur breyst í störfum hjúkrunarfræðinga, auknar kröfur
eru frá bæði sjúklingum og aðstandendum, auk þess sem störfin
eru mun flóknari í dag en áður. Það er miklu meira álag á starfsfólki
í dag og ef fólk sem er undir miklu og langvarandi álagi getur ekki
tekist á við það, getur það upplifað mikil kulnunareinkenni eins
og til dæmis gífurlega þreytu og svefntruflanir, ásamt einkennum
þunglyndis. Þetta getur haft áhrif á heilabúið sem virkar þá ekki
eins og það á að gera og minnið getur versnað. Mikilvægast er að
fólk sé meðvitað um þessi einkenni og bregðist við áður en það er
of seint,“ segir hún.
Margir sem fá kulnunargreiningu eru í raun
að glíma við eitthvað annað en kulnun
Hverjir eru líklegastir til að lenda í kulnun? „Það er ekkert
einfalt svar við þeirri spurningu vegna þess að greining er óljós
og mismunandi á milli landa. Hér í Svíþjóð eru margir að fá
kulnunargreiningu en kemur svo í ljós að þessi einstaklingar eru
í raun og veru að glíma við eitthvað annað, til dæmis geðhvörf,
áfallastreituröskun, þunglyndi eða ADHD. Það er mjög mikilvægt
að fólk fái rétta greiningu og sé ekki greint með kulnun þegar um
annað er að ræða. Mikilvægur þáttur við greiningu á kulunun
er álagið. Fólk lendir í kulnun þar sem álagspunktar eru bæði
heima og í vinnunni. Við sjáum það í okkar rannsóknum og á
sjúklingamóttökunni þar sem allt að 500 sjúklingar hafa fengið
meðhöndlun, að allir að glíma við of mikið álag, bæði í vinnu og
einkalífi. Konur eru oftast í mestri hættu, ekki vegna kyns síns
heldur vegna þess að þær vinna á vinnustöðum þar sem álag er
gjarnan mikið eins og við sjáum í heilbrigðiskerfinu. Hlutfallslega
eru konur fleiri í stétt hjúkrunarfræðinga og því fá hlutfallslega
fleiri konur kulnunareinkenni. Það er mjög mikilvægt að ræða
þetta því það er ákveðið vandamál að það sé endalaust verið að tala
um þetta sem kvennavandamál en ekki sem vinnustaðavandamál
eða samfélagsvandamál. Oft og tíðum eru það svo konurnar
sem taka mestu ábyrgðina heima, við erum ekki komin alla
leið í jafnréttismálum þótt margt hafi áunnist og breyst til hins
betra. Fólk sem vinnur störf þar sem álagið er mikið, sem oft eru
umönnunarstörf, og svo er líka álag heima fyrir og þetta gerir það
að verkum að fólkið fær ekki andrými til að takast á við daginn og
er líklegra til að fá kulnunareinkenni. Fólk getur til að mynda verið
að ganga í gegnum erfiðan skilnaði, átt barn með sérþarfir
og móður með krabbamein samhliða álagi á vinnustað, það er
mjög sjaldgæft að við sjáum þessa einstaklinga í kulnun. Þetta
er ekki bara vinnustaðavandamál, þetta er líka samfélagslegt
vandamál. Við Íslendingar erum til að mynda gjörn á að þurfa að
lifa lífinu á fullum hraða og lífsgæðakapphlaupið er mikið, það þarf
oft og tíðum allt að vera fínt og flott og svo þarf að taka þátt í öllu
og ekki má missa af neinu. Þetta gengur örugglega upp fyrir marga
en það er alltaf ákveðinn hópur sem hefur ekki möguleika á því
að taka þátt í lífsgæðakapphlaupinu en samfélagið ætlast einhvern
veginn til þess að fólk taki þátt í því og það eitt og sér að upplifa
að geta ekki tekið þátt í þessu lífsgæðakapphlaupi getur skapað
streituálag á fólk.“
Svefntruflanir, stöðugar áhyggjur og gleymska
Það er ekki bara lífgæðakapphlaupið sem skiptir máli að sögn
Ingibjargar og aðrir þættir sem við höfum rætt hingað til, „fyrir
utan álagsþættina skiptir persónuleikinn líka máli; einstaklingur
sem setur miklar kröfur á sjálfan sig, er fullkomnunarsinni eða ber
kannski eitthvað með sér úr uppeldinu sem hefur áhrif, tekur til
að mynda alla hluti inn á sig og biður aldrei um hjálp er að öllum
líkindum í meiri hættu á að lenda í kulnun en sá sem setur til
dæmis ekki of mikla pressu á sig og kröfur.“
„... við megum heldur
ekki vera hrædd við
streitu, við erum gerð til
þess að takast á við álag
og þolum það vel en
þurfum hvíld á milli.“