Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Qupperneq 37

2. tbl. 98. árg. 2022 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 37
Meginmarkmið liðskiptaaðgerða er að minnka sársauka, auka líkamlega virkni, bæta heilsu
og lífsgæði (Deng o.fl., 2018). Slitgigt leggst aðallega á eldra fólk, en talið er að um 80% fólks
75 ára og eldri glími við slitgigt af einhverri gerð (Sjöling o.fl., 2005) og getur gigtin valdið
miklum sársauka, dregið úr virkni og getu til daglegra athafna og er kostnaðarsöm bæði fyrir
samfélagið í heild og einstaklinginn sjálfan (Miao og Lin, 2018, Tay Swee Cheng o.fl., 2018).
Þegar hreyfifærni er mjög skert og verkir miklir, líkt og er hjá einstaklingum sem glíma við
slitgigt, hefur það áhrif á daglegar athafnir og lífsgæði sjúklingsins (Miao og Lin, 2018). Lokastig
meðferðar við slitgigt er liðskiptaaðgerð (Didden o.fl, 2018; Miao og Lin, 2018).
Liðskiptaaðgerðir eru með algengustu skurðaðgerðum í heiminum og eru framkvæmdar
milljónir liðskiptaaðgerða á mjöðm árlega (Deng o.fl., 2018; Füssenich o.fl., 2019). Á tíu ára
tímabili í kringum síðustu aldamót eða frá 1994 til 2004 fjölgaði liðskiptaaðgerðum á mjöðm
tvöfalt í Bandaríkjunum og svipaðar tölur sáust einnig í Bretlandi (Deng o.fl., 2018). Aðgerðirnar
hafa jafnframt verið með algengustu stærri aðgerðum hérlendis (Embætti landlæknis, 2021).
Tíðni slitgigtar eykst í tengslum við aldur og hækkandi líkamsþyngd í hinum vestræna heimi
og er algengari hjá konum (Hofstede o.fl., 2018), en talið er að um 10% karla og 18% kvenna
glími við slitgigt (Neuprez o.fl., 2020). Geta heilbrigðiskerfisins til að framkvæma þann fjölda
liðskiptaaðgerða sem talin er þörf á hefur ekki verið næg, hvorki erlendis (Füssenich o.fl.,
2019) né hérlendis. Árið 2015 voru biðlistar eftir liðskiptaaðgerð á mjöðm í sögulegu hámarki
hérlendis og var sett af stað þriggja ára átak (2016, 2017 og 2018) til að fækka fólki á biðlista
eftir völdum aðgerðum, m.a. liðskiptaaðgerðum á mjöðm (Velferðarráðuneytið, 2016).
Reyndin varð að heildarfjöldi á biðlista fór úr 523 í október 2015 niður í 337 árið 2018 en hefur
aukist síðan og var í september 2020 orðinn 415 (Agnes Gísladóttir o.fl., 2020). Aðgerðum
hefur jafnframt fækkað frá því átakinu lauk (Embætti landlæknis, 2021a). Meginástæður
aukningarinnar eru taldar vera aukin eftirspurn og að sjúkrahúsin nái ekki að anna
eftirspurninni (Alma D. Möller, 2019). Lengri biðtíma eftir liðskiptaaðgerð fylgja meiri verkir,
minnkuð hreyfigeta, minnkuð lífsgæði sjúklinga og minnkuð geta til að sjá sjálfur um athafnir
daglegs lífs (Larsen o.fl., 2010; Tay Swee Cheng o.fl., 2018). Jafnframt eykst kvíði fyrir aðgerðinni
sjálfri og andlegt ástand fyrir aðgerð versnar (Sjöling o.fl., 2005).
Lífsgæði er hugtak sem er oft notað í hjúkrunarrannsóknum sem útkomubreyta til að lýsa
almennri vellíðan einstaklings (Fulton o.fl., 2012). Hugtakið er almennt tengt jákvæðum þáttum
lífsins eins og hamingju, heilsu, vellíðan og lífsánægju og felur í sér þá undirliggjandi forsendu
að góð heilsa merki ekki endilega hamingju eða gott líf og hins vegar að heilsubrestur sé ekki
sjálfkrafa vísbending um óhamingju eða minnkandi lífsánægju (Moons o.fl. 2006). Í tengslum
við heilsu og sjúkdóma er iðulega vísað til heilsutengdra lífsgæða og hafa þau verið skilgreind
sem „margþætt hugtak sem felur í sér svið sem tengjast líkamlegri, andlegri, tilfinningalegri og
félagslegri virkni. Það gengur lengra en beinar mælingar á lýðheilsu, lífslíkum og dánarorsökum
gera og beinist að áhrifum heilbrigðisástands á lífsgæði“ (WHO, 2020). Rannsóknir sýna að
heilsutengd lífsgæði aukast hjá flestum í kjölfar liðskipataðgerðar (Árún K. Sigurðardóttir
INNGANGUR
JÓHANNA SIGRÍÐUR SVEINSDÓTTIR
hjúkrunarframkvæmdarstjóri
Skjólgarður og Vígdísarholti ehf.
HERDÍS SVEINSDÓTTIR
prófessor
Hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands
og Aðgerðarsvið Landspítala
Heilsutengd lífsgæði
sjúklinga eftir
liðskiptaaðgerð
á mjöðm: Lýsandi
ferilrannsókn
Ritrýnd grein | Peer review
Höfundar