Læknaneminn - 01.06.1975, Blaðsíða 13

(líklega undir 5% þvagvegasýkinga), en menga
þvagsýni oft. Bæði stapli. aureus og staph. albus geta
valdið slíkum sýkingum. Meðferð er með sýklalyfj-
um eftir næmisþrófum.
Heilahimnusýking
Klasasýklar valda sjaldan heilahimnubólgu. Þeir
geta borist í heilahimnur við slys á höfði, sýkingar í
blóði, mænustungu og úr sýktu myelo-meningocele.
Meðferð er sýklalyf í háum skömmtum með inn-
stungu í æð eða vöðva. Penicillinlyf komast sæmi-
lega yfir heilablóðþröskuld, ef magn í lilóði er hátt,
en gentamycin og kanamycin illa, þannig að þau
verður að gefa að einhverju leyti beint í mænugöng,
ef þau eru valin til meðferðar gegn þessari sýkingu.
Choramphenicol kemst hins vegar vel yfir heila-
blóðþröskuld.
Þarmasýking og matareitrun
Þarmasýking af völdum klasasýkla (enterocolitis)
kom aðallega fyrir sem spítalasýking á meðan það
var algengt að nota breiðvirk sýklalyf eða penicillin
-j- streptomycin eftir innyflaaðgerðir. Þessi breið-
virku lyf gátu eytt svo miklu af eðlilegum sýkla-
gróðri í þörmum, að klasasýklar með mótstöðu gegn
viðkomandi lyfjum náðu sér niðri og úr varð lífs-
hættuleg sýking í slímhúðinni. Nú mun þetta vera
orðin mjög sjaldgæf sýking. Meðferð er að gefa
vökva eftir þörfum, hætta sýklalyfjum, sem gefin
hafa verið og gefa í þeirra stað sýklalyf, sem við-
komandi klasasýklastofn er næmur fyrir.
Matareitrun af völdum klasasýkla orsakast eins og
fyrr segir af enterotoxinum þeirra. Fáir stofnar
klasasýkla framleiða enterotoxin, aðallega stofnar
ur phagahópi III. Oftast komast sýklarnir í matvæli
a þann hátt, að klasasýklaberi handfjatlar mat, hrá-
an eða soðinn, sem síðan stendur í velgju, t. d. stofu-
hita, um tíma og fjölgar ]rá sýklum í honum. Suða á
eftir drepur að vísu sýklana, en gagnar ekki gegn
enterotoxinunum nema hún sé því lengri ()/> klst.
eða meira). Einkenni koma fram eftir nokkrar klst.
frá neyzlu matarins og eru oftast áköf uppköst, verk-
lr og niðurgangur. Veikindin standa í nokkrar klst.
°g er fólk yfirleitt með mikla vanlíðan og magnleysi
a meðan, en batnar síðan án eftirkasta. Meðferð er
eingöngu gegn einkennum, s. s. vanlíðan og þurrk.
Sýklalyf gagna ekki, þar eð um verkun toxina er að
ræða, en ekki sýklanna sjálfra.
Sótthreinsantli lyf og efni til varnar
i/ef/n hltisasýhlnm
Langt fram á síðustu öld töldu læknar gott að
græfi í sárum, a. m. k. ef gröfturinn var það sem þeir
kölluðu „pus bonum et laudabile“. Vafalaust hefur
þessi lýsing oft átt við hinn þykka, græna gröft
klasasýklanna. Joseph Lister, breskur læknir, sem
starfaði í Glasgow, kom fram með gagnstæðar kenn-
ingar og skrifaði árið 1867 tvær greinar um notkun
karbolsýru til varnar gegn ígerðum í sárum. Upp úr
því hefst smám saman smitgát á spítölum. En þrátt
fyrir rúmlega 100 ára baráttu á þeim vígstöðvum
valda bæði klasasýklar og aðrir sýklar enn usla á
spítaladeildum. Mörg lyf og efni hafa komið fram
til sótthreinsunar á húð og áhöldum og umhverfi
sjúklinga. Verður hér á eftir getið nokkurra þeirra,
aðallega með tilliti til verkunar á klasasýkla.
Fenol (karbolsýra) var fyrsta efnið, sem vitað er
lil að hafi verið notað til að draga úr sýklavexti í
sárum (Lister). Það er enn notað til sótthreinsunar
á áhöldum og drepur 2-3% fenollausn klasasýkla á
örfáum mínútum. Lífræn efni, s. s. gröftur og blóð
hindra h'tið verkanir fenols. Af fenolafbrigðum má
nefna kresol, lysol, resorcinol og hexachlorophen.
Það síðastnefnda hefur kröftuga bakteríudrepandi
verkun gegn klasasýklum og öðrum gramjákvæðum
bakteríum (ekki eins öruggt gegn gramneikvæðum).
Það binst yfirborði húðar og hefur því nokkuð
langvarandi verkun á sýklagróður hennar, en verkar
seint, sennilega vegna þess hve torleyst það er í
vatni. Það getur haft hættulegar aukaverkanir hjá
börnum, ef það frásogast gegnum fleiður og sár og
hefur dregið úr notkun þess síðan þetta varð upp-
víst.
Chlorliexedin er klorbenzensamband, sem er tor-
leyst í vatni, en sölt þess, t. d. gluconat, leysast mun
betur í vatni. Það hefur kröftuga bakteríudrepandi
verkun í mikilli þynningu á gramjákvæðar og flestar
gramneikvæðar bakteríur. Chlorhexedin má ekki
blanda sápum eða öðrum anionum, s. s. karbonötum,
kloridum, citrötum, fosfötum, sulfölum, þá missir
LÆKNANEMINN
11