Læknaneminn - 01.04.1986, Page 35

Afmýlandi veirusýkingar
og heila- og mænusigg*
Guðmundur Georgsson, Guðmundur Pétursson og Páll A. Pálsson
Tilraunastöð Háskólans í meinafræði, Keldum
Ennþá er veigamiklum spurningum
osvarað þrátt fyrir umfangsmiklar
rannsóknir, er varða hinn illskæða
sjúkdóm, heila- og mænusigg
(M.S.), sem valdið getur verulegri
lötlun fólks í blóma lífsins. Ef takast
a að finna einhverja skynsamlega
meðferð eða þróa fyrirbyggjandi að-
gerðir gegn þessum sjúkdómi er
nauðsynlegt að finna svör við eftir-
töldum spurningum:
1) Hver er orsök sjúkdómsins?
2) Hvað veldur vefjaskemmdum
(pathogenesis)?
Þó að nokkrar líkur hafi veriö
fserðar að því að orsökin kunni að
vera veirusýking og pathogenesis
vefjaskemmda af ónæmistoga fer því
fjarri aö óyggjandi svör séu fundin.
I leit aö svörum við ofangreindum
spurningum koma einkum tvær leiðir
til greina. Annars vegar má beita far-
aldsfræðilegum aðferðum, en með
þeim má færa líkur að því að um
smitsjúkdóm sé að ræða, hugsanlega
al völdum veirusýkingar, eins og
Iram kom í máli Margrétar Guðna-
dóttur. Síðan má fylgja því nánareftir
með veiru- og ónæmisrannsóknum á
* Erindi l'lutt á fræöslulundi Fclags
læknanema í febrúar 1985. Hreintynglar
cru beðnir velviröingar á erlendum
oröum, cn ástæöan fyrir notkun þeirra cr
tregöa okkar viö aö taka upp ýmis nýyröi
scm ötulir orðasmiöir hafa klambrað sam-
an og efasemdir um eigin hugkvæmni og
hagleik.
M.S. sjúklingum. Hins vegar má
nálgast spurningarnar um orsök og
pathogenesis M.S. útfrá vefja-
skemmdum í M.S. og kanna þá sjúk-
dóma, bæði náttúrulega og þá sem
koma fram við tilraunir, sem hafa
vefjaskemmdir áþekkar þeim sem eru
einkennandi fyrir M.S. Við þann
leista ætla ég að halda mig.
Þar eð vefjabreytingar í M.S. ein-
kennast af afmýlingu (demyelination)
mun ég l'yrst drepa stuttlega á gerð og
myndun mýlis (myelin) í miðtauga-
kerfi og fjalla aðeins um mismunandi
form afmýlingar og geta helstu hug-
mynda um pathogenesis afmýlingar
af völdum veirusýkinga. Síðan mun
ég lýsa í stuttu máli vefjaskemmdum,
sem eru taldar einkennandi fyrir
M.S. og geta veirusýkinga í dýrum
sem valda svipuðum vefjaskemmd-
um og eru nrikið rannsakaðar með til-
liti til M.S. Ég mun svo að lokum
fjalla ítarlega um visnu, sem er af-
mýlandi veirusjúkdómur í sauðfé.
Ástæðan fyrir því er fyrst og fremst
sú að það er sá sjúkdómur, sem við
höfum fengist mest við á Keldum, en
að auki ætti það jafnframt að gefa
ykkur hugmynd um hvernig má
nálgast þetta viðfangsefni.
Myndun, gerð og niðurbrot
mýlis í miðtaugakerfi
Óligódendrócytar mynda mýli í mið-
taugakerfi. Fyrirkomulag þeirraerað
því leyti IVábrugðiö því sem er í út-
taugakerfi (peripheral nervous
system), en þar eru það
Schwannfrumur sem mynda mýlið,
að óligódendrócytar mynda mýli utan
um marga taugasíma og getur frumu-
bolurinn verið alllangt frá sumum
þeirra (1. tnynd). Schwannfrumur
mynda hins vegar mýli utanum einn
taugasíma og er frumubolurinn í nán-
um tengslum við hann. Þessi mis-
munandi afstaða óligódendrócyta
annars vegar og Schwannfruma hins
vegar til taugasíma kann að skipta
máli fyrir viðgerð eða endurmýlingu
(remyelination), sem er mun virkari í
úttaugakerfi en í miðtaugakerfi. í
báðum tilvikum er mýlið myndað á
svipaðan hátt. þ.e. frumuangar frá
þessum mýlismyndandi frumum vefj-
ast utanum taugasíma, frumuhimnur
renna saman og reglubundin sam-
miðja lög myndast þar sem skiptast á
dökkar (major dense lines) og Ijósar
línur (intraperiod lines) (1. mynd).
Hvernig valda veirur
afmýlingu?
Greint er á milli tveggja meginforma
afmýlingar, þ.e. óbeinnar (sekúnder)
afmýlingar (Wallerian degeneration)
þar sem afmýling verður í kjölfar
skemmda á taugasíma og beinnar
(prímer) afmýlingar, þar sem mýli
eyðist án þess að taugasími sé
skaddaður. Nú hallast rnenn að því að
nota hugtakið afmýlandi taugasjúk-
dómar (demyelinating diseases) að-
LÆKNANEMINN Vi985 - Vmi,-38.-39. árg.
33