Læknaneminn - 01.04.1986, Side 51

Um veirur og eyðingu
myelins í miðtaugakerfí
Fyrirlestur fluttur á fræðslufundi Félags læknanema 1985
Margrét Guðnadóttir
Lengi hefur verið ijóst, að í kjölfar
ýmissa sjúkdóma, sem algengar
hjúpveirur valda, og sömuleiðis eftir
bóiusetningar með Iifandi, veikluð-
um hjúpveirum, geta komið sér-
kennilegar, bráðar heilabólgur, þar
sem mikil eyðing á myelini verður
jafnframt bólgubreytingum í mið-
taugakerfi. Sjálfar taugafrumurnar
eru að því er virðist óskemmdar og
geta fengið aftur utan um sig myelin-
slíður, ef sjúklingurinn lifir af heila-
bólguna. Þessi tegund heilabólgu er
nefnd post-infection eða post-vaccin-
ation encephalitis á fræðimáli.
Dauðsföll af hennar völdum eru
nokkuð tíð, tíðnin af sumum talin
15% sjúklinganna. Sumir.sem lifa
af, fá nokkurn bata, en ekki fulla
heilsu. Margir verða aibata, því að
myelin getur myndast aftur, þegar
bólgubreytingarnar eru horfnar. Eftir
mislingasýkingu er þessi tegund
heiiabólgu nokkuð algeng, tíðnin tal-
in 1:1000. Eftir kúabólusetningu var
tíðnin talin 1:10.000. Eftir aðrar
hjúpveirusýkingar eða bólusetningar
með lifandi, veikluðum hjúpveirum er
þessi tegund heilabólgu sjaldgæfari,
en hefur verið lýst eftir þær flestar,
jafnvel sýkingar eins og inflúenzu,
þar sem lítil hætta er á, að veirur ber-
ist með blóðrásinni til miðtaugakerf-
is.
Þáttur veira í þessari tegund heila-
bólgu er ekki að fullu skýrður. Illa
hefur gengið að rækta veirur úr heil-
um þeirra sjúklinga, sem hafa dáið.
Af þeirri ástæðu og vegna þess, að
sjúkdómseinkennin koma ekki fram
meðan mest er af veirum í líkama
sjúklinganna, heldur samtímis því,
að fyrstu mótefni mælast í blóði, er
sú skoðun ríkjandi, að þessi tegund
heilabólgu stal'i af afbrigðilegri
ónæmissvörum í miðtaugakerfinu. I
ljósi þess, sem nú er vitað um sam-
býli veira og hýsilfruma verður þó
erfitt að útiloka beinan þátt veira í
þessum heilaskemmdum. Veirurgeta
farið ýmsar leiðir til að valda frurnu-
skemmdum og ónæmisviðbrögðum:
1) Veirur gætu sýkt og drepið frum-
urnar, sem framleiöa myelin í mið-
taugakerfi. Ef margar sli'kar frurnur
hafa sýkst og dáið, gæti eyðing rnyel-
ins verið bein afleiðing frumdauðans,
en þá ættu veirur að ræktast úr slíkum
heilaskemmdum. 2) Veirur gætu
drepið tiltölulega fáar og dreifðar
frunrur, sem framleiða rnyelin, en um
leið losað þar um mótefnavaka, sem
eru annars ekki aðgengilegirónæmis-
kerfi lfkamans. Ónæmissvörun á
slíka mótefnavaka gæti valdið út-
breiddum heilaskemmdum, sem erf-
itt væri þá að rækta veirur úr. 3)
Þekkt eru mörg dæmi um veirur, sem
setjast að í frumum, er hafa ekki í sér
öll þau efni, sem veirurnar þurfa að
sníkja til að þeim geti fjölgað. Ný-
myndun getur þó byrjað í slíkum
frumum, þannig að veirurnar nái að
stjórna framleiðslu á fyrstu prótein-
unum, sem fram korna við fjölgun-
ina. Gegn þessum framandi veirupró-
teinum getur orðið ónæmissvörun,
sem ræðst á sýktu frumurnar og eyðir
þeinr. Þetta gæti auðvitað gerst í
frumum, sem framleiða myelin. Af-
leiðingarnar yrðu eyðing myelins.
Engar veirur gætu ræktast úr þannig
umbreyttum frumum, því að veirurnar
hafa ekki náð að nýmyndast að fullu
í sýkingarhæft form. Venjulegar,
mótefnamælingar gegn hjúpprótein-
um kæmu að litlu gagni, því að slík
prótein hefðu ekki náð að myndast og
ónæmissvörunin væri aðeins gegn
fyrstu próteinunum, sem veirurnar
hefðu franrleitt við tilraun til að fjölga
sér í vanhæfum frumum. 4) Einnig
gæti komið hér við sögu annað vel
þekkt fyrirbæri úr veirufræðinni,
nefnilega sá eiginleiki hjúpveira að
framleiða í sýktum frumum veirupró-
tein, sem skríða út undir frmuhimn-
una, samlagast henni og umbreyta
þannig heilbrigðri frumu í framandi
frumu, sem ónæmiskerfið ræðst á og
eyðir. í tilraunaglösum draga slíkar
frumur að sér bæði hvít og rauð
blóðkorn, ef þær hafa tækifæri til.
Enfremur geta þær bundið mótefni,
sem látin eru í ætið, og komplemenl
binst líka, ef þaö er í ætinu og mót-
efnin eru koplementbindandi.
Af þessu sést, að veirur geta átt
beinan þátt í vefjaskemmdum, þó að
erfitt geti verið að sanna slíkt með
þeim aðferðum, sem oftast er beitt
LÆKNANEMINN Vms-Vmt-38.-39. árg.
49