Læknaneminn - 01.04.1990, Qupperneq 7

AF GIGTARÞÁTTUM
Þorbjörn Jónsson læknir
INNGANGUR
Gigtarþættir (rheumatoid factors, RF) eru mótefni,
sem helst finnast í sjúklingum með liðagigt (rheumatoid
arthritis, RA) og ýmsa aðra bandvefssjúkdóma. Þessi
mótefni beinast gegn halahluta IgG sameinda.
Mælingar á RF hafa reynst gagnlegar við greiningu
liðagigtar þótt hlutur RF í meingerð sjúkdómsins sé
ekki enn fullljós. Tilvist þessara mótefna hefur verið
þekkt í meira en 50 ár og lengi hefur verið vitað að RF
finnast í ýmsum öðrum sjúkdómum en einnig í hluta
heilbrigðra einstaklinga.
Á síðari árum hafa komið fram hugmyndir um að
myndun á RF geti verið hluti af eðlilegum
ónæmisviðbrögðum líkamans.
I þessari grein verður fjallað um RF almennt,
mælingar á þeim og hagnýtt gildi slíkra mælinga.
Auk þess verða kynntar hugmyndir um það hvernig
RF geti magnað ónæmissvör líkamans og jafnvel
tekið þátt í stýringu ónæmisviðbragða.
UPPGÖTVUN GIGTARÞÁTTA
Haustið 1937 fann norski læknirinn Erik Waaler
fyrir tilviljun þátt í sermi sem kekkjaði rauð
blóðkorn, sem húðuð höfðu verið með IgG. Waaler
var þá að rannsaka komplimentræsingu í sermi
sjúklings,semreyndistverameðliðagigt. Hann nefndi
þennan þátt "agglutinating activating factor” en
kallast nú rheumatoid factor. Waaler komst að því að
RF fundust oft í sjúklingum með liðagigt en sjaldnar
og í minna ntagni í öðrum sjúkdómum.
Þess má til gamans geta að þýskur vísindamaður
Meyer að nafni ntun að öllum líkindum fyrstur manna
hafa orðið var við RF árið 1922 í sjúklingum með
cirrhosis og krónískan bronchitis, en hann gerði sér
ekki grein fyrir því um hvað var að ræða. Einnig
höfðu menn t'undið að sermi úr liðagigtarsjúklingum
kekkjaði streptokokka, en sermi úr heilbrigðum
einstaklingum ekki (1). Nú er vitað að það voru RF
sem ollu þessari kekkjun.
Waaler birti niðurstöður sínar í Acta Pathologica et
Microbiologica Scandinavica árið 1940 (2) (mynd 1)
en í síðari heimsstyrjöldinni féll þessi merka
uppgötvun í gleymsku. Það var svo árið 1948 að
bandarískur rannsóknarhópur undir forystu Rose
enduruppgötvaði RF (3) og er hið þekkta Waaler-
Rose próf kennt við þessa tvo menn.
rnOM TllE VATHOLOGICAL AHATOMICAL LABOIlATOnY OF
VI.LEYAAL IIOSPITAL, OSLO, AND THE BACTEBIOLOGICAL
INSTITVTE OF TIIE VNIVEBSITY OF OSLO.
ON THE OCCURRENCE OF A FACTOR IN HUMAN
SERUM ACTIVATING THE SPECIFIC AGGLUTI-
NATION OF SHEEP BLOOD CORPUSCLES.
By Erik Wanler, M. D.
(Rpcei'ed for puhlication December 15th, 1939).
In roulinc work with complcment fixation reactions, wc
encountered in tlic fall of 1937 a scrum with unusual pro-
pcrties. The scrum cainc from a pnlicnt with rhcumaloid
arthritis. This scrum inhibitcd thc heinolysis of shccp red
cclls, and also causcd markcd agglulination of thc same cclls.
Wc cxpeclcd this agglulinalion lo bc duc to the prcscnce of
largc quanlitics of hclcrophilic agglutinins. Further expcri-
ments, however, showcd tliat the paticnt’s scrum alone did
nol agglutinalc thc shecp blood cells; in order to dcmonstratc
this particular agglulinalion, it was nccessary lo add a small
ainounl of hcmolvtic aniboceplor. Inasmuch as the hemolylic
amboccplor uscd was associatcd with agglutinins, the specific
agglulination by the amboceplor has to be taken inlo con-
sideralion. Furlhcr expcrimenls showed that thc agglulinalion
of thc shecp blood cells by this parlicular palient’s seruin
occurred whcn only a very small, and in itself non-agglulinal-
ing, dose of the hcmolylic amboceptor was prcsent. This is
dcmonslralcd in tahcl 1. A scrics of dilulions of thc serum
from the palienl, H. A., and of a control scrum selected al
random wcre uscd. To cach tubc in thc two firsl series was
added a small amount of antisheep corpuscle serum, y4 of
thc minimum agglutinating dosc. Undcr these conditions the
Mynd 1. Upphafið á grein Eriks Waalers um RF, sem
birtist í Acta Pathologica et Microbiologica
Scandinavica árið 1940.
LÆKNANEMINN 1 1990 43. árg.
5