Læknaneminn - 01.04.1990, Qupperneq 84

Oncogen retroveira
Steinar Guðmundsson læknanemi
Sannast hefur að retroveirur geta valdið æxlisvexti
í ýmsum dýrategundum. Veirurnar geta bæði verið
með eða án oncoga í erfðaefni sínu. Retroveirur án
oncogena -kallast non-defective veirur og valdi þær
krabbameini þá gerist það á iöngum tíma. Acut
transformerandi veirur hafa oncogen í erfðaefninu
sem virðast upphaflega hafa verið eðlileg frumugen
sem hafnað hafa í erfðaefni veiranna. Venjulega
vantar hluta af erfðaefni þessara veira þannig að þær
geta ekki margfaldast þrátt fyrir að hýsilfruman hafi
öll sín gen í lagi. Oncogenin skrifast ásamt erfðaefni
veirunnar inn í erfðaefni fruma og starfa þar. Hafa
þau verið flokkuð niður eftir því hvernig ensímvirkni
próteinin hafa sem genin skrá fyrir og hvaða
staðsetningu þau hljóta innan frumunnar. I fram-
haldi af því hefur síðan verið reynt að skýra út
hvernig próteinin geta valdið því að fruman fer að
vaxa stjórnlaust.
Hin retroveirutegundin sem ber ekki oncogen
virðist þurfa að skrifa sig inn í erfðaefni frumunnar
á réttum stað við hlið ákveðinna stjórnunargena til að
geta truflað vaxtarhraða frumunnar. Skýrir það að
einhverju leyti iengri meðgöngutíma æxlisvaxtarins
því það er tilviljun háð hvar proveiran lendir.
Ekki hefur tekist að sanna bein orsakatengsl
retroveira við krabbamein í mönnum en þó er
HTLV-1 sterklega grunuð um að trufla á einhvern
hátt frumuvöxt T-fruma. HTLV-1 ber venjulega ekki
oncogen frá öðrum frumum en svo virðist sem þær
hafi eins konar transformerandi gen (oncogen) í sínu
eðlilega genómi sem stuðlað getur að æxlisvexti.
Inngangur.
Ýmsar veirutegundir hafa lengi verið grunaðar
um að valda æxlisvexti í frumum. Frekari rann-
sóknir á tengslum veira við æxlisvöxt hafa leitt til þess
að nú telst sannað að stór hópur veira geti valdið
æxlisvexti í hinum ýmsu dýrategundum, allt frá
froskdýrum til mannapa. Einnig bendir margt til þess
að ýmsar gerðir krabbameina í mönnum séu tilkomin
vegna veirusýkinga. Veirur sem hér um ræðir geta
bæði verið DNA veirur og RNA veirur. Sem dæmi um
DNA veirur sem grunaðar eru um að setja af stað
æxlisvöxt í mönnum má nefna Epstein-Barr veiruna
sem talið er líklegt að valdi Burkitt's lymphoma á
ýmsum svæðum í heiminum. Einnig á sú kenning
vaxandi fylgi að fagna að lifrarbólguveira B (hepatitis
B) eigi stóran þátt í uppkomu hepatocellular cancer.
Aðrar DNA veirur svo sem herpesveirur og human
papillomaveirur (HPV) hafa einnig verið tengdar við
ýmis krabbamein sem fram koma í mönnum.
Mynd 1. Retroveira (HIV). Á ntyndinni sjást
glycoprótein skaga útfrá yfirborði veirunnar og inn
í kjarnanum eru tveir RNA strengir ásamt
reverse transcriptösum (kúlur).
82
LÆKNANEMINN 1 1990 43. árg.