Læknaneminn - 01.04.2002, Blaðsíða 23

Hvað er
legslímuflakk
(endometriosis) ?
Legslímuflakk (e. endometriosis) er sjúkdómur sem
veldur um eitt þúsund konum á íslandi vanda, sem
sumum vcitist erfitt að skilja og erfitt er að lifa með.
Legslímhúðin, endometrium, sem á aðeins að þekja
legholið sjálft að innan, er til staðar utan legholsins,
fyrst og fremst í og reyndar rétt undir lífhimnuklæðn-
ingu grindarholsins og á eggjastokkunum. Mánaðar-
lega blæðir ekki einasta úr legslímunni í legholinu,
heldur líka í þessari afbrigðilegu slímhúð. Afleiðingin
verður blæðing inn í vefi í kviðarholinu með bólgu í
kjölfarið. Örvefur myndast þegar bólgan hjaðnar.
Samvextir myndast milli líffæra og aumir, langvinnir
bólguhnútar standa eftir. Þetta getur valdið miklum
verkjum, sérlega við blæðingar, sársauka við samfarir,
blæðingatruflunum og truflunum á egglosi og frjóvg-
un. Hvernig kemst vefurinn á þessa afbrigðilegu
staði? Hvað auðveldar honum að ná bólfestu utan
legsins í vef þar sem hann á ekki að vera? Af hverju
getur hann stundum hegðað sér þannig að minnt getur
á ífarandi vöxt, þó hann sé ekki illkynja?
Hér verður leitast við að veita þau svör sem nú er
hægt að koma með um orsakir, eðli og hegðan leg-
slínuiflakks. Þó til sé svipaður sjúkdómur í legvöðv-
anum (svonefnd innri endometriosis eða adenomyos-
is), þá hefur það ástand ekki sömu þýðingu og þá yf-
irleitt ekki fyrr en dregur nær lokum frjósemiskeiðs.
Því verður ekki fjallað urn það, fremur en sjaldgæf
form legslímuflakks, t.d. í botnlanga, lungum eða nefi
eða legslímuflakk í skurðsárum sem getur orðið til ef
Iegslíma berst í skurðsárið við aðgerðir þar sem farið
er inn í leghol eða eftir fæðingar. Hinn „klassíski"
legslímuflakksvefur er í grindarholi og á eggjastokk-
um og samanstendur af legslímhúðarkirtilvef
(endometrial frumur) og uppistöðuvef (stroma) (1,2).
Fyrirspurnir og bréfaskriftir:
Jón Torfi Gylfason, stud.med.,
Kvennadeild,
Landspítala-háskólasjúkrahúsi,
101 Reykjavik
Jón Torfi Gylfason Reynir Tómas Geirsson,
Læknadeild Háskóla íslands
101 Reykjavik.
Hvernig verður legslímuflakk til ?
Megin kenningin um tilurð legslímuflakks er svo-
nefnd bakflæðiskenning, kennd við Sampson sem setti
hana fram árið 1921 (1,2). Samkvæmt henni berst
tíðablóð upp gegnum eggjaleiðarana og sest á eggja-
stokka og lífhimnu grindarhols þar sem legslímufrum-
ur (bæði uppistöðu- og kirtilvefur) ná að festast og
grafa sér leið inn úr lífhimnu eða yfirborðsþekju
eggjastokka. Nýrri rannsóknir með kviðspeglun (la-
paroscopy) hafa sýnt að bakflæði við tíðablæðingar
sést hjá 70-90% kvenna á frjósemiskeiði (2,3). Því
þarf eitthvað annað að koma til, s.s. verri geta til að
eyða þessum frumum á lífhimnuyfirborðinu, meira
næmi fyrir festingu þeirra tengt erfðum eða umhverf-
isþáttum, þættir úr ytra eða innra umhverfi konunnar
(hormónajafnvægi hennar), rneiri geta frumanna
sjálfra til að festast eða meira magn þeirra (4,5). Ef
kona hefur miklar og tiðar blæðingar eða ef legháls er
þrengdur, t.d. eftir skurðaðgerð á leghálsi, virðist leg-
slímuflakk algengara, sennilega vegna meiri tilhneig-
ingar til bakflæðis (6). Þessi kenning skýrir legslímu-
flakk best, en sumt fellur ekki undir hana, svo sem
legslímuflakk á afbrigðilegum stöðum eða sjaldgæf
tilvik í körlum. Til að skýra það hefur verið talið að
umbreyting (metaplasia) geti orðið á lífhimnufrumum
eða slímhúðarfrumum annars staðar (3,7). Lífhimnan
hefur sama fósturfræðilega uppruna og legsliman.
Nýjar aðferðir við kviðspeglun, þar sem notast er
við stóra skjámynd með verulegri stækkun og betri
kviðspeglunaráhöld, hafa aukið við þekkingu manna á
sjúkdómnum og sýnt betur en áður hversu útbreiddur
hann getur verið í grindarholinu. Ummerki um sjúk-
dóminn sjást sennilega fyrst sem litlir separ í lífhimn-
unni þar sem slím úr kirtilfrumum legslímu safnast
fyrir í lífhimnunni og einskonar gulhvítar bólur eða
separ myndast („gular skemmdir"). Þegar blæðir í vef-
inn myndast litlir rauðir dílar á lífhimnunni, þar sem
vefurinn hefur náð að grafa sig gegnum lífhimnuna og
fersk blæðing hefur orðið („rauðar skemmdir“). Þetta
21