Læknaneminn - 01.04.2002, Blaðsíða 36

Krabbamein í eistum
-yfirlitsgrein-
Tómas Guðbjartssorvl), Kjartan Magnússon 2),
Guðmundur Vikar Einarsson 3)
Inngangur
Krabbamein í eistum eru algengustu illkynja æxlin
sem greinast í ungurn karlmönnum á Islandi. Ný
krabbameinslyf, markvissari geislameðferð og bættar
greiningaraðferðir hafa bætt lífshorfur þessara sjúkl-
inga umtalsvert og í dag eru þau í hópi þeirra krabba-
meina sem mestar líkur eru á að lækna. í þessari yfir-
litsgrein er fyrst og fremst lögð áhersla á nýjungar í
greiningu og meðferð. Auk þess verður getið ís-
lenskra rannsókna en síðustu ár hafa höfundar stund-
að rannsóknir á eistnakrabbameini.
Faraldsfræöi og orsakir
Krabbamein í eistum eru tiltölulega sjaldgæfá Islandi
með nýgengi í kringum 4/100.000 karla á ári (1,2),
tæp 2% af nýgreindum krabbameinum (3). Engu að
síður eru þau algengustu illkynja æxli sem greinast hjá
körlum á aldrinum 20-34 ára (3). Miðað við ná-
grannalönd er nýgengi á Islandi um meðallag en í
Danmörku og Noregi er eistnakrabbamein miklu al-
gengara (4,5) (mynd 1). í Asíu og Afríku er sjúkdóm-
urinn hinsvegar sjaldgæfari og í N-Ameríku er ný-
gengi ívið lægra en í N-Evrópu. I Bandaríkjunum er
nýgengi fjórum sinnum hærra hjá hvítum en svörtum
og líkur á því að þeir fyrrnefndu fái krabbamein í eistu
einhvern tímann á ævinni eru 0,2% (6,7). Svo virðist
sem tíðni sjúkdómsins sé hærri hjá körlum í efri þrep-
um þjóðfélagsstigans (6). I Danmörku og Noregi, á
Englandi og fleiri löndum, hefur nýgengi eistna-
krabbameins aukist (8-10) og er ýmislegt sem bendir
til þess að aukningar sé einnig að vænta á íslandi (1).
Karlar sem greinast með eistnakrabbamein eru yfir-
leitt ungir en meðalaldur hér á landi er í lcringum 30 ár
(1,2). Sjúkdómurinn getur greinst í ungum drengjum
1) Höfundur er skurðlæknir og starfar viö háskólasjúkrahúsið í Lundi,
Svíþjóð. 2) Höfundur starfar sem sérfræðingur á krabbameins-
lækningadeild Landspftala háskólasjúkrahúss. 3) Höfundur er yfir-
læknir á þvagfæraskurðdeild Landspítala háskólasjúkrahúss og
dósent við Læknadeild Háskóla íslands.
og eldri körlum þó eistnakrabbamein sé sjaldséð hjá
körlum yfir fimmtugt (6).
Faraldsfræði og orsakir
Lítið er vitað um orsakir krabbameina í eistum. Eini
áhættuþátturinn með augljós tengsl er launeista (ret-
entio testis) þar sem áhætta er allt að 35 föld en
launeista skýrir þó sennilega aðeins 6-10% tilfella
(10,11). Athyglisvert er að 20% eistnakrabbameina
greinast í hinu eistanu, sem í flestum tilvikum er ekki
launeista. Auk þess virðist skurðaðgerð, þar sem
launeista er fært niður í pung (orchidopexy), ekki fyr-
irbyggja eistnakrabbamein þótt líkurnar á því minnki
(6,12). Orsakasamband þarf því ekki að vera á milli
launeista og eistnakrabbameins, heldur getur verið um
sameiginlega orsök að ræða, t.d. þegar á fósturskeiði.
Sjúkdómurinn tengist sjaldan erfðum (13) og virðist
flest benda til þess að þættir í umhverfi okkar og
lífstíll ráði mestu um það hverjir séu í aukinni hættu á
að fá eistnakrabbamein. Þessir áhættuþættir eru ekki
þekktir í dag og sennilegt að um flókið samspil sé að
ræða.
Meingerö
Krabbamein í eistum eru í 90-95% tilvika upprunnin í
frjófrumum eistans (germinal cells)) (14,41) en
frjófrumuæxfin eru hin eiginlegu eistnakrabbamein.
Mun sjaldgæfari eru Leydig- og Sertolifrumu-
krabbamein (1-3% af öllum eistnakrabbameinum) en
einkenni þeirra eru fjölbreyttari vegna hormónafram-
leiðslu æxlanna, t.d. aukinn hárvöxtur, stækkun
brjósta, og kynfæra. Svokölluð gonadoblastoma eru
enn sjaldgæfari og sjást aðallega hjá sjúklingum með
vanþroskuð kynfæri (gonadal dysplasia). Önnur ill-
kynja æxli í eistum eru eitilkrabbamein (lymphoma)
og eru þau algengustu illkynja æxlin í eistum hjá körl-
um yfir fimmtugt (6). Einnig getur útbreitt hvítblæði
(aðallega ALL) sest í eistu og sömuleiðis meinvörp
34