Læknaneminn - 01.04.2002, Blaðsíða 24

getur sést hér og hvar á lifhimnunni í grindarholinu,
s.s. yfir þvagblöðru, milli þvagblöðru og legs, á breiðu
legböndunum, á hliðarveggjum grindarhols, á enda-
þarmi og bugaristli (colon sigmoideum) og í holinu
milli legs og endaþarms, á og við uterosacral böndin.
Þegar blóðið umbreytist og meira hefur blætt inn í vef-
inn verða skemmdirnar bláleitar („bláar skemmdir“).
Eftir síendurtekna hringferð blæðinga, sem leiða til
bólgusvars og eftirfarandi örmyndunar, þá myndast
hvítar örvefsskellur á lífhimnunni („hvítar skemmd-
ir“) (1,8). Smám saman grefur skemmdin sig dýpra
inn, allt að 1 cm inn úr lífhimnunni og getur þá haft
áhrif á nálæg líffæri eins og þvagleiðara eða taugavef
í grindarholinu, t.d. settaug. Þá dregst örvefurinn sam-
an og holur myndast niður í lífhimnuna. Margt af
þessu sást alls ekki með eldri aðferðum.
A eggjastokkunum grefur legslíman sig inn undir
yfirborðið og þar myndast blöðrur, fylltar gömlu brún-
leitu blóði (,,súkkulaðicystur“), sem geta orðið margir
cm í þvermál (1,7). Bólga á yfirborði eggjastokkanna
og lífhimnunnar leiðir til þess að vefirnir límast sam-
an í grindarholinu. Þegar bólgan minnkar standa band-
vefsstrengir („samvextir") eftir milli líffæranna. Þetta
hefur áhrif á hormónaseytun í eggjastokkum, á egglos
og eðlilegan hreyfanleika eggjastokka og eggjaleiðara
(,,peristalsis“).
Hvað veldur því að sumar konur
fá sjúkdóminn en aðrar ekki ?
Þar sem það er algengt að svolítil eðlileg legslímhúð
(„eutopic endometrium") berist inn í kviðarholið við
blæðingar, en tíðni legslímuflakks er aðeins 1-2%
meðal kvenna á frjósemisaldri, þá hlýtur að þurfa sér-
stakar aðstæður til að afbrigðileg staðsetning legslímu
(„ectopic endometrium") geti þróast (4,10,11). Það er
hlutverk sérhæfðra hvítra blóðkorna, einkum dráps-
fruma, að fjarlægja eðlilegan vef lílcamans sem deyr
eða lendir á afbrigðilegum stöðum (4). Nái vefurinn
engu að síður að festast, þá eyðast og örgerast senni-
lega margar vægar skemmdir og valda elcki meiri
skaða (8). Hjá konum með legslímuflakk hefur verið
sýnt að starfsemi drápsfruma gæti verið frábrugðin
því sem er hjá heilbrigðum konum og tjáning á ýms-
um cýtókínum sem hafa áhrif á starfsemi T-eitilfruma
er öðruvísi (4). Því kann það að vera mikilvægur þátt-
ur í meingerð sjúkdómsins að ónæmiskerfi líkamans
nær ekki að „hreinsa" burt legslímuvef sem sest á líf-
himnuna eða hefur umbreyst þar úr frumstæðari frum-
um í lífhimnunni.
Þá er vitað að sjúkdómurinn er algengari í eineggja
miðað við tvíeggja tvíbura (12,13) og i nánum ættingj-
um eins og dætrum, systrum og systkinadætrum
kvenna með legslímuflakk (14,15,16). Nýjar rann-
sólcnir á íslandi hafa m.a. sýnt fjölskyldulægni sjúk-
dómsins betur en áður var unnt (14). Konur með sjúk-
dóminn hafa talsvert hærri skyldleikastuðul en makar
þeirra eða tilviljanakennt úrtak. Rannsóknir á Rhesus
öpum í tilraunabúrum hafa einnig sýnt talsverð fjöl-
skyldutengsl (17). Erfðatilhneiging virðist því vera ein
af forsendum þess að sjúkdómurinn myndist.
Efni í umhverfinu geta einnig haft áhrif. Polyklór-
bíphenýl (PCB), díoxín og slcyld efni hafa uppbygg-
ingu sem lílcist kynhormónum og þau safnast fyrir í
fæðukeðjunni. I Rhesus-öpum sem haldið er sem til-
raunadýrum hefur fundist samband milli magns dí-
oxínefna sem þeim var gefið og legslímuflakks (17).
Sjúkdómurinn var verri hjá þeim öpum sem fengu dí-
oxín (18). Legslímuflakk mun vera algengt í Belgíu og
magn díoxíns í fæðu er þar með því hæsta sem þekk-
ist (19). Þessi efni geta borist hingað til lands frá
áburðarnotkun í Bandaríkjunum gegnum fæðukeðju
hafsins. Östrógen hafa einnig áhrif, eins og reykingar
(20,21). Konur þurfa einnig að hafa tíðablæðingar
nógu oft og nógu miklar til að áhættan aukist. Vel
nærðar og holdmeiri nútímakonur eyða mun meiri
tíma óþungaðar og eru með meiri blæðingar en for-
rnæður þeirra sem voru nær hungurmörkum og höfðu
sjaldnar blæðingar og egglos, eða þær voru þungaðar
og með börn á brjósti.
Erfðir, umhverfisþættir og breytingar í ónæmiskerfi
líkamans geta því komið saman til að örva festu og
innvöxt legslímu á lífhimnu eða eggjastokkum.
Kannski má líta á þennan sjúkdóm sem erfðastýrðan
menningarsjúkdóm.
Þau kandidatgen sem helst hefur verið beint sjónum
að, eru gen sem gegna hlutverki í afeitrun efna, í
galaktósa efnaskiptum og mismunandi tjáningu horm-
ónaviðtaka. Cytokróm P450-genið er á litningi 15 og
gegnir hlutverki í afeitrunarferlum (detoxification sy-
stems), eins og glútathíón S-transferasa-genið á litn-
ingi 1 og N-acetýl transferasa genið á litningi 8.
Cytókróm-gen tjáningu hefur verið hægt að tengja af-
eitrun efna eins og díoxíns og aukin tjáning þess hef-
ur sést í legslímuflakksvef. Aðrar rannsóknir hafa gef-
ið misvísandi niðurstöður hvað þetta varðar (13). Gen
sem tengist efnaskiptum galaktósa og er á litningi 9
vakti athygli vegna dýratilrauna sem gátu bent til að
galaktósemía leiddi til þrengingar á leghálsi og meiri
tilhneigingar til bakflæðis á tíðablóði. Nýjar íslenskar
rannsóknir hafa sýnt að þetta fær ekki staðist (4). Litn-
ingabreytingar sem sjást í vefjaskemmdunum hafa
heldur ekki gefið slcýrar vísbendingar, en tengjást þó
helst æxlisbæligenum. Legslímuflakksvefur getur orð-
ið illkynja í eggjastokkum (endometroid ovarian
cancer) og tíðni krabbameins í eggjastokkum hjá kon-
um með legslímuflakk er aukin (13).
22