Læknaneminn - 01.04.2002, Blaðsíða 26

ónæmi og virkni drápsfruma virðist minni hjá þeim og
sömuleiðis virkni hvata sem hindra metalloproteinasa.
Síðastnefndu hvatarnir minnka samloðun fruma og
auðvelda íferð inn í vefi, sem hjálpar legslímufrumun-
um að búa um sig. Legslímuflakksvefur er ólíkur eðli-
legri legslímhúð, því hann stuðlar að ríkulegari ný-
myndun æða og eykur líka tjáningu efna sem auðvelda
ífarandi vöxt.
Meöferö
Mikill breytileiki er í birtingarformum sjúkdómsins
frá einni konu til annarrar sem gerir val á meðferð erf-
iðara en ella. Meðferð þarf að sníða að hverjum sjúk-
lingi með tilliti til þátta svo sem aldurs, einkenna,
barneignaáætlana og útbreiðslu vefjaskemmda
(26,28). Markmið meðferðar er að lina þjáningar
(verki), nreðhöndla vefjaskemmdir og að fyrirbyggja
myndun nýrra vefjaskemmda (29). Meðferð sem ber
árangur getur líka stutt greininguna (therapeutic trial).
Lyfjameðferðin byggir í meginatriðum á tvennu: 1)
að stöðva blæðingar (framkallar tíðateppu eða amen-
orrhea) og 2) að koma af stað vefjarýrnun (atrophy) í
legslímhúð, jafnt þeirri sem er á afbrigðilegum stöð-
um og þeirri sem er á sínum eðiilega stað. Meðferð
við sjúkdómnum byggir oftast á samblandi af skurð-
aðgerð og lyfjameðferð, nema ef sjúkdómurinn er
vægur. Þá getur lyfjameðferð nægt. Þar er einkum um
að ræða samsettu getnaðarvarnarpilluna, progestín, og
ýmis verkjalyf af NSAID-flokknum s.s. íbúprófen,
naproxen eða mefenamín sýru (26,28).
Við alvarlegri sjúkdóm þarf sértækari lyfjameðferð,
en auk þess er gjarnan gripið til þess ráðs að fjarlægja
megin massa vefjaskemmdanna með skurðaðgerð,
ýmist með opinni kviðarholsaðgerð eða með kviðsjár-
speglunaraðgerð. Skurðaðgerðirnar geta verið af
tvennum toga. Annars vegar þar sem einstakar vefja-
skemmdir á eggjastokkum, legi, eða legböndum eru
fjarlægðar, en hins vegar þar sem leg konunnar er fjar-
lægt (hysterectomy) til að stöðva blæðingar. Lyfja-
meðferð er svo beitt í kjölfarið og þannig reynt að láta
sjúkdóminn „brenna út“. Með lyijameðferð er hægt
að draga úr vefjaskemmdunum og stundum nánast
uppræta þær (1). Þær lyfjameðferðir sem notaðar eru
við sjúkdómnum draga allar álíka mikið úr einkennum
sjúkdómsins. Aukaverkanir eru mismunandi og ráða
miklu um val á lyfjameðferð (30). Langvarandi með-
ferð (mánuðir eða ár) veldur meiri aukaverkunum sem
dregur úr meðferðarheldni (30).
Með lyfjameðferð við legslímuflakki má draga úr
eða stöðva blæðingar, þynna legslímhúðina og gera
hana Iítið virka. Það dregur úr verkjum vegna sjúk-
dómsins (26). GnRH-agonistar, s.s. goserelín og
nafarelín, eru deca-peptíð lyf sem lækka styrk östróg-
ens í blóði með því að hindra myndun stýrihormóna í
heiladingli og þar með kynhormóna í eggjastokkum.
Konan fer í einskonar „gervi-tíðahvörf‘ og vefja-
skemmdirnar fá ráðrúm til að gróa og verða að örvef
(26,28,31).
Náttúrulegt Iosunarhormón stýrihormóna kynkirtla
(GnRH):
p - Glul - His2 - Trp3 - Ser4 - Tyr5 - Gly6 - Leu7 -
Arg8 - Pro9 - GlylO - NH2
Goserelín:
p - Glul - His2 - Trp3 - Ser4 - Tyr5 - D-Ser6 - Leu7
- Arg8 - Pro9 - Aza-GlylO - NH2
I GnRH-agonistum hefur amínósýrum númer 6 og
10 verið breytt frá því sem er í GnRH-hormóninu.
Þessi breyting lengir helmingunartíma sameindarinn-
ar og mettar viðtaka á frumum fremri heiladinguls.
Veldur þetta fækkun viðtaka þar (down-regulation) og
lækkun í styrk FSH og LH (28). í kjölfarið dregur síð-
an úr seyti bæði östrógens og prógesteróns, sem hindr-
ar blæðingar og egglos (32). Til að vinna gegn vissri
tilhneigingu til minnkaðrar beinþéttni og gegn breyt-
ingaskeiðseinkennum, má gefa hormónauppbótar-
meðferð með lágum östrógen skömmtum.
Prógestínlyf (prógestógen) má nota til að draga úr
virkni eggjastokka og framkalla rýrnun á leg-
slímuflakksvef og í eðlilegri legslímhúð. Háir
skammtar prógestína minnka seyti stýrihormóna og
valda lágri blóðþéttni östrógens (hypoestrogenemia)
(28). Danazól er testósterón afleiða sem hefur sömu
áhrif, en hefur slæmar aukaverkanir vegna skyld-
leikans við karlhormónið og notkun þess er lítil nú.
Með samsettum getnaðarvarnartöflum (östrógen og
prógestín, „Pillan") þynnist legslímhúðin einnig og
blæðingar rninnka, jafnt úr legslímu og inn í leg-
slímuflakksvef. Best er að nota einfasa pillur þar sem
sama hormónamagn er gefið stöðugt og hafa ekki hlé
á milli pillupakka nema á 3-4 mánaða fresti. Þetta er
mest notaða meðferð við sjúkdómnum og í vægum
formum sjúkdómsins nægir hún sennilega ein og sér
lil að halda honum niðri (30,33).
Lokaorö
Legslímuflakk getur verið erfiður, langvarandi sjúk-
dómur, sem leiðir til verulegra þjáninga fyrir konur.
Hann er erfiður í greiningu og meðhöndlun. Nýjar
rannsóknir, m.a. á íslandi, benda til að tilurð hans
stjórnist af flóknu samspili erfða, umhverfisþátta og
brenglun í ónæmiskerfi lífhimnunnar. Með nýjum
skilningi á þessum þáttum er von til að greining og
meðferð muni batna í framtíðinni.