Læknaneminn - 01.04.2002, Blaðsíða 31

sem hafa gott forspárgildi um horfur í upphafi sjúk-
dóms eru interleukin-6 (IL-6) og PMN-elastasi (80%
forspárgildi >12 kls), en þessar mælingar eru enn ekki
komnar í almenna notkun á sjúkrahúsum.
Aður fyrr var talið að meinsemdin við bráða bris-
kirtilsbólgu væri fof virkjun á efnahvötum í briskirtl-
inum sem leiða til sjálfsmeltingar. Nú er ljóst að marg-
ir mismunandi þættir geta sett briskirtilsbólgu af stað.
Við gallsteina-briskirtilsbóigu er virkjun efnahvata í
kirtlinum sá þáttur sem setur sjúkdóminn af stað. Hjá
hluta sjúklinganna þróast sjúkdómurinn áfram yfir í
alvarlega briskirtilsbólgu og nú er talið að um óeðli-
lega svörun bólgu-/ónæmiskerfisins sé að ræða (9).
Líta má á alvarlega briskirtilsbólgu sem «tveggja
stiga» sjúkdóm. I upphafi er bólgusvörunin yfirgnæf-
andi þáttur sem síðar getur þróast yfir í að drep mynd-
ist í og umhverfis brisið sem getur síðar leitt til biiun-
ar á líffærakerfum (>72 klst.).
Ef á annað borð myndast drep í briskirtlinum þá
gerist það innan 72 klst. eftir að veikindin hófust hjá
um 95% sjúklinga (10 ) (Tafla 5). Sýking í drepi kem-
ur oftast 2-3 vikum eftir að veikindi hófust(lO) en
sjaldan innan 6 daga eða eftir 3 vikur.
Horfur og dánartíðni sjúklinga með briskirtils-
bólgu eru í beinu samhengi við hve mikið drep mynd-
ast í og við bris, hvort sýking verður í drepinu og al-
varleika líffærabilunar (Tafla 6). Beger (11) sýndi
fram á að hjá sjúklingum með minna en 50% drep í
briskirtli jókst dánartíðnin frá 13% til 39% ef drepið
sýktist og hjá sjúklingum með drep í yfir 50% af bris-
kirtli jókst dánartíðnin úr 14% í 67% við sýkingu. Af
Tafla 6.________________________________________
| Dánartíðni í alvarlegri briskirtilsbólgu: 10-30%]
Sterilt drep:10%
Sýkt drep: 30-40%
Fjöldi líffærakerfa sem bila:
Eitt: 10% dánartíöni
Tvö: 30-35% dánartíöni
Þrjú > 50-90% dánartíðni
sjúklingum sem fá drep í briskirtil fá ca. 50 % líffæra-
bilun. Sjúklingar sem deyja úr alvarlegri briskirtils-
bólgu deyja oftast úr bilun á tveim eða fleiri líffæra-
kerfúm (12,13).
Tölvusneiðmynd (TS) af kvið og brisi með skugga-
efni í görnum og æð er besta rannsóknin til að meta
magn dreps og þar með þyngd sjúkdómsins og þarf oft
að endurtaka rannsóknina reglulega. Meta þarf;
a) útbreiðslu bólgu í og umhverfis briskirtil,
b) magn og staðsetningu á drepi í briskirtli og
c) merki um sýkingu.
Sem höfuðreglu má segja að eftir því sem drep er
staðsett lengra til hægri í brisi því verri eru horfurnar
(14).
Meðferð bráðrar briskirtilsbólgu
Strax við innlögn er mikilvægt að gera nákvæmt
klíniskt mat og rannsóknir sem miða að því að finna
orsök briskirtilsbólgunnar. Við innlögn er tekin
blóðprufa fyrir blóðstatus, blóðsölt auk kalsíum, lifr-
arpróf og blóðfitur. Omskoðun af lifur og gallvegum
er gerð við innlögn hjá öllum sjúklingum með bráða
briskirtiIsbólgu til að útiloka gallsteina. Það á að gera
TS rannsókn af kvið og brisi með skuggaefni (í æð og
görn) strax við innlögn ef líkur eru á að alvarlegur
sjúkdómur sé í uppsiglingu. Alvarlegur sjúkdómur er
líklega í uppsiglingu ef sjúklingurinn er mikið veikur
með brettharðan kvið og mikla verki og/eða CRP er
hátt (>120 mg/1). Það er öruggt merki um alvarlegan
sjúkdóm ef sjúklingurinn er með einkenni um bilun á
cinu eða fleiri líffærakerfum.
Meðferð er háð því hvort um er að ræða gallsteina-
briskirtilsbólgu eða ekki og hvort um vægan eða al-
varlegan sjúkdóm er að ræða.
Gallsteina briskirtilsbólga
Ef gallsteinar sjást í gallblöðru eða gallpípu (ductus
choledochus) við ómskoðun er gerð ERCP rannsókn
með sphincterotomiu og úthreinsun á gallpípu. Ef
sjúklingurinn er með cholangitis þarf að gera sphinct-
erotomiu strax við komu. Ef sjúklingurinn er með ein-
kenni um alvarlega briskirtilsbólgu þarf að gera
sphincterotomiu og úthreinsun á gallpípu innan 24
klst. (15,16). Við væga brisbólgu er miðað við að
sphincterotomian sé gerð áður en sjúklingurinn út-
skrifast. Ef ERCP er gert innan 24 klst. frá komu er
um helmingur sjúklinga (sem leggjast inn með bris-
kirtilsbólgu og hafa gallblöðrusteina) með stein í gall-
pípu (17,18). Ef gallpípusteinn er ekki Ijarlægður fær
stór hluti sjúklinga sem eru lagðir inn vegna brisbólgu
endurteknar bólgur innan fárra vikna (19,20).
29