Læknaneminn - 01.04.2002, Síða 37

Fjöldi/100.000 karla
Tafla I. Vefjagerð 131 frjófrumuæxla f eistum á (slandi
1971 - 1995. Frjófrumuæxli önnur en sáðkrabbamein
eru merkt með dökkum bakgrunni.
N
Sáðkrabbamein (seminoma) 72
Dæmigert (classic) 64
Villivaxtarafbrigði (anaplastic) 6
Annað 2
Fósturvísiskrabbamein (embryonal carcinoma) 25
Fjölkímiskrabbamein (teratocarcinoma) 22
Fjölkímsæxli (teratoma) 3
Æðabelgskrabbamein (choriocarcinoma) 5
Blómabelgskrabbamein (yolk sac) 2
Alls 131
krabbameina í blöðruhálskirtli, lungum, meltingarvegi
og sortuæxli (melanoma) í húð (6,12).
Frjófrumuæxlum er samkvæmt hefð skipt í sáð-
krabbamein (seminoma) (mynd 2) og frjófrumuæxli
önnur en sáðkrabbamein (non-seminoma), en skipt-
ingin kemur aðallega til vegna ólíkrar klínískrar hegð-
unar og meðferðar þessara æxla. Þessi tvískipting
hefur reynst hentug og er almennt viðurkennd við
fiokkun þessara æxla.
I töflu 1 er yfirlit yfir vefjagerð 131 sjúldinga sem
greindust hér á landi á 25 ára tímabili, 1971-1995
(1,2). Sáðkrabbameinin (56%) (mynd 3a) eru ívið al-
gengari en önnur frjófrumuæxli (44%) (mynd 3b) og
einsleitari en síðarnefndi hópurinn sem, eins og nafn-
ið gefur til kynna, er samsafn ólíkra vefjagerða. í
þessum hópi eru blandæxli algeng eða í allt að helm-
ingi tilfella, sérstaklega blanda af fósturvísis- og fjöl-
kímskrabbameini. Ef sáðkrabbamein sést í sama æxli
og önnur frjófrumuæxli eru þau flokkuð með þeim
síðarnefndu.
Einkenni og skoðun
Algengasta einkennið er þreifanleg fyrirferð í eista
(95%). Þó greinast fáir fyrir tilviljun (<3%), t.d.við
læknisskoðun eða krufningu. Verkur í eistanu er ann-
að algengt einkenni (50%) og u.þ.b. 12% sjúklinganna
hafa einkenni meinvarpa (1,2). Oftast er um að ræða
bak- og/eða kviðverki vegna eitilmeinvarpa í aft-
anskinurými (retroperitoneum), en einnig einkenni
vegna lungna- og beinameinvarpa, megrun, ógleði og
uppköst. Oft verður töf á greiningu, sérstaklega hjá
þeim sem ekki finna fyrir verkjum og draga því að
leita læknis. í allt að fjórðungi tilfella veldur röng
greining læknis frekari töf (12). I íslensku rannsólcn-
inni greindist rúmlega helmingur sjúklinganna innan
íjögurra mánaða frá upphafi einkenna, þar af Ijórð-
ungur innan fjögurra vikna (1,2). Stærstu æxlin voru
12, 15 og 19 cm í þvermál en meðalstærð var í lcring-
um 5 cm.
Lílct og er-
1 e n d i s
reyndust
fleiri með
k r a b b a -
mein í
h æ g r a
eista, en
á s t æ ð a
þess er
e k k i
þekkt. í 1-
2% tilfella
g rein i s t
sjúkdóm-
urinn í
b á ð u m
eistum samtímis (14).
í flestum tilvikum sést stækkað eista við skoðun
(mynd 4) en í vissum tilfellum er eistað minna, t.d. ef
um launeista er að ræða. Mikilvægt er að beita réttri
tækni við þreifingu (inynd 5) en fyrirferðin er oftast
hnöttótt, þétt og elclci sérstaklega aum viðkonni. Yfir-
leitt er hægt að aðgreina æxlið frá eistnalyppum
(mynd 6) en vandgreindari eru tilfelli þar sem vatns-
haull (hydrocele) umlykur eistað. í slíkum tilvikum
og öðrum vafatilfellum, er ómskoðun af eistanu góð
rannsókn. Þá sést hvort fyrirferðina er að finna í eist-
anu sjálfu eða fyrir utan það, t.d. í pung, eistnalyppum
eða sáðstreng (mynd 6). Elcki má gleynra að þreifa
lcvið, eitla ofan vinstra viðbeins og á hálsi því þar geta
leynst eitlameinvörp. Brjóstastækkun sést hjá u.þ.b.
5% sjúklinga nreð frjófrumuæxli en allt að 30 - 50%
þeirra eru með Sertoli- og Leydigfrumuæxli (12).
Greining
Leiki grunur á æxli í eista skal taka sjúklinginn til að-
gerðar en þar má staðfesta greininguna með frysti-
skurðarsýni. Fyrir aðgerð er mikilvægt að mæla
æxlisvísa í sermi. A það bæði við um sjúklinga með
sáðkrabbamein og önnur frjófrumuæxli þótt æxlisvís-
Tafla II: Tíöni hækkaðra æxlisvísa í sermi
hjá körlum með
frjófrumuæxli f eistum (12,24)
Vefjagerð: B-hCG % AFP %
Sáökrabbamein (seminoma) 7 0
Fjölkímsæxli (teratoma) 25 38
Fjölkímskrabbamein (teratocarcinoma) 57 64
Fósturvísiskrabb. (embryonal carc.) 60 70
Æðabelgskrabbamein (choriocarcinoma) 100 0

Danmörk Finnland ísland Noregur Svíþjóö
Mynd 1. Aldursstaðlað nýgengi krabbameina í eistum
miðað við 100.000 karla á Noröurlöndunum á tímabilinu
1981 - 1986. Danir hafa hæsta nýgengi í heimi en
nýgengi hér á landi er um meðallag miðað við önnur
Evrópulönd (4,5)
35