Bændablaðið - 05.10.2023, Síða 2

2 Bændablaðið | Fimmtudagur 5. október 2023
Bændur eru flestir búnir eða langt
komnir með þreskingu á byggi
og öðru korni. Víðast hvar var
uppskera góð þótt kalt og blautt
vor hægði á vexti.
Í Bryðjuholti í Hrunamanna-
hreppi í Árnessýslu má tala um
uppskerubrest, en Samúel U.
Eyjólfsson segist ekki hafa fengið
nema 40 prósent af því sem búast
má við í eðlilegu ári. Mesta tjónið
varð vegna óveðurs seinni hlutann
í september og brotnaði axið af
stórum hluta stráanna. Mestur hluti
byggsins hafi því hrunið á akurinn.
„Maður notar þetta ekki í fóður sem
er á jörðinni,“ segir Samúel. Nú séu
álftir komnar í stykkin og greinilegt
sé að þær hafi nóg að éta.
Meðaluppskeran hjá honum var
undir tveimur tonnum af óþurrkuðu
korni af hverjum hektara í haust,
en í fyrra var uppskeran 4,2 tonn á
hektarann, sem var slakt meðaltal.
Á góðum árum megi búast við fimm
tonnum.
Samúel hefur rætt við sveitunga
sína og af þeirra tali að dæma
var tjónið í Bryðjuholti nokkuð
staðbundið og uppskeran góð á þeim
jörðum sem voru í skjóli fyrir rokinu.
Uppskerubresturinn hafi í raun verið
hrein óheppni og Bryðjuholt hafi lent
sérstaklega illa í vindstrengjum.
„Þegar vindurinn fer yfir 30 metra í
hviðum, þá er það ansi mikið.“
Áhættusamur búskapur
Samúel segir að kornið hafi verið
tilbúið áður en óveðrið skall á, en
tafir urðu á þreskingu þar sem vél
sem pakkar bygginu í svokallaðar
pylsur hafi verið í notkun annars
staðar. Útbúnaðurinn sé leigður
af bændum í Flóa sem gátu ekki
séð af honum fyrr, enda voru þeir
sjálfir í kappi við tímann. „Ef það
hefði verið önnur pylsuvél hérna
upp frá, þá hefði verið hægt að taka
ansi marga hektara á þeim dögum
sem voru þurrir,“ segir Samúel.
Hann gagnrýnir að í aðgerðaráætlun
stjórnvalda um eflingu kornræktar
sé hvergi talað um að fjölga vélum
sem þessum.
Hann náði að þreskja einn akur
áður en óveðrið skall á, en þar var
uppskeran einnig undir meðallagi.
Samúel telur ástæðurnar fyrir því
vera annars vegar kalt og blautt vor
og óveður í byrjun september sem
braut hluta kornsins.
Aðspurður um uppskeru-
tryggingar segir Samúel að hann
myndi skoða þær ef kjörin væru
sanngjörn. Þetta sé áhættusamur
búskapur og bændur geti búist við
uppskerubresti á nokkurra ára fresti.
„Við höfum áður fengið slæm ár, en
þetta var kannski mesta rokið sem
við höfum lent í,“ segir Samúel og
bætir við: „Það eru ekki jól alla daga
í þessu.“
Blautt vor í Meðallandi
Á Sandhóli í Meðallandi í Vestur-
Skaftafellssýslu er umsvifamikil
ræktun á byggi, höfrum og olíurepju.
Örn Karlsson, segir byggið hafa
skemmst að hluta til vegna
vætutíðar í vor og því sé uppskeran
rýr. Korninu var sáð í byrjun maí
og rigndi nánast látlaust í mánuð
þar á eftir.
Þá mynduðust pollar á ökrunum
og skemmdist byggið þar. Þroski
þess var þó góður og hafði það náð
22 prósent rakastigi þegar það var
þreskt núna í september. Uppskeran
á höfrum og repju hefst ekki fyrr
en í október og reiknar Örn með að
byrja þreskingu um það leyti sem
Bændablaðið kemur út. Hann segir
mjög slæmt ef uppskeran fer undir
þrjú tonn á hektarann og í ár var
hún ekki nema tvö og hálft tonn. Til
samanburðar náðust fimm tonn af
byggi af hverjum hektara í fyrra.
Kornbændur hafi fá úrræði þegar
þeir lendi í uppskerubresti og segir
Örn að það væri mikið framfaramál
að koma á fót tryggingakerfi eins og
tíðkast erlendis. Starfsbræður hans
utan Íslands geti keypt slíka þjónustu
af tryggingafélögum, sem endurgreiði
þá hluta tjónsins og minnki höggið.
Hafrar líta vel út
Örn segir hafrana líta vel út, þó það
segi ekki til hver uppskeran verði.
Hafrar séu þolnari en bygg fyrir
vætu og því líklegt að rigningatíðin
í vor hafi ekki spillt. Veðurþol þeirra
á haustin er prýðilegt. Repjan nái
jafnframt að standa af sér vind og er
því hættuminna að draga þreskingu
hennar fram á haustið.
Rigning tefur á Fljótsdalshéraði
Á Breiðavaði við Eiðaþinghá á
Fljótsdalshéraði höfðu bændur ekki
komist í þreskingu vegna bleytu.
Einungis ein þreskivél sé á svæðinu
og segir Jón Elvar Gunnarsson að
hún hafi ekki náð að koma til sín þá
fáu þurru daga sem hafa verið. „Það
sem er búið að þreskja var tekið á
hlaupum þegar rigningiunni slotaði.“
Væri tíðin betri reiknar hann með
að búið væri að þreskja allt korn á
sínu svæði.
Hann hefur heyrt frá sveitungum
sínum sem segjast nokkuð ánægðir
með sína uppskeru. Þó svo að
óveður hafi herjað á Austurland í
september veit Jón Elvar ekki til þess
að korn hafi brotnað. Það hafi ekki
verið mjög hvasst, heldur var mikil
rigning. „Ég held að það hafi bjargað
því að hitinn var réttum megin við
núllið. Þetta féll sem vatn, ekki sem
slydda eða snjókoma.“
Góð uppskera í Eyjafirði
Á Torfum í Eyjafjarðarsveit hefur
gengið vel að þreskja og segir Þórir
Níelsson uppskerumagnið mikið og
kornið þroskað. „Í byrjun september
gerði rok, og þá lagðist dálítið, svo
hafa komið tvö veður eftir það,“ segir
Þórir.
Uppskeran sé þó ekki búin, því
vegna rigningar hefur ekki alltaf
verið hægt að keyra tækjum út á akra.
„Það er búið að ganga vel á meðan
það er hægt að vera við þetta, en við
eigum talsvert eftir.“ Þórir hefur ekki
tekið nákvæmlega saman hversu
mikil uppskeran var á hektarann, en
skýtur á að það hafi verið á bilinu
sjö til átta tonn af blautu korni. Hann
hefur ekki heyrt af neinum bónda
í nágrenni við sig sem hefur lent í
uppskerubresti, þó einn og einn akur
hafi farið illa vegna ágangs fugla.
Þórir sýrir allt sitt korn, en
segir að betra væri að hafa aðgang
að þurrkstöð. Þær séu til staðar
í Eyjafirði, en afköstin þeirra það
lítil að færri komist að en vilja.
Þurrkstöðvar séu grundvallaratriði
ef til standi að efla kornrækt í
landinu, eins og stjórnvöld hafa talað
um. „Það þarf að gerast eitthvað í
alvörunni, ekki bara alltaf að tala og
hugsa.“
Frost í jörðu í Skagafirði í vor
Í Keldudal við Hegranes í Skagafirði
náðist góð kornuppskera en þar var
þreskt upp úr miðjum september.
Þórarinn Leifsson bóndi segir að
sáning hafi gengið vel, en svo hafi
frost verið lengi að fara úr jörðu.
„Þetta fór hægt af stað út af kulda
og síðan var sólarlítið sumar.“ Í
lok ágúst og byrjun september hafi
verið hlýindi sem hafi bætt í vöxtinn.
Uppskeran sé liðlega fimm tonn á
hektara miðað við þurrt bygg og
þroskinn í tæpu meðallagi.
Slapp við verstu
vindstrengina í Víðidal
Hartmann Bragi Stefánsson, bóndi
á Sólbakka í Víðidal, er ánægður
með uppskeru ársins í ár. Hann
framkvæmdi ekki nákvæmar
uppskerumælingar, en það hafi
fengist nálægt sex tonnum á
hektarann af blautu byggi. Fyrstu
akrarnir voru þresktir 19. september
og kláraðist allt dagana þar á eftir.
Góð uppskera hafi jafnframt fengist
af hálmi.
Meðan á þreskingu stóð komu
tveir vindasamir dagar sem bældu
hluta kornsins, þó ekki þannig
að það legðist alveg á jörðina.
Hartmann segir þreskivélina hafa
náð því með því að slá aðeins neðar
og hægar. Sólbakki er staddur í lægð
í landslaginu sem veitir skjól fyrir
ákveðnum vindáttum, en steinsnar
frá hafi orðið meira tjón á ökrum.
Á Jaðri í Borgarfirði var bygg-
uppskeran sæmileg. Eiríkur Blöndal
segir að akrarnir hjá sér hafi þó
verið nokkuð misjafnir þar sem
veðurskilyrðin í vor voru óhagstæð.
Jafnframt varð nokkurt foktjón í
norðanroki núna í haust. Eiríkur
sáði byggi af yrkjunum Smyrli
og Hermanni. Það fyrrnefnda
segir hann hafa staðið sig betur,
á meðan hið síðarnefnda sé mjög
uppskerumikið á meðan það þoli
illa rokið. Eiríkur þurrkar alla sína
uppskeru með kornþurrkara sem
nýtir jarðvarma og er staðsettur rétt
hjá Jaðri. /ÁL
Skuldsettir bændur sjá ekki fram á
að geta haldið út mikið lengur. Stór
kúabú hafa hætt rekstri og reynt að
selja kvóta til að létta á skuldum,
en þau eru föst í pattstöðu þar sem
lítil hreyfing er á kvótamarkaði.
Hermann Ingi Gunnarsson,
kúabóndi á Klauf í Eyjafirði, segir
andrúmsloftið í stéttinni vera
ömurlegt og bændur geti ekki
endalaust greitt með fæðuöryggi
þjóðarinnar. „Það er ekkert ljós við
enda ganganna eins og þetta er núna.
Nú stefnir í meiri vaxtahækkanir
og við sjáum ekki fram á
afurðaverðshækkanir sem geta mætt
þeim kostnaði.“ Þó staða sauðfjárbúa
sé ekki góð, þá sé einfaldara fyrir
þá bændur að fá sér aukavinnu utan
bús. „En þú gerir það ekki með
mjólkurframleiðslu, sérstaklega ef
þú ert með stórt kúabú.
Hvar eigum við að sækja okkar
tekjur? Það má ekki gera það í
gegnum verðlagið. Mjólkurbændur
hafa fengið hækkanir í gegnum
verðlagsnefnd búvara, en það vantar
svo mikið meira.“
„Fólk er fast“
Það sé hægara sagt en gert að bregða
búi, en Hermann Ingi bendir á tvö
stór kúabú í Eyjafjarðarsveit sem
hafa hætt rekstri núna í sumar. Þá
hafa bændur selt frá sér kýrnar en
ekki náð að koma kvótanum í verð,
enda fádæma lítil hreyfing á síðasta
kvótamarkaði. „Fólk er fast,“ segir
hann. „Margir hverjir sem eru með
miklar skuldir þurfa að velja úr þá
reikninga sem þeir geta borgað.“
Í óbreyttu ástandi telur Hermann
Ingi að skuldsettir bændur geti ekki
haldið út nema í nokkra mánuði.
„Menn eru vinnandi myrkranna
á milli, algjörlega búnir á því á
líkama og sál, og svo eiga þeir bara
að halda áfram. Heilsa bænda er líka
í húfi. Það er rosalega þungt hljóð í
bændum og menn eru margir hverjir
að gefast upp.
Ef við ætlum að hafa landbúnað í
landinu þá verðum við að fara að gera
eitthvað. Af hverju á bændastéttin að
vera sú eina sem vinnur allan daginn
en fær ekkert greitt? Við höfum varla
lágmarkslaun fyrir þetta.“
Staða bænda á ábyrgð ríkisins
Aðspurður um lausnir segir
Hermann Ingi að ríkið ætti að nýta
þær lánastofnanir sem það á, ýmist
Landsbankann eða Byggðastofnun,
til að búa til lánaleið fyrir bændur.
Nú séu tólf prósent vextir af
jarðakaupalánum, á meðan bankarnir
sjálfir segi að jarðir séu tryggasta
veð sem þeir geti fengið.
Það séu minni afföll af lánum á
jörðum en íbúðarhúsnæði, en samt
sé ekki hægt að gefa bændum sömu
kjör.
Þá segir Hermann Ingi að sómi
væri af því ef ríkið stæði almennilega
við bakið á matvælaframleiðslu.
„Eins og Bændasamtökin hafa
komið inn á þá vantar tólf milljarða
í búvörusamningana.“
Hlutfall tekna bænda frá ríkissjóði
hafi stórlega lækkað á síðustu tíu
til fimmtán árum og að sama skapi
hafi tollverndin dregist saman. Staða
landbúnaðarins sé alfarið á ábyrgð
stjórnvalda. „Í búvörulögum er sagt
að kjör bænda eigi að vera eins og
kjör annarra sambærilegra stétta í
landinu. Þau eru það ekki ef menn
geta ekki borgað sér laun.“
Uppbygging var löngu tímabær
Hermann Ingi segir langan veg
frá því að bændur hafi verið að
offjárfesta í greininni. Þeir sem haldi
öðru fram hafi ekki góða þekkingu
á landbúnaðinum, sérstaklega í
mjólkurframleiðslu. Þvert á móti
sé enn mjög mikil fjárfestingarþörf.
Kúabændur hafi á undanförnum
árum verið að sinna löngu tímabærri
uppbyggingu, enda var mikil
stöðnun í kjölfar hrunsins. „Með
þetta lægra vaxtastig fóru menn í
mjög nauðsynlegar fjárfestingar,
bæði til að auka framleiðsluna og
hagræði.“ Á undanförnum árum
hafa aðbúnaðarkröfur verið hertar í
flestum búgreinum. Hermann Ingi
segir þær hafa ýtt bændum í eðlilegar
endurbætur, enda sé nauðsynlegt að
nútímavæða aðstöðuna. Það sé engin
framtíð í því að mjólkurframleiðsla
á Íslandi sé byggð á básafjósum.
„Þó þau séu ágæt til síns brúks, þá
viljum við sjá greinina á öðrum stað.
Við sjáum í þessum nýju fjósum þar
sem er róbót og lausaganga, þá eru
komnar meiri afurðir eftir hverja
kú. Það er bæði loftslagsvænt og
hagkvæmt,“ segir Hermann Ingi.
/ÁL
FRÉTTIR
BÆNDAFUNDIR
LÍFLANDS
3.-5. OKTÓBER
Nánari upplýsingar og skráning á lifland.is
Veitingar, happdrætti, umræður og fræðsla
Hlökkum til að sjá þig
3.okt. kl. 12-15
Verslun Líflands Hvolsvelli
4.okt. kl. 12-15
Verslun Líflands Borgarnesi
5.okt. kl. 12-15
Hótel Varmahlíð
3.okt. kl. 19-21:30
Hótel Selfossi
4.okt. kl. 19-21:30
Verslun Líflands Blönduósi
5.okt. kl. 19-21:30
Verslun Líflands Akureyri
Landbúnaður:
Vextir sliga bændur
Þresking korns á Skeiðunum. Mynd / ÁL
Akuryrkja:
Kornuppskera misjöfn
– Bændur vilja eiga kost á uppskerutryggingum
Hermann Ingi Gunnarsson.