Bændablaðið - 05.10.2023, Qupperneq 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 5. október 2023
LESENDARÝNI
Verndun íslenskra laxastofna
– Væntanleg innblöndun
Ekki liggur fyrir hvaða áhrif það
mun hafa á íslenska laxastofna á
komandi árum en búist er við að
áhrifin verði veruleg.
Líklegt er talið
að hæfni laxaseiða
af norskum eða
blönduðum upp-
runa til uppvaxtar í
köldum íslenskum
ám geti verið lakari
en íslenskra laxa-
seiða, hæfileikar
þeirra til að lifa
af í hafinu umhverfis Ísland sé
minni og væntanlega einnig ratvísi
þeirra upp í íslenskar laxveiðiár.
Þá hefur verið nefnt að norskættuð
laxaseiði af fyrstu kynslóð kunni við
góðar aðstæður að verða stærri og
þróttmeiri en íslensk og vinni því
samkeppni í íslensku ánum um fæðu
og pláss í uppeldi.
Nauðsynlegt virðist vegna
mögulegra mótvægisaðgerða að
reyna að varpa skýrara ljósi á
líkleg áhrif af innblöndun eldislaxa
af norskum uppruna í íslenskar
laxveiðiár.
Mögulega mótvægisaðgerðir
Flestir virðast gera ráð fyrir að
innblöndun norskættaða eldislaxins
dragi úr laxveiði á komandi árum,
hvort það verður tímabundið eða
varanlegt ræðst væntanlega einkum
af því hve mikið og oft norskættaður
lax nær að hrygna í íslenskum
laxveiðiám, en mögulega einnig af
mótvægisaðgerðum.
Til að minnka mögulegt tjón
bæði af þverrandi veiði næstu ára
og mögulegri erfðablöndun virðist
skynsamlegt að reyna að fjölga löxum
af hreinum íslenskum uppruna í þeim
ám þar sem vitað er af norskættuðum
laxi á hefðbundnum hrygningar- og
uppeldissvæðum.
Slíkt mætti gera með
ýmsum hætti:
Með sleppingu sumaralinna laxaseiða
í ófiskgenga hluta laxveiðáa og stöðu-
vötn á vatnasvæði þeirra: Flestar betri
laxveiðár hafa langan aðdraganda, oft
að hluta ófiskgengan, og á vatnasvæði
nokkurra eru stöðuvötn sem nýta
mætti til uppeldis laxaseiða. Með
bættri nýtingu þessara uppvaxtar-
möguleika mætti væntanlega
fjölga verulega gönguseiðum af
viðkomandi vatnasvæði og fá
þannig á komandi árum mótvægi
við mögulegri hnignun laxastofna
í meginám af völdum norskrar
innblöndunar. Mikil þekking og
reynsla liggur fyrir um sleppingu
sumaralinna laxaseiða. Takist vel til
gæti þessi aðgerð, sem hæfist með
hrognatöku í haust, skilað löxum í
veiði á árunum 2026–2030. Það eru
einnig þau veiðiár sem líklegast er að
neikvæð áhrif af hrygningu norskra
eldislaxa í haust komi fram í veiði.
Með framleiðslu gönguseiða í
eldisstöðvum: Slíkt er þekkt aðferð
og raunar undirstaða laxveiða í
nokkrum ám (hafbeitarár).
Helstu annmarkar eru að aðferðin
er kostnaðarsöm (hvert gönguseiði
mun kosta 200–300 kr.) og lax úr
gönguseiðasleppingum skilar sér
illa úr hafi (endurheimta jafnan
undir 1%).
Með flutningi á hrygningarlaxi
upp fyrir hindranir: Þetta hefur verið
gert með góðum árangri í nokkrum
ám og er tiltölulega ódýr fram-
kvæmd og auðvelt að stjórna þéttleika
í uppeldi.
Með hrognagreftri á ófiskgengum
svæðum: Það hefur einnig verið gert
í nokkrum ám, þó með misjöfnum
árangri. Með aukinni þekkingu og
reynslu næst væntanlega betri árangur.
Allar ofangreindar aðgerðir byggja
að sjálfsögðu á að eingöngu sé nýttur
hreinn íslenskur lax. Slíkt er auðvelt
í ár en verður trúlega erfiðara með
hverju ári sem líður.
Skynsamleg varúaðráðstöfun
virðist því að safna á næstu vikum
íslenskum hrygningarlaxi úr sem
flestum ám og flytja í eldisstöð til
arfgerðargreiningar og hrognatöku.
Þannig skapast nokkurra vikna
svigrúm til ákvarðanatöku um næstu
skref í hverri á.
Ari Teitsson
Höfundur sinnti rannsóknum og
ráðgjöf á svið vatnafiska
á árum áður.
Báknið:
Smáframleiðendur þurfa starfsleyfi til að
geta tekið þátt í matarmarkaði í Reykjavík
– Litið á borð framleiðandans sem starfsstöð; matvöruverslun eins og ef verslanakeðja væri að opna nýja verslun í Reykjavík
Ari Teitsson.

Enginn félags-
maður hefur
nokkurn tímann
þurft að sækja
um starfsleyfi til
að geta tekið þátt
í matarmarkaði á
landsbyggðinni.
Til að bregðast
við þessu hafa
SSFM / BFB
í heilt ár leitað allra leiða til að
fá matvælaráðuneytið til að láta
reglugerð nr. 580/2012 sem gengur
undir heitinu „smáræðisreglugerðin“
ná einnig til matarmarkaða, þar sem
sala er í eigin hagnaðarskyni, en ekki
eingöngu í góðgerðarskyni.
Það myndi þýða að
matvælaframleiðendur með
forpökkuð matvæli og gilt starfsleyfi
frá sínu heilbrigðisumdæmi, þyrftu
ekki að sækja um tímabundið
starfsleyfi til að geta tekið þátt
ef ábyrgðaraðilar markaðarins
eru með leyfi heilbrigðiseftirlits
svæðisins fyrir markaðinum, gegn
því að framleiðendurnir afhendi
ábyrgðaraðilum starfsleyfi sín áður
en markaður hefst.
Rök HRvk eru þau að fram-
leiðandinn sé í raun að opna
verslun þann dag eða þá daga
sem markaðurinn stendur yfir og
heilbrigðiseftirlitið þurfi að
tryggja að heilbrigðiskröfur séu
uppfylltar með því að taka á móti
starfsleyfisumsókn og greiðslu fyrir
hana.
Á fundi samtakanna með
fulltrúum HRvk fyrir rúmu ári
síðan kom fram að þegar smáræðis-
reglugerðin var fyrst gefin út hafi
HRvk lagt til að þessi undanþága
yrði í henni, en á þau hafi ekki verið
hlustað. Því telji þau sér skylt að fara
eftir lögum um matvæli nr. 93/1995,
en í 2. grein stendur að þau taki til
framleiðslu og dreifingar matvæla á
öllum stigum, skilgreint nánar í 9. og
20. gr. þar sem kemur m.a. fram að
starfsleyfi séu gefin út fyrir hverja
starfsstöð og staðsetningu hennar.
Þau líti svo á að borð framleiðandans
á matarmarkaði sé starfsstöð.
Á fundi fulltrúa BFB með HRvk
um sama mál fyrir nokkrum árum
síðan hafi rökin meðal annars verið
að ef þau gerðu það ekki myndu
matvöruverslanir í Reykjavík líta á
það sem mismunun. Að þau þyrftu
að sækja um starfsleyfi til að geta
opnað matvöruverslun í Reykjavík,
á meðan smáframleiðendur sem ætli
að selja forpakkaðar vörur sínar á
jólamatarmarkaði sem dæmi þyrftu
þess ekki. Sér einhver það fyrir
sér að forstjóri Bónus/Krónunnar/
Samkaup myndi fara á límingunum
yfir því að heilbrigðiseftirlitið myndi
ekki krefjast þess að hún Jóna með
rabarbarasultuna sækti um starfsleyfi
fyrir að fá að selja sultuna sína á
markaði í Reykjavík því hún sé í
raun að opna verslun?
Við höfum farið yfir málið á
fundi með ráðherra, í símtölum
og í tölvupóstsamskiptum við
aðstoðarmenn ráðherra og starfsfólks
ráðuneytisins og fáum alltaf þau
svör að málið sé í vinnslu og að
markmiðið sé að ná að klára það fyrir
tiltekinn tíma, en ekkert gerist. Nú eru
jólamatarmarkaðirnir að fara í gang
og við erum búin að gera allt sem í
okkar valdi stendur til að fá þau til
að breyta þessu fyrir þann tíma, fyrst
það náðist ekki fyrir síðustu jól eins
og við vorum að vona, en erum satt
að segja ekki vongóð þar sem komið
er fram í október.
Á fyrrnefndum fundi okkar með
HRvk þar sem við leituðum skýringa
á þessu ræddum við einnig þá
hindrun sem þetta væri fyrir þátttöku
okkar á Landbúnaðarsýningunni í
október 2022. Þar leigðu SSFM /
BFB stóran bás þar sem komið
var fyrir röð borða, eitt fyrir hvern
félagsmann. Sýningin var í þrjá daga
og tóku flestir þátt í einn dag svo sem
flestir af ríflega 200 félagsmönnum
gætu tekið þátt. Um 40 félagsmenn
enduðu á því að vera með borð. Ef
hver og einn hefði greitt það 15.700
kr. gjald sem þá var fyrir starfsleyfið
hefði kostnaður félagsmanna við að
fá starfsleyfi til að „opna verslun“ á
sýningunni verið samtals 628.000 kr.
Með því að gerast ábyrgðaraðili og
undirgangast ýmis skilyrði gátum
við samið við HRvk um að SSFM /
BFB greiddu eftirlitinu sem svarar
4 klukkustundum fyrir eftirlitið,
samtals 62.800 kr.
SSFM/BFB eru samstarfsaðilar
Slow Food Reykjavík um viðburð
í Grasagarði Reykjavíkur 20.–21.
október sem innifelur í sér fræðslu
og markað. Lengi virtist ekki geta
orðið af honum þar sem talið var
að framleiðendur yrðu ekki tilbúnir
til að greiða 17.100 kr. fyrir einn
til tvo daga. Þau ákváðu því að
kanna hvort þau gætu samið um
það sama og SSFM/BFB fyrir
Landbúnaðarsýninguna. Sú varð
raunin og þarf Slow Food Reykjavík
því að punga út tæpum 70.000 kr.
til að greiða HRvk fyrir að gefa út
starfsleyfi fyrir þá um og yfir 20
framleiðendur sem munu taka þátt.
Þetta er enn eitt dæmið um þær
óþarfa hindranir, kröfur og kostnað
sem smáframleiðendur matvæla
og aðrir framleiðendur hér á landi
þurfa að búa við og mikið hefur
verið fjallað um undanfarið undir
yfirskriftinni BÁKNIÐ.
Oddný Anna
Björnsdóttir.
Frá matarmarkaði í Hörpu. Mynd / smh
Könnun meðal félagsmanna Samtaka smáframleiðenda matvæla (SSFM)
og Beint frá býli (BFB) leiddi í ljós að Heilbrigðiseftirlit Reykjavíkur
(hér eftir HRvk) sé eina heilbrigðiseftirlit landsins sem túlkar lög um
matvæli á þann hátt að þeim sé skylt að krefjast þess að framleiðendur
forpakkaðra matvæla, þ.m.t. smáframleiðendur, þurfi að sækja um
tímabundið starfsleyfi (svokallað torgsöluleyfi) fyrir hvern og einn
matarmarkað sem þeir taka þátt í og greiða fyrir það 17.100 kr. sem
samsvarar gjaldi eftirlitsins fyrir einn klukkutíma.