Úrval - 01.12.1965, Blaðsíða 34

32
ÚRVAL
leysá sambandsmálið á farsælan
hátt. Það tókst honum að vísu ekki,
en hér verða þau mál ekki nánar
rakin, því það fellur fyrir utan
ramma þessa erindis.
Annars er þetta viðburðaríkt
tímabil, en varð Hannesi Hafstein
mjög andstætt, gamlir samherjar
snerust gegn honum, og var mikið
af málum stjórnarinnar beinlínis
fellt af stjórnarandstöðunni. Hann-
es Hafstein þótti of undanlátur
gagnvart Dönum í sambandsmálinu
og stjórnarskrármálinu, jafnvel Hka
í fánamálinu og fleiri málum.
Á þinginu 1913 hafði enn verið
samþykkt frumvarp um breytingar
á stjórnarskránni og var því Alþingi
rofið og' boðað til nýrra kosninga
vorið 1914. Tvö árin næstu á und-
an hafði flokkaskiptingin riðlazt
mjög og útkoman af kosningunum
og afstaða hins nýkosna þings til
stjórnarinnar var því í nokkurri ó-
vissu. Líklegt mátti þó telja, að
Heimastjórnarflokkurinn mundi
verða í minni hluta, er þing kæmi
saman í júlí, enda reyndist svo.
Hannes Hafstein fór í maímánuði
á kosningafund, eins og venja var,
með frumvörp, sem stjórnin ætlaði
að leggja fyrir þingið. Hann beið
nú ekki þess, að þingið kæmi saman,
eins og hann hafði gert árið 1909,
heldur baðst hann lausnar frá ráð-
herraembættinu í þessari ferð. Það
skeði hinn 27. maí 1914, en konung-
ur fól honum að geg'na embættinu
áfram þar til þingið gæti bent á
eftirmann hans.
Það var því eitt af fyrstu verk-
efnum þingsins, er það kom saman
hinn 1. júlí 1914, að tilnefna mann
í embættið. Strax á fyrsta degi
þingsins skýrði Hannes Hafstein
ráðherra frá lausnarbeiðni sinni
formlega, en sagði jafnframt, að það
hefði ekki verið tilætlunin, að ráð-
herraskipti færu fram á milli þinga.
Hins vegar hefði honum þótt máli
skipta, að þingmenn vissu í tíma,
að þeir þyrftu ekki að beita neinu
harðfylgi til að koma honum frá
ráðherraembættinu. Hann bað þing-
menn um að láta sig vita, hvaða
óskir meiri hluti þings hefði um
skipan ráðherrastöðunnar og láta
sig síðan vita niðurstöðuna, svo
að hann gæti skýrt konungi frá
henni.
Stj órnarandstæðingar voru fyrst,
og fremst Sjálfstæðisflokkurinn, sem
hafði unnið verulega á í kosning-
unni þá um vorið, en auk þess voru
nefndir bændaflokksmenn í and-
stöðu við stjórnina. Höfðu þingmenn
þessara flokka samstarf sín á milli,
en þeir voru alls 24, þar af 6 úr
bændaflokknum. Sjálfstæðisflokk-
urinn var þó langt frá því að vera
ein heild, heldur var hann marg-
klofinn að talið var. Afleiðingin af
þessu var m. a. sú, að enginn einn
maður var þar, sem sjálfkjörinn
gat talizt í ráðherraembættið. Á-
kveðið var að láta fara fram leyni-
lega kosningu meðal þingmanna um
ráðherraefnið. Ætla hefði mátt, að
Skúli Thoroddsen hefði verulegt
fylgi, en svo reyndist ekki þegar
atkvæðagreiðsla hófst, og dró hann
sig þá alveg til baka.
Margir fundir voru haldnir og
fjölmargar atkvæðagreiðslur. Við
þær virtist fylgið einna helzt bein-