Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Qupperneq 6

4 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Í dag snýst glíman mikið til um birtingarmyndir á stórum vanda.
Landslag kjaraumræðunnar er þakið skurðum og auðvelt að detta
ofan í einn slíkan. Staðreyndin er að kynjamisrétti er ein helsta
ástæðan fyrir því að hjúkrunarfræðingar fá ekki kjarabætur í takt
við hefðbundnar karlastéttir, gildir einu um hvort konum sé að
fjölga í þeim stéttum. Þarna erum við búin að hoppa yfir nokkra
skurði í umræðunni, til dæmis hvort launamun kynjanna megi
ekki laga með því að konur leiti frekar í hefðbundin karlastörf.
Að festast í slíkum skurði mun einungis leiða til frekari skorts
á hjúkrunarfræðingum með tilheyrandi hörmungum fyrir
heilbrigðiskerfi þjóðarinnar. Það sama á við um umræðuna um að
gjaldfella störf hjúkrunarfræðinga eða fá hjúkrunarfræðinga frá
öðrum þjóðum sem þurfa líka á þeim að halda.
Í janúar síðastliðnum var smíðuð brú yfir nokkra slíka skurði,
þá var forsætisráðherra afhent skýrsla um virðismat starfa
sem aðgerðarhópur vann um launajafnrétti og jafnrétti á
vinnumarkaði. Skýrslan er góð lesning fyrir alla sem ætla sér
að tjá sig um launamál. Bent er á í skýrslunni að vanmat á
störfum kvenna og meðvitaðir fordómar eða hlutdrægni í garð
umönnunar- og fræðslustarfa hér á landi er staðreynd. Þetta hefur
leitt til viðvarandi launamunar kynjanna, þrátt fyrir að 70 ár séu frá
samþykkt jafnlaunasamþykktar Alþjóðavinnumálastofnunarinnar
og 60 ár frá því að launajöfnuður kvenna og karla var lögleiddur
hérlendis.
Löggjöfin um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna var síðast
endurskoðuð 2020 til þess að koma í veg fyrir mismunun á
grundvelli kyns og koma á og viðhalda jafnrétti og jöfnum
tækifærum kynjanna á öllum sviðum samfélagsins. Þrátt fyrir þetta
var óleiðréttur launamunur hér á landi 10% árið 2021. Þetta þýðir
að fyrir konu sem er með 700.000 krónur í mánaðarlaun þýðir 10%
launamunur um 80.000 krónur á mánuði, 960.000 krónur á ári og
rúmlega 47 milljónir króna á starfsævi. Hér eru undanskilin áhrifin
af lífeyrisgreiðslum og efnahagslegri stöðu kvenna á efri árum.
Það gefur augaleið að leiðréttingin á þessari óásættanlegri stöðu
getur ekki beðið lengur og hér þurfa verkin að tala og ganga
hraðar fyrir sig. Í dag eru tæplega 96% hjúkrunarfræðinga konur.
Fíh hefur lengi haldið fram að um vanmat sé að ræða á störfum
hjúkrunarfræðinga í samanburði við aðra háskólamenntaða
sérfræðinga.
Í skýrslunni segir að launamunur kynjanna hafi í gengum tíðina
verið skýrður með því að konur hafi verið minna menntaðar, síður
verið í stjórnunarstöðum, þær hverfi af vinnumarkaði reglulega
vegna barna og jafnvel eiginleika kvenna, hvað sem það þýðir.
Barátta síðustu áratuga hefur skilað miklum árangri, það er ekki
lengur hægt að nota svona röksemdir, a.m.k. ekki upphátt. Þrátt
fyrir það rekumst við, líkt og margir hjúkrunarfræðingar þekkja
sjálfir, reglulega á valdamikil öfl sem einkennast af vanþekkingu
á störfum hjúkrunarfræðinga, skilningsleysi á aðstæðum og skorti
á framtíðarsýn. Við erum ekki að tala um illsku eða neitt slíkt, við
erum að tala um ákveðinn ómeðvitaðan hugsunarhátt sem hefur
einkennt menningu okkar í langan tíma. Þessi hugsunarháttur
gerir að það verkum að umræðan ratar út í skurð en ekki um
framtíðina eða réttlæti. Til að vinna bug á þessu þarf að spyrja
réttu spurninganna, því rétta spurningin hefur það afl að geta rétt
umræðuna af.
Það hefur margoft komið fram að vandinn er ekki bundinn við
Ísland. Í Danmörku hefur aldrei verið jafn mikill þrýstingur á
heilbrigðiskerfið og nú. Ástæðurnar eru nánast þær sömu og hér;
þjóðfélagið er að eldast hratt, góðri frammistöðu í heimsfaraldri
var ekki mætt með öðru en lófaklappi og þegar hjúkrunarfræðingar
í Danmörku fóru í verkfall 2021 voru sett á það lög. Þegar stór
hópur hjúkrunarfræðinga fékk óbragð í munninn og fann sér aðra
vinnu hafði það dómínóáhrif á allt heilbrigðiskerfið. Biðlistar eftir
skurðaðgerðum lengjast en stjórnvöld hafa bundið vonir við að
einkaaðilar geti hjálpað til við að leysa þann vanda. Stjórnvöld þar
eru nú að leita ýmissa leiða um hvernig bregðast á við. Stefið er
svo kunnuglegt að það er nánast hægt að syngja með.
Umræðan þar er einnig kunnugleg, í fréttum dúkka upp mörg
lítil vandamál sem eru í raun einungis birtingarmynd stóra
vandans. Ein slík birtingarmynd er að á síðustu fjórum árum hefur
hjúkrunarfræðingum starfandi á sjálfstæðum lýtalækningastofum
fjölgað um helming. Dorthe Boe Danbjørg, kollegi minn hjá
Félagi danskra hjúkrunarfræðinga, svaraði blaðamanni á sama
hátt og ég hef hefði gert. Ég hef miklar áhyggjur af skorti á
hjúkrunarfræðingum en það hefur ekkert upp á sig að spyrja
hjúkrunarfræðinga hvers vegna þeir vilja frekar starfa annars
staðar en á heilbrigðisstofnunum. Rétta spurningin er til
ráðamanna, hvers vegna er ekki meira aðlaðandi að starfa á
heilbrigðisstofnunum ykkar?
Við vitum svarið, það þarf að bæta kjörin og starfsaðstæðurnar.
Í lok skýrslunnar er lagt til að metinn verði kostnaður við
leiðréttingu hópa ef til þess kemur, sett verði af stað verkefni um
heilstætt virðismatskerfi og starfshópur þrói nýja samningaleið. Ef
þetta verður að veruleika þýðir þetta róttækar kerfisbreytingar á
íslenskum vinnumarkaði, löngu tímabærar breytingar sem munu
koma af stað mikilli umræðu, þá sem aldrei fyrr verður mikilvægt
að spyrja réttu spurninganna.
Pistill formanns
Rétta spurningin
Það var mjög ánægjulegt að ræða við svo marga hjúkrunarfræðinga
um allt land í hringferð Fíh fyrstu tvo mánuði ársins. Skilaboðin eru
skýr fyrir næstu kjarasamninga, markmið Fíh er að semja um kjör
sambærileg og aðrar háskólamenntaðar stéttir hafa gert í þeirra
miðlægu kjarasamningum.