Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Síða 83

81
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
„Það skiptir mig bara máli að vera sjálf bara vakandi, ég þarf bara
alltaf að vera vakandi ... ég er til dæmis hætt að borða ávexti“.
Það að þekkja eigin líkama og takmarkanir hans var hluti af daglegu
lífi þeirra bæði til að passa upp á sykursýkina en einnig þegar þau
vildu gera vel við sig eða „svindla“ eins og þau kölluðu það, því
það var þeim mikilvægt að gera vel við sig á tyllidögum. Í viðtölum
við þátttakendur kom fram hvað þeim fannst sjúkdómurinn
lúmskur og hættulegur. Þó var það svo að því meðvitaðri sem
einstaklingarnir voru um alvarleika sjúkdómsins og afleiðingar
hans því meiri líkur virtust vera á að þeir fylgdu fyrirmælum og
aðlöguðu lífsstíl sinn að ráðleggingum fagaðila. Freyja sagði: „Og
hérna og ég er bara meðvituð um sjúkdóminn, hann er hættulegur
... og ég veit það skiptir máli hvernig ég sjálf tek á honum, ég get
ekki sett ábyrgðina yfir á heilsugæsluna“.
Óöryggistilfinning
Óöryggistilfinning hjá þátttakendum orsakaðist meðal annars af
mikilli starfsmannaveltu innan heilsugæslunnar. Flest töluðu þau
um tíðar mannabreytingar og þá óöryggistilfinningu sem fylgdi því
að vita ekki hver þeirra heimilislæknir væri né þekkja almennilega
til fagfólksins. Eins og Kría komst að orði: „... og hún náttúrlega
hætti líka þannig að (hlær við) það er komin ný núna og ... sko það
hefur ekkert staðist sem hún hefur sagt ...“.
Þátttakendur höfðu reynslu af að stundum gleymdist að kalla
þau inn í sykursýkiseftirlitið sem olli óöryggistilfinningu. Einnig
að vegna tíðra breytinga á fagfólki þá upplifðu þátttakendur að
fagfólkið þekki það ekki og þess vegna fannst þeim þau þurfa að
endurtaka sjúkrasögu sína alltaf þegar þau hittu nýjan fagaðila
sem jók á óöryggi þeirra þar sem þeim fannst fagfólkið ekki þekkja
það. Bella komst þannig að orði: „Mér finnst eins og maður þurfi að
byrja að segja það sama og síðast ... af því að viðkomandi þekkir
mann ekki ...“. Þeir sem höfðu verið í sykursýkiseftirliti á vegum
Landspítalans og útskrifaðir þaðan til heilsugæslunnar töluðu um
skort á samskiptum milli stofnana. Einstaklingarnir þurfa sjálfir að
minna á sig ítrekað og fannst þeim eins og þeir væru í lausu lofti og
jók það mjög á óöryggistilfinningu þeirra: „Það hefur verið svolítið
ruglingslegt hjá mér, ég var á göngudeildinni á LSH … og hérna það
er ár síðan og ... ég var alltaf á sex mánaða fresti á göngudeildinni
það var mjög svona – bara gekk mjög vel ...“ (Bella).
Þekkingarleysi þátttakenda á sykursýki tegund 2 og
afleiðingum hennar
Fræðsla sem þátttakendur fengu hjá fagfólki heilsugæslunnar var
afmörkuð við ákveðin svið sem olli þátttakendum óöryggi. Eftir
því sem þátttakendur glímdu lengur við umönnun sykursýkinnar
varð reynsla þeirra margvíslegri. Í tali þátttakendanna kom fram
að lítil áhersla var lögð á fræðslu um fylgikvilla sykursýki svo
sem sykurfall og afleiðingar þess. Vegna þess þá þekktu þeir ekki
einkenni sykurfalls og vissu því ekki hvernig rétt væri að bregðast
við því. Eins og Bella sagði: „Ég lenti einu sinni í svona sykurfalli.
Það var akkúrat þegar ég fékk þetta gallsteinakast ... og ég var ekki
alveg að fatta fyrst hvað var að sko ... það var einhver sem stakk
upp í mig mola og hérna sagði að ég væri í sykurfalli og ég var
hérna: ha er það?“.
Fáir þátttakendur höfðu fengið fræðslu eða spurningar sem snúa að
andlegu heilsunni. Enginn kannaðist við skimunarlista um streitu
tengdri sykursýki. Hins vegar höfðu nokkrir fengið spurningar um
andlega líðan en það var í tengslum við covid-faraldurinn. Fæst
gerðu þau sér grein fyrir því að sykursýki tegund 2 gæti haft áhrif á
þeirra andlegu heilsu. Eins og Bella sagði þegar hún var spurð um
fræðslu um andlega líðan í tengslum við sykursýki tegund 2: „Ja,
það væri ábyggilega til bóta að því maður er kannski ekki alltaf að
átta sig á því hvað, hvort þetta er eitthvað að hafa áhrif á svona
andlega heilsu þegar nú margt annað getur verið að trufla mann“.
Takmörkuð fræðsla birtist einnig í því að lítil áhersla virðist vera
lögð á fræðslu og upplýsingar um aukaverkanir lyfja. Eins og Dísa
sagði: „... maður fær fræðslu um lyfin en aldrei um aukaverkanir“.
Einnig fannst þátttakendum skortur á því að farið væri reglulega
yfir lyfin og lyfjagjöfin endurskoðuð. Þeim fannst þau vera á of
mörgum lyfjum og veltu fyrir sér hvort öll þessi lyf væru nauðsynleg
og einnig komu þau inn á það hvort lyfin mættu vera tekin saman.
Það var álit þeirra að heimilislæknirinn ætti að hafa yfirsýn og
umsjón með lyfjunum þeirra. Upplifun Svenna var: „Maður spyr sig
stundum sko, hefur þetta ekki einhver áhrif á það sem fyrir er ... og
það er einmitt þetta sem maður þyrfti að fá betri upplýsingar um“.
Vantrú á eigin getu
Skortur á trú á eigin getu var einn áhrifaþáttur sem nokkrir
þátttakendur töluðu um. Hjá þeim sem töluðu um þessa vantrú
var það stór áhrifaþáttur á þeirra óöryggistilfinningu. Skert minni
var einn af þeim þáttum sem þau nefndu, eins og þau treystu ekki
á eigið minni. Eins og Krummi sagði: „Já maður er bara búinn að
sjá það í gegnum lífið að manni er ekki sjálfum treystandi til þess
að hugsa um þetta“.
Ekki kom fram í viðtölum við þátttakendur hvernig fagfólk
aðstoðaði þá við að fylgja fyrirmælum. Enginn kannaðist við
sameiginlega markmiðasetningu að öðru leyti en því að halda
blóðsykursgildunum niðri. En vantrú á eigin getu var einnig til
staðar með það að fylgja fyrirmælum en einnig vegna þess hversu
lúmsk sykursýkin gat verið, sem jók á óöryggistilfinningu, eins og
Bella sagði: „Og ég alveg búin að fá hnút í magann af því að allt
væri að fara til andskotans sko ...“. Eða bara að panta tíma í eftirlit
á réttum tíma. Eins og Krummi sagði: „Já þar fyrir utan, ég átti að
fara til augnlæknis og koma aftur eftir tvö ár og svo mundi ég eftir
að panta tíma en þá voru komin fimm ár ...“.
Tekið skal fram að þátttakendurnir voru sammála um að aldur
þeirra hefði ekki neikvæð áhrif á sykursýkismóttöku á vegum
heilsugæslunnar. Einnig voru þeir sammála um að lítil áhersla
væri á andlega líðan eða andlega heilsu í sykursýkismóttökunni. Þá
var markmið þeirra að halda sykursýkinni niðri en fæstir könnuðust
við að rætt hafi verið um sameiginlega markmiðasetningu í sykur-
sýkismóttökunni. Í rýnihópaviðtölunum var aldrei beint spurt um
þróun sykursýkinnar eða um niðurstöður blóðprufa eða hvernig
gengi með blóðsykursgildi, áherslan í rýnihópaviðtölunum var
á væntingar og reynslu þátttakanda af sykursýkimóttökunni og
þjónustu í tengslum við hana.
UMRÆÐA
Niðurstöður þessarar rannsóknar benda til að almennt eru
einstaklingar ≥ 65 ára með sykursýki tegund 2 ánægðir með
sykursýkismóttöku á vegum heilsugæslunnar. Yfirþema rann-
sóknarinnar var aukin meðvitund þátttakenda um að sykur-
sýki tegund 2 er alvarlegur sjúkdómur sem þarf að hugsa um
daglega. Rauði þráður niðurstaðnanna var reynsla af öryggis- og
vellíðunartilfinningu þátttakenda. Það að vera kallaður reglulega
inn í sykursýkiseftirlit hjá heilsugæslunni sýndi þátttakendum
að fagaðilar hjá heilsugæslunni tækju fagaðilahlutverk sitt
alvarlega og það veitti þeim aukna öryggistilfinningu og jók
traust þeirra á þjónustunni. Öryggi sjúklinga er forgangsatriði
við meðhöndlun á sykursýki meðal eldri einstaklinga en er oft í