Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Qupperneq 93

91
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Tafla 4 sýnir undirbúning, meðferðir og mat á ástandi sjúklinga á
biðtíma eftir aðgerð. Mats á næringarástandi var getið í sjúkraskrá
hjá 9,8% tilvika í yngri hópnum og 9,6% hjá eldri hópnum.
Framkvæmt næringarmat var svipað í báðum hópum, 14,7% hjá
yngri en 14,4% hjá eldri hópnum. Einkenni óráðs voru algengari
í eldri hópnum (p=0,038). Meðferðartakmörkun var oftar skráð
hjá eldri aldurshópnum (p=<0,001), en ekki skráning á vitrænni
getu sem var 33,3% í yngri hópnum og 48,4% í eldri (p=0,09).
Í 40% tilvika voru sjúklingar fastandi og aðgerð frestað til næsta
dags og föstuðu því tvo daga í röð. Ekki var munur milli aldurs-
hópa p=0,571. Meðalföstutími á tæra drykki fyrri daginn var 11,2
klst. (sf±6,01) hjá yngri hópnum en 10 klst. (sf±6,71) hjá eldri
hópnum (p=0,88). Á aðgerðardegi var meðaltími föstu á tæra
drykki í yngri hópnum 12,9 klst. (sf±5,32 ) og hjá eldri 13,1 klst.
(sf±4,97) (p=0,215).
Flestir föstuðu fyrir aðgerð í 12 eða 18 klst., sjá töflu 5. Næringar-
drykkur fyrir aðgerð var notaður í 31,1% tilviki hjá yngri hópnum
en 25,3% hjá eldri (p=0,442). Á legudeild frá vöknun komu 36,8% á
tímabilinu kl. 24–08.
Línuleg aðhvarfsgreining sýndi að fyrir hver 10 ár sem þátttakendur
voru eldri föstuðu þeir 1,83 klst. styttra á drykki. Aðrar breytur
sem áhrif höfðu voru lengd föstu á aðgerðardegi og not á
næringardrykkjum. Líkanið reyndist marktækt, F=12,460, p<0,001,
og geta þessar breytur skýrt 31% (r2=0,31) í dreifingu breytunnar
lengd föstu á drykki fyrir aðgerð, sjá töflu 6.
UMRÆÐUR
Í niðurstöðum kemur fram að föstutími fyrir aðgerð er óþarflega
langur bæði á fasta fæðu og drykki en skráning föstu á drykki er
betur gerð hjá eldri hópnum. Þó að næringardrykkir fyrir aðgerð
séu of sjaldan nýttir sýndi aðhvarfsgreining, að lengri fasta á tæra
drykki fyrir aðgerð tengdist meiri notum á næringardrykkjum. Í
ráðleggingum varðandi undirbúning aðgerðar vegna mjaðma-
brota er lögð áhersla á mat á næringarástandi og hvatt til notkunar
á prótínríku fæði ásamt næringardrykkjum en niðurstöðurnar
sýndu að sjaldan var framkvæmt næringarmat eða fjallað
um næringarástand. Samkvæmt Holst o.fl., (2021) er næring
mikilvægasti þátturinn til að bæta hag sjúklinga og dregur gott
næringarástand úr fylgikvillum aðgerða. Chaudhary o.fl., (2022)
benda á að betri næring stytti legutíma og vel nærðir sjúklingar
komist fyrr á fætur og séu með minni verki. Þegar horft er á lengd
föstu fyrir aðgerð, bæði varðandi fasta fæðu og tæra drykki, má
álykta að skerpa þurfi á verklagi og skipulagningu til að stytta
föstu fyrir mjaðmaaðgerð. Þörf er á átaki til að breyta gamalgrónu
verklagi að láta alla fasta frá miðnætti og að fara að vinna eftir
gildandi verklagsreglum.
Mat á næringarástandi og framkvæmd á næringarmati hjá
eldra fólki eru mikilvæg, hér var í 9% tilvika skráð næringar-
ástand og í 14% tilvika framkvæmt næringarmat. Samkvæmt
Nakahara og félögum (2021) ætti að leggja mikla áherslu á stífa
næringarmeðferð hjá þeim sem eru mjaðmabrotnir og sér-
staklega ef um er að ræða einstakling með einkenni skertrar
vitrænnar getu og hrumleika. Hér sýndu 40% þátttakenda einkenni
óráðs fyrir aðgerð og voru óráðseinkennin algengari í eldri
aldurshópnum. Einungis voru skráðar upplýsingar um vitræna
getu hjá 33,3% í yngri hópnum en 48,4% í eldri hópnum. Áhersla
er lögð á að meta vitræna getu og 2015 var sett fram hugtakið
taugavitræn röskun fyrir aðgerð (e. perioperative neurocognitive
disorder) af Amerísku svæfingalæknasamtökunum (ASA) til að
greina og vinna með á sem ákjósanlegastan hátt allar vitrænar
breytingar fyrir aðgerð (Abcejo o.fl., 2022). Hér var framkvæmd
áhættumata fyrir aðgerð ábótavant, einnig skráning flestra
meðferða sem á að veita í aðdraganda aðgerðar. Skráning
verkjameðferðar var góð og nánast allir sjúklingar fengu ópíóða,
en fáir einstaklingar fengu block-deyfingu fyrir aðgerð sem
talin er ákjósanleg fyrir eldra fólk til að draga úr þörf á sterkum
verkjalyfjum. Samkvæmt rannsókn Kongs o.fl. (2022) er hægt
að fyrirbyggja 30-40% af óráði fyrir aðgerð með fyrirbyggjandi
aðgerðum eins og virkni og næringu. Keshock (2022) bendir á
að einstaklingum í óráði og alvarlega veikum nýtist best að virk
meðferð á biðtíma sé sem mest.
Niðurstöður sýna að bið eftir innlögn á legudeild frá bráða-
móttöku og bið eftir að komast í aðgerð er að lengjast ef miðað er
við fyrri íslenskar rannsóknir. Tíminn frá komu á bráðamóttöku til
innlagnar á deild árið 2014 var 3 klst. (Sigrún Sunna Skúladóttir,
2014) en í þessari rannsókn 8,5 klst. Algengara var að yngra fólkið
færi í aðgerð á dagvinnutíma en samkvæmt verklagsreglum
Landspítala eiga sjúklingar að fara sem fyrst í aðgerð, helst sama
dag og ekki eftir kl. 21:00.
Tafla 5. Tímalengd föstu á drykki og fasta fæðu,
skráning á föstu fyrir aðgerð, not á næringardrykkjum
og vökvagjöf fyrir aðgerð, komutími af vöknun
og hvenær borðað er eftir aðgerð hjá sjúklingum
≥67 ára með mjaðmabrot á Landspítala
Breytur ≤ 79 ára
% (n)
≥ 80 ára
% (n)
Samanburður
milli aldurs-
hópa
Fasta fyrir aðgerð (klst.)
6
12
18
24
13,1 (8)
26,2 (16)
42,6 (26)
18 (11)
4,8 (4)
38,6 (32)
37,3 (31)
19,3 (16)
χ2(3) = 4.78,
p= 0.188*
Notkun næringar-drykkja
fyrir aðgerð
Já
Nei
31,1 (19)
68,9 (42)
25,3 (21)
74,7 (62)
χ2(1) = 0.6,
p= 0.439*
Vökvagjöf í æð fyrir aðgerð
Já
Nei
98,4 (60)
1,6 (1)
100 (83)
0 (0)
Komutími af vöknun
á legudeild
7:30–15:30
15:30–23:30
23:30–7:30
10 (6)
56,7 (34)
33,3 (20)
10,8 (9)
49,4 (41)
39,8 (33)
χ2(2) = 0.76,
p= 0.683*
Borðar eftir aðgerð (klst.)
Já
Nei
73,3 (11)
26,7 (4)
65 (13)
35 (7)
*Kí-kvaðratpróf.
Tafla 6. Línuleg aðhvarfsgreining, tengsl milli tíma-
lengdar föstu á tæra drykki fyrir mjaðmaaðgerð
og ASA-flokkunar, aldurs, föstu á aðgerðardegi,
óráðseinkenna og notkunar næringardrykkja
Stöðluð hallatala p-gildi 95% öryggisbil
ASA-stig 0,101 0,193 -0,028 – 0,138
Aldur -0,183 0,015 -0,013 – -0,001
Fasta á
aðgerðardegi -0,408 <0,001 -0,035 – -0,016
Óráðs-
einkenni 0,115 0,123 -0,021 – 0,170
Næringar-
drykkir -0,185 0,017 -0,243 - -0,024
F(5)=12,460, p<0,001, r² =0,31.