Mímir - 01.06.2007, Blaðsíða 38

þess að segja einfaldlega blozo up í fyrri brand-
aranum. Þar sem hér er aðeins um að ræða
dæmi á ensku og íslensku skal ekki fullyrt um
eiginleika orða á öðrum tungumálum til að
túlka tvíræðni á þennan hátt.
í tungumálsbröndurum er sjaldnast nokkur
formúla eða annað til að auðvelda við að leggja
þá á minnið og endursegja. Þeir eru að vísu
stuttir og er það líklega það eina sem verður til
þess að þeir sitja eftir í minninu. En þeir byggja
á málfræðilegri tvíræðni og oft krefst það al-
mennrar þekkingar að koma auga á hana. Eftir
nokkra umhugsun rennur þó upp fyrir mönn-
um ljós. Slíkrar þelckingar er sjaldnast þörf í
sögubröndurum. Því er ég sammála niðurstöð-
um rannsóknar Attardos o.fl. (1994: 49) sem
segja að þessi málfræðilega tvíræðni valdi því að
vinsældir tungumálsbrandara eru ekki eins
miklar og sögubrandara. Málfræðilega tví-
ræðnin er ef til vill of krefjandi til að fólk grípi
brandarana á lofti og segi næsta manni.
2.3 Tungumáhbrandarar
Árið 1994 rannsökuðu fræðimennirnir S. Att-
ardo, D.H. Attardo, P. Baltes og M.J. Petray
2.000 brandara og greindu þá í sögubrand-
ara og tungumálsbrandara. Þeir komust að því
að sögubrandararnir eru miklu algengari en
tungumálsbrandarar, eða um fjórum sinnum
algengari. Af þeim 2.000 bröndurum sem þeir
skoðuðu töldu þeir 1539 brandara (77%) til-
heyra grein sögubrandara en aðeins 441 (22%)
tilheyra tungumálsbröndurum. Einnig greindu
þeir tungumálsbrandara í þrjár
mismunandi undirgreinar: Brand-
ara sem byggjast á tvíræðni í orða-
safni, brandara sem byggjast á
setningafræðilegri tvíræðni og
brandara sem byggjast á stuðlum
eða endurtekningu. Greinarnar
sjást hér til hliðar á mynd 1:
Af undirgreinum tungumálsbrandara eru orða-
safnslegu brandararnir langalgengastir, eða um
96% af öllum tungumálsbröndurunum. Hinir
setningarlegu voru um 5% og lestina ráku
brandarar sem byggjast á stuðlum eða endur-
tekningu en þeir voru einungis 1,5% af heildar-
fjöldanum. Síðastnefnda flokknum verða ekki
gerð skil í þessari grein. Niðurstöðurnar eru
bundnar við rannsókn Attardos o.fl. Aðrir hafa
dregið í efa að skiptingin sé svo afdráttarlaus
og að orðasafnsbrandarar séu í jafnmiklum
meirihluta og niðurstöður þeirra benda til.
Orðasafnstvíræðni (e. lexical ambiguity)
dregur heiti sitt af hugtakinu orðasafn (e. lexi-
con) sem notað er yfir þann stað í minni okkar
sem orð og orðmyndir eru geymdar (Eiríkur
Rögnvaldsson 1990:41). I orðasafni heilans
geymum við ýmsar upplýsingar um orð, orð-
myndir og beygingar sem eru ófyrirsjáanlegar
út frá algengustu myndum orðanna, s.s. nefni-
falli eintölu og fleirtölu og þágufalli og eignar-
falli fleirtölu. Hluti þessara upplýsinga er
mismunandi merking orða.
Orðasafnsskrýtlurnar byggja á margræðni
eins ákveðins orðs, sem er í slagyrðinu. Engin
takmörk virðast vera fyrir því hvers eðlis þetta
orð getur verið; það getur verið nafnorð, sagn-
orð, lýsingarorð og jafnvel fornafn eða óbeygj-
anlegt orð. Einnig er nokkuð um að orða-
sambönd séu notuð í slíkum bröndurum. Sem
dæmi má nefna (7), (8) og (9). I þeim eru slag-
yrðin þrenns konar; sagnasamband í (7), lýsing-
arorð í (8) en forsetningarliður í (9) (leturbreyt-
ingar mínar):
Mynd 1: Undirflokkun tungumálsbrandara.
Brandarar
Sögubrandarar
Orðasafnstvíræðni Setningarleg tvíræðni Stuðlar og endurtekning
36