Mímir - 01.06.2007, Page 117

Að finna fyrir hryllingnum
Samkvæmt Carroll greinir afstaða sögupersóna
til skrímslisins hryllingssögur frá öðrum sögum
sem fjalla um skrímsli. I hryllingssögum eru
skrímsli óeðlileg í okkar heimi en skrímsli í
ævintýrum eru hins vegar mjög venjuleg í stór-
furðulegum heimi. Skrímslin eru ekki aðeins
óhugnanleg og lífshættuleg heldur einnig
óhrein og viðbjóðsleg. Þar sem þau eru svo lík-
amlega fráhrindandi fyllast persónurnar oft
ógleði, viðbjóði og hryllingi þegar þær komast
í kynni við þau. Þetta fellur vel að þeirri stað-
reynd að skrímslum er gjarnan lýst með því að
líkja þeim við skít, rotnun, rýrnun, slím o.s.frv.
Skrímslið er ekki bara lífshættulegt heldur líka
ógeðslegt. Skrímsli eru menguð og óhrein, úld-
in og grotnandi kvikindi. Sögupersónurnar eru
ekki bara hræddar við þau heldur hafa þær einnig
andstyggð og viðbjóð á þeim.10
Náttskrímslið í Húmdölum er langt frá því
að vera frýnilegt. Skrímslið er ekki bara ljótt,
heldur afmyndað og líkist engu sem börnin
hafa séð. Það er ekki-vera, ógreinanlegt og
óskiljanlegt (159-160, leturbreytingar eru mín-
ar):
Hún [ófreskjan] líktist engu sem Nonni hafði
séð áður, var á stærð við hund en allt öðmvísi
í laginu. Hún var bústin og afmynduð, með tvo
bogna útlimi að framan sem enduðu báðir í
oddhvassri, svartri kló og líktust helst risa-
vöxnum fingrum. Það var eiginlega ekki hægtað
greina hvar hvítt höfuðið endaði og búkurinn
tók við, heldur var öll veran eins og eitt aflangt
höfuð með þrjú augu og svo þennan ægilega
kjaft. Höfuðið mjóldcaði að aftan og skipti um
lit, varð að þykkum eldrauðum hala sem teygði
sig yfir rúmið og áfram inn í myrkrið. Og fyr-
ir ofan augun stóð hvítur fálmari út úr höfðinu
og bærðist til og frá.
Skrímslið skýtur slímugum gripörmum út úr
koki sínu sem hringa sig utan um Nonna. Arm-
arnir em blautir og slímugir og af skrímslinu er
ógeðslegt bragð og kæfandi fnykur, meira að
segja hljóðið í því er hrjúft og slímugt, eins og
andardráttur í kvefuðu barni.
Carroll aðgreinir hryllinginn í hryllingssög-
um frá annars konar hryllingi og kallar hann
listrænan hrylling en það er samnefnari þeirra
tilfinninga sem höfundar hryllingssagna sækjast
eftir að vekja hjá áheyrendum sínum og lesend-
um. Tilfinningarnar endurspeglast í viðbrögð-
um sögupersóna við skrímslunum í sögunum.
Listrænn hryllingur er ekki viðvarandi ástand
heldur viss tilfmning, eða tilfinningaleg reynsla,
sem við eigum erfitt með að ráða við og má
einna helst líkja við uppnám eða hugaræsing.
Algeng líkamleg viðbrögð við lestri hryllings-
sagna eru t.d. samdráttur í vöðvum eða spenna,
við hnipmm okkur saman, fmnum fyrir skjálfta,
doða, sviða, kulda eða ógleði og rekum jafnvel
ósjálfrátt upp öskur. Þessi líkamlegu viðbrögð
orsakast af hugmyndum okkar og mati á við-
komandi aðstæðum.11
Nauðsynlegt er að skrímslið sé bæði ógn-
andi og óhreint. Ef skrímslið væri aðeins
mögulega ógnandi myndi tilfmningin vera ótti.
Ef það væri bara óhreint væri tilfinningin við-
bjóður. Listrænn hryllingur krefst þess að við
finnum bæði fýrir ótta og viðbjóði. Við getum
ekki óttast eitthvað viðfang á listrænan hátt án
þess að finnast það bæði hættulegt og ógeðs-
legt. Þegar við lesum hryllingssögur erum við
auðvitað ekki hrædd á sama hátt og við mynd-
um vera ef við myndum í raun og veru rekast á
skrímsli. Að segja að við séum listrænt hrædd
við náttskrímslið þýðir að við óttumst hugmynd-
ina um það á sama tíma og við trúum ekki á
það. Við óttumst inntak þeirrar hugmyndar að
náttskrímslið gæti mögulega verið til og gert
ýmsa hræðilega hluti. Það er þetta sem fær okk-
ur til að stinga tánum undir sængina og kveikja
ljós.12
10 Noel Carroll 1990:21-23.
11 Noél Carroll 1990:24-27.
12 NoélCarroll 1990:28-31.