Goðasteinn - 01.09.2001, Blaðsíða 103

Goðasteinn 2001
Hér talar Einar um að gult sé litur
hausts og uppskeru. Mér finnst eðlilegt
að tala um bleikan lit í þessu sambandi
og bendi á að Njála gerir það einnig,
þar sem talað er um „bleika akra og
slegin tún“. Einnig má benda á að
„dauðinn ríður bleikum hesti“, talað er
um að einhver sé „bleikur sem nár“, og
fleira mætti til tína. Hér er um skylda
liti að ræða.
Bleiksá - hvaða nafn er það?
I framhaldi af þessu má velta fyrir
sér nafninu á Bleiksá. Þjóðsagan hefur
sína skýringu á þeirri nafngift svo sem
sjá má hér í sérstakri rammagrein. Mér
finnst hins vegar liggja beint við önnur
skýring. Farvegur sá sem nú nefnist
Affall varð til sem kvísl úr Markarfljóti
um það bil árið 1300 samkvæmt rann-
sóknum dr. Hreins Haraldssonar og
yfirtók þá syðsta hluta Bleiksárfar-
vegarins en Bleiksá á upptök sín í
Bleiksárgljúfri sem er milli Barkar-
staða og Eyvindarmúla í Fljótshlíð og
rann síðan suðvestur með ós sunnan
við Bergþórshvol.
Mér finnst því liggja beint við að
líta svo á að Bleiksá hafi verið hið hug-
myndafræðilega skaut jarðar. Allir vita
að til þess að eðlileg frjóvgun verði
þarf opið skaut og frjóvan kvið. Því er
manninum skotið frá Þrídröngum í ós
Bleiksár um Hvol upphafsins í stein-
kross að Stöng í Þjórsárdal og þar sem
litur mannsins er gulur eða bleikur er
megin og myndaðist þar
gjá, en gljúfrið þrengdist að
sama skapi svo að á einum
stað mátti ganga yfir. Stærð
þessarar spildu sem þannig
Iosnaði nrá Iíkja við miðlungs
kálgarð og er síðan eins kon-
ar eyja í gljúfrinu. Við þessar
hamfarir brotnaði niður stór
hellisgapi sem var þar í gljúf-
urbarminum.
I helli þessum höfðu
kindur gjarna leitað skjóls og
fyrrum var þar bústaður tröll-
konu. Hún hélt verndarhendi
yfir fé prestsins sem í þá tíð
bjó á Barkarstöðum og þáði
að launum vænsta sauðinn úr
hjörðinni. Var venja prests að
fara til tröllkonunnar á að-
fangadag og afhenda henni
sauðinn, sem hún að sjálf-
sögðu hafði í jólapottinn. Á
því varð þó misbrestur því
einn aðfangadag var prestur
eitthvað meira en lítið annars
hugar og gleymdi að afhenda
sauðinn. Daginn eftir, á
jóladag, söng prestur messu á
Eyvindarmúla að venju og
segir ekki af ferðum hans fyrr
en hann var á heimleið. Hann
reið bleikunr hesti sem hann
hélt mikið upp á enda var
hann úrvalsgripur. Þegar
hann var kominn langleiðina
heim sá hann hvar skessan
stóð uppi á brúninni skammt
frá hellinum og kom hún
stökkvandi í veg fyrir hann.
Ærið het'ur hún verið stórstíg
því enn má sjá för hennar í
brekkunni. Eru það lautir
tvær og heita Tröllkonulágar.
Er hún kom til prests var
hún reið og gustmikil og til
að sefa reiði hennar tók
prestur það ráð að spretta af
Bleik og gefa skessunni í
staðinn fyrir sauðinn sem hún
hafði verið svikin um. Prestur
gekk síðan heim með hnakk-
inn sinn og beisli á bakinu en
skessan snaraði hestinum á
axlir sér og stikaði til hellis
síns. Þar hafði hún hestinn í
jólamatinn, þótt í seinna lagi
væri. Beinunum kastaði hún í
ána sem rennur í gljúfrinu og
bárust þau fram með ánni
lengi síðan. Af þeim fékk áin
nafn og hefur síðan heitið
Bleiksá.
Skráð: Daði Sigurðsson,
Barkarstöðum
-101-