Morgunblaðið - 29.03.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. MARZ 1979
I>ú ert mín
Safn norrænna ástarljóða
DEN norske bokklubben
hefur gefið út safn norrænna
ástarljóða, valin af Áse-Marie
Nesse, myndskreytt af Jan
Harr. Du mitt menneske
heitir bókin. Þrjú íslensk
skáld hafa verið tekin upp í
safnið: Hannes Pétursson,
Jóhann Hjálmarsson og Stein-
unn Sigurðardóttir. Það val er
að mínum dómi hugnanlegt og
réttlátt. Hannes og Jóhann
eru hér hvor á sínuin vængn-
um í ljóðlistinni og hvor um
sig dæmigerður fyrir sína
stefnu. Steinunn er í hópi
þeirra ungu skáldkvenna,
íslenskra, sem best yrkja um
þessar mundir. Og tvímæla-
laust er hún þeirra geðfelldust
(ég er að sjálfsögðu að tala um
ljóðin hennar).
En hvernig hefur svo tekist
að velja úr ljóðum þessara
skálda? Oþarft er að rökræða
þá hlið málsins. Áse-Marie
hefur ekki býtt ljóðin heldur
valið úr því sem tiltækt var í
norskum þýðingum. Blasir þá
við hversu íslensk skáld
standa hallari fæti en norsk
og dönsk og sænsk á vettvangi
sem þessum. Málfarsleg
einangrun okkar er tilfinnan-
leg — en hvergi sem í
Skandínavíu þar sem svo á að
heita að við hittum fyrir
bræður og allir skulu stands
jafnt að vígi. Miðað við hið fáa
og smáa, sem snúið hefur
verið úr íslensku til hinna
Norðurlandamálanna er
framlag Ivars Orglands stór-
kostlegt. Öll ljóðin í þessari
bók eru tekin upp úr söfnum
hans — eftir Hannes Vísur
um rjóðan munn (Strofer om
ein raudlet munn) og eftir
Steinunni When I’m sixty
four, hvort tveggja tekið upp
úr Islandske dikt.
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
Þrjú skáld, hvert með sitt
ljóðið, það er ekki mikið af
áttatíu ljóðum næstum jafn-
margra skálda, að vísu! Og þó.
Betra en ekki! Áse-Marie hef-
ur viðhaft þá margnefndu
aðferð að miða við fólksfjölda.
Tilfinnanlegast vantar hér
eldri skáld til að vega upp á
móti eldri ljóðlist frá hinum
Norðurlöndunum. Þarna eru
nítjándu aldar skáld ein og
Henrik Wergeland, Jens Peter
Jacobsen og Viggo Stucken-
berg. Og mikið er þarna um
Hannes
eldri skáld frá þessari öld —
Herman Wildenwey, Tarjei
Vesaas, Edith Södergran,
Artur Lundkvist, Pár
Lagerkvist — svo dæmi séu
tekin af nöfnum sem hér eru
kunn.
Auðvitað er hér um sérsafn
að ræða og ver þyí ekki að
skoða þetta sem almenna
sýnisbók norrænnar ljóðlistar,
síður en svo. Eigi að síður
virðist veljandi hafa haft
nokkra hliðsjón af þvílíkum
sjónarmiðum. Til dæmis eru
það að segja varðandi íslensku
skáldin að ekkert þeirra getur
kallast ástaskáld öðru fremur
þó öll séu þau á toppnum
meðal sinnar kynslóðar.
Raunar veit ég ekki hvort
hægt er að segja að við íslend-
ingar höfum nokkru sinni átt
skáld sem sér í lagi verði
kennt til ástakveðskapar.
Helst koma mér í hug tvö
nöfn: Stefán frá Hvítadal og
Tómas Guðmundsson. Ástar-
ljóð eru ort á öllum tímum, en
sérstæðan tíðaranda þarf til
að slíkur kveðskapur blómstri.
Jóhann
Til þess þarf »lýríska daga«
svo stuðst sé við kaflaheiti úr
Islenskum aðli. Undanfarnir
áratugir hafa ekki boðið upp á
þvílíka stemming. Sum ung-
skáld á Norðurlöndum hafa
beint sjónum sínum að hinum
Steinunn
líffræðilegu hliðum ástalífs-
ins, amorsörin hefur verið
holdi klædd í bókstaflegasta
skilningi orðsins. Mér virðist
Áse-Marie hafa sneitt hjá
þess konar ljóðlist. Hún held-
ur sér við huglægu hliðina og
er þannig klassísk í vali sínu.
Enda eru þarna fremur fá ung
skáld — fædd eftir seinna
stríð. Mest ber á miðaldra-
skáldum.
í samræmi við ljóðavalið er
myndskreyting Jan Harr.
Myndirnar eru sambland af
gömlu og nýju; minna um
sumt á skreytingar frá frum-
skeiði prentmyndagerðar.
Mánaskin, blóm, vín og nak-
inn líkami er aðalmyndefnið.
Vafalaust væri unnt að
safna í rit sem þetta á þann
veg að útkoman yrði önnur og
gerólík. En hér er ekki leitast
við að minna á sviptingar þær
sem orðið hafa í norrænum
bókmenntum upp á síðkastið
heldur hefur gæðamatið verið
sett á oddinn og sýnist mér
það vera gleðilegt tímanna
tákn, hvaðeina sækir nú aftur
í átt til jafnvægis.
Erlendur Jónsson
Sálir og sérfræðingar
Tordis Örjasæter:
Dagur
Þýðandi Bryndís Víglundsdóttir
Bjallan h.í. Reykjavík 1978.
Höfundurinn að bók þessari,
Tordís Örjasæter, er lærð í
uppeldis- og sálarfræði. Hún er
lektor við kennaraháskóla í
Noregi. Bókina skrifar hún um
Dag son sinn, sem er þroskaheftur.
Frásögn hennar byrjar á
atburðum meðan Dagur er enn í
móðurkviði og henni lýkur þegar
Dagur er rúmlega tvítugur.
„Er rétt að ég skrifi eins og ég
ætla mér? Ég hef ekki spurt son
minn, hann myndi ekki skilja
spurninguna. En mér finnst, að ég
megi ekki láta þetta ógert."
Með þessum orðum byrjar
Tordís Örjasæter frásögn sína,
sem að mínu mati er rituð af
einstæðum næmleik og hrein-
skilni. Og hefur það stærst til síns
ágætis að vera skrifuð af greindri,
vél menntaðri móður sem ber
kærleikann í brjósti sér og fórn-
fýsina í fari sínu og athöfnum.
Móður sem lætur hvorki kenni-
setningar né kerfisbundnar
teoríur lærða manna í „faginu"
koma sér á kné. Hlýðir rödd hjarta
síns og vinnur samkvæmt henni,
þótt „fræðin" og „fræðingarnir"
geri henni oft býsna erfitt fyrir.
Thordís Örjasæter greinir frá
því, er hún um meðgöngutímann
var lögð inn á sjúkrahús vegna
gruns um berkla og fær hún þar
meðhöndlun sem berklasjúklingur.
Röntgenmyndir voru teknar: —
„Sprautur og pillur. Stórir
skammtar í meira en fimm
mánuði"
Að vísu hreyfði einn læknanna
mótmælum gegn röngtenmyndum
— en þeir vildu ve"ra vissir.
Barnið fæddist á réttum tíma.
En það bar öfugt að, nafla-
strengurinn var tvívafinn um háls
þess og það var tekið með töngum.
Fæðingin var erfið og fóstrið fékk
ekki nægilegt súrefni. „En það
lítur út fyrir að allt hafi gengið
vel,“ sagði læknirinn, sem sat lengi
hjá móðurinni eftir fæðinguna og
skýrði út fyrir henni hvað gerðist
meðan hún svaf.
En hvenær skildist okkur að
Dagur væri veikur? Hann var
óvenjufallegt barn, strax sem
ungabarn. Augun voru stór og blá,
hann var rólegri en flest önnur
börn og hörundið hraustlegt með
eðlilegum blæ.“
Fyrstu árin liðu og dulin kvíði
bjó um sig í brjóstum foreldranna
ungu. Dagur var á barnaheimili
háskólans.
Móðirin hafði lokið prófi frá
háskólanum, svo að Dagur gat ekki
verið lengur á barnaheimilinu.
Einhvern síðustu daga hans þar
hjálpaði móðir hans til vegna
forfalla starfsfólks: „Þennan dag
sá ég drenginn minn eins og aðrir
sáu hann. Ég sá líka hin börnin
sem töluðu, voru virk, þrifu leik-
föng hvert af öðru og vörðu sig“
Foreldrarnir fóru til sálfræðings
og leituðu ráða.
„ — Hann bað mig að segja mér
meira af Degi og svo sagði hann:
„Einstaka sinnum líður börnum
svo vel á þroskastiginu, þar sem
þau eru stödd, að þau vilja ekki
fara á næsta þrep. Þannig gæti
verið ástatt fyrir syni þínum. Svo
gæti auðvitað eitthvað verið að
honum“
Og nú byrjaði óslitin, átakanleg
þrautaganga ungra foreldra með
barnið sitt milli lærðra manna
kerfisins — sálfræðinga og félags-
ráðgjafa.
„Prófanir á vöðvum og
sálfræðilegar athuganir leiddu í
ljós, að Dagur dró sig inn í þessa
skel með fullri vitund og vilja. Með
innilokun sinni gat hann haft á
okkur harðstjóravald."
Hjá hinum ungu foreldrum
sjálfum skýrðust línurnar nokkuð,
þar sem þau áttu þegar yngri
dóttur sem þroskaðist eðlilega.
Bðkmenntlr
eftir JENNU
JENSDÓTTUR
„Ekki var minnst á hugsanlegan
skaða af völdum sitjandafæðingar
eða súrefnisskorts. Og aldrei var
imprað á að fóstrið kynni að hafa
skemmst af völdum röntgenmynda
og lyfja.“
í þrjú ár var Dagur í meðhöndl-
un. Foreldrarnir fengu aðeina að
tala við félagsráðgjafann. Oft
gerði Dagur ekki annað en gráta,
var hræddur, kvíðinn og
örvilnaður þegar foreldrarnir
komu með hann heim úr tímunum.
Stundum hljóp hann um heima,
æpti og reif föt sín.
Þegar móðirin talaði um þetta
við félagsráðgjafann, sagði hann
að þetta væri það besta sem komið
gæti fyrir, nú losnaði hann úr
innilokuninni.
„En ekki örlaði á málskilningi
og tali.“ Við þessar raunir foreldr-
anna bættust ásakanir félags-
ráðgjafa um sök móðurinnar á
ástandi barnsins. „Ekki var þetta
sagt með berum orðum. En það lá í
loftinu. Mér fór að skiljast þetta,
þegar ég var búin að tala tímunum
saman við félagsráðgjafann.
Hvernig var bernska mín?
Hvernig var samlíf okkar hjóna?
Þorði ég að viðurkenna að ég
hataði barnið mitt?“
Tordis Örjasæter ritar frásögn
sína af mikilli hreinskilni.
„Það er hættulegt, þegar sér-
fræðingararnir eru svona vissir í
sinni sök. Það er hættulegt að ætla
að þvinga allt og alla að
kenningunum. Hvers vegna skrifa
ég þetta? Ekki til að ráðast að
stofnunum og sérfræðingum, sem
vissulega leggja oft mikið að sér,
en ég skrifa þetta til að vara við
því áliti, að við höfum höndlað
Stóra sannleikann: Ég skrifa til að
vara okkur við að hengja okkur í
kenningar, hvort sem þær eru um
sálgreiningu eða umhverfis-
meðferð. Önnur aðferðin getur
brotið niður allt sjálfstraust
mæðranna og kjarkinn til að lifa.
Hin getur hugsanlega molað niður
viljastyrk barnsins og slökkt lífs-
gleðina “ “.