Morgunblaðið - 30.01.1982, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JANÚAR 1982
9
Fyrst er hér bréf frá Vík-
ingi Guðmundssyni á Akur-
eyri:
„Heill og sæll, kæri vinur.
Mikið þakka ég þér vel
fyrir alla þættina um ís-
lenskt mál, bæði í útvarpinu
og Morgunblaðinu. Eg mun
einhvern tíma hafa getið
þess við þig, þegar ég hitti
þig á förnum vegi að ég ætl-
aði að skrifa þér. Nú ætla ég
að láta verða af því. Tilefnið
mun hafa verið eitthvað ann-
að þá en nú, en það er auka-
atriði. Það var um íslenskt
mál. Mér þykir íslenskt mál
heillandi viðfangsefni; að
hugsa um, kryfja, velta fyrir
sér, tala um og skrifa um. Eg
vil þó geta þess strax, til að
fyrirbyggja misskilning, að
ég er ómenntaður og þetta
sem ég skrifa verður ekkert
fræðilegs eðlis.
Það sem ég hef áhyggjur
af er merkingarbreyting
orðanna. Þetta er smitandi.
Ef skakkt er talað í kringum
mann, endar það með því að
maður hættir að taka eftir
því og fer að nota vitleysurn-
ar sjálfur. Margar af þessum
ambögum stafa af því að það
er verið að spara. Spara
tíma, spara rúm. Stytta mál
sitt án þess að valda því.
Alkunna er merkingar-
breyting orðsins slys. I mínu
barnsminni var það notað
sem skilgreining á atviki. At-
burðir skeðu á annan hátt en
til var stofnað. Kvígur voru
með slysafangi ef naut sleit
sig upp og komst til þeirra,
eða gimbrar ef hrútur slapp í
þær og jafnvel stelpur ef illa
tókst til með uppeldið. Menn
duttu af hestbaki og slösuð-
ust, eða meiddust í leik og
það var talið slys. En menn
börðust og urðu sárir, særð-
ust.
Nú er þetta allt í graut.
Heilir herir eru slasaðir.
Slys eru alstaðar. Þau bruna
um allt á fullri ferð. Menn
verða fyrir slysum. Þeir
lenda í slysum. Það á að var-
ast slys, verjast þeim og
varna þeim aðgöngu. Sumir
vilja forða slysum en aðrir
forðast þau. Eg vil meina að
slys sé hvergi og fyrst þurfi
að meta atvik áður en skorið
er úr um, hvort um slys sé að
ræða. Ef ég ek viljandi á
mann og hann deyr, er ekki
um slys að ræða. Það er
morð. Eru menn ekki að
spara? Stytta frásögnina?
Mér kemur í hug saga af
ungri stúlku. Hún kom til
móður sinnar og sagði: „Ég
er ólétt, mamma." „Hvað
segirðu?" sagði móðirin.
„Hvernig má það vera? Hvað
hefur komið fyrir?" „Ég lenti
í slysi," svaraði stúlkan.
„Blessað barnið. Hvað
skeði?“ hrópaði móðirin.
„Það var sko svoleiðis að
hann Eiríkur hans Jóns og
hennar Siggu, fékk lánaðan
bílinn hans pabba síns um
daginn þegar þau fóru suður,
og við fórum svo að rúnta.
Það endaði svo með því að
hann keyrði út af og bíllinn
valt. Við meiddum okkur
voða lítið, en Eiki fékk svaka
sjokk og var alveg í rusli. Ég
varð að styðja hann heim, og
svo bað hann mig að vera hjá
sér meðan hann jafnaði sig.
Og ég gerði það.“
Þarna er stúlkan að reyna
að segja aðalatriði sögunnar
í sem fæstum orðum og
verða sér úti um samúð í
leiðinni. Staðreyndin er nátt-
úrlega sú, að hún lenti í bíl-
veltu, en hvort var um slys
að ræða eða glannaskap er
vafamál. Mér blöskraði samt
alveg þegar yfirlögreglu-
þjónninn í Reykjavík kom í
sjónvarpið og sagði eftir
mikla umferðarhelgi, að um-
ferðin hefði bara gengið vel,
en það besta væri nú samt
hvað þau hefðu verið ein-
staklega heppin með slys.
En mörg eru nú samt at-
vikin sem flokkast undir
slys, en ég vil þó heldur
reyna að koma í veg fyrir
árekstur en forða eða forðast
slys. Og ég vil heldur, ef ég á
þess kost, að forða barni en
forða slysi. Ef ég er akandi
reyni ég að forðast börn
nægilega svo þau séu örugg
og varast þær hættur sem á
vegi mínum kunna að verða.
I 128. þætti þínum í Morg-
unblaðinu segir þú að sögnin
að forðast merki að varast.
Mér finnst engar tvær sagnir
merkja það sama og mikill
munur á sögnunum að forð-
ast og varast. Sögnin að
forða merkir að fjarlægja
eitthvað þaðan sem það er í
hættu. Að forða sér merkir
að flýta sér burt af hættu-
stað. Að forðast merkir að
koma ekki nálægt einhverju
sem gæti skaðað mann.
Sögnin að varast gengur
miklu skemmra. Ég get var-
ast vínið þó ég forðist það
ekki. Mér finnst ég ekki geta
forðast eða varast óorðinn
hlut.
Ef skaði er skeður get ég
forðast hann ef hann snertir
aðra. Ef skaði er orðinn get
ég varast að hann endurtaki
sig. Ef hann er óorðinn get
ég ef til vill varnað honum,
eða komið í veg fyrir hann.
Ég er ekki sáttur við mið-
myndarkenninguna sem
kemup fram í 128. þættinum
og íel miðmyndina koma í
stað afturbeygðs fornafns
með þessari sögn eins og
ýmsum öðrum sögnum, var-
ast = vara sig, forðast = forða
sér, þótt blæbrigðamunur sé.
I 127. þættinum ertu að
velta fyrir þér orðinu mella.
Ég hef heyrt það notað um
merar í hestalátum, tilsvar-
andi og blæsmur um ær sem
eru að beiða. Merar verða
mjög ægðarlegar þegar
þannig stendur á hjá þeim,
míga í taglið á sér og berja
sig allar að aftanverðu.
Ekki eru menn alltaf jafn
sparsamir. Finnst mér þó
bera meira á höfðingsskap
heldri manna og embætt-
ismanna, sbr. skýrslur og
svonefnt stofnanamál, svo og
ýmissa fjölmiðlamanna.
Fjármálaráðherra ræddi í
sjónvarpi um málefni síns
ráðuneytis. Hann taldi þá
hafa ýmsa valkosti. Ekki
fann ég þetta orð í orðabók
Arna Böðvarssonar og þó
veður það alstaðar uppi. Mér
kemur alltaf í hug valköstur
þegar ég heyri þetta orð. Þá
má nefna ýmsa spraða sem
koma fram fyrir alþjóð og
bjóða t.d. góðan laugardag og
gleðilega þjóðhátíð. Mér
finnst það smekkleysa.
Ég á nokkurt safn af am-
bögum úr sjónvarpi og út-
varpi, og sé ég á þeim að oft
er um síendurtekningar að
ræða. Má nefna tilhneigingu
ýmissa kvenna til að karl-
kenna sig. Ber þar mest á
konum sem hafa orðið sér úti
um karlkyns starfsheiti, s.s.
kennslukonur sem kalla sig
orðið kennara. Ein kom í út-
varpið og sagði: „Ég hef orðið
áþreifanlega var við ..." Og
ég hef heyrt fleiri kven-
kynskennara taka svo til
orða. Móðir mín varð vör við
hlutina og svo er um konu
mína. Mér finnst það vera
uppgjöf hjá konum sem berj-
ast fyrir réttindum sínum, að
telja sig með karlmönnum.
Ég jafna því við liðhlaup.
Enda sigur fyrir karlmenn-
ina.
Nokkuð ber á að þulir o.fl.
beygi ekki rétt töluorðið
einn, ef önnur tala fer á und-
an. Lyftingamönnum er
skipt í þyndarflokka með
nokkuð sérstökum hætti. I
fréttum í útvarpi var lesið: „I
sextíu og eins kílógramma
flokki ...“ Við þekkjum öll
bók sem heitir Þúsund og ein
nótt. Og þó að næturnar séu
margar, þá verða þúsund og
ein í eintölu. Þá er mjög al-
gengt að farið sé rangt með
kunn orðtök. Verður mér
fyrst að nefna, að nú brennur
allt við. „Það hefur oft viljað
brenna við ...“, var lesið úr
forystúgrein Þjóðviljans
18/8 '81.
I þjóðsögum og ýmsum
eldri sögum hefjast frásagn-
ir oft á þessum orðum: Það
bar við á bæ einum ... eða:
Það bar til ..., en ég heyrði
hér áður aldrei talað um að
annað brynni við en grautur.
Bera skertan hlut frá borði,
hefur heyrst í útvarpi, í stað:
skarðan hlut. Blaði var flett í
sögunni, í stað: Brotið var
blað ... Og nú í dag: Litlu
var til sparað ... úr frétta-
bréfi frá Noregi.
Þá eru rangar beygingar
eins og: Eggjarauðum verði
þeytt í sósuna (úr mat-
reiðslutíma í útvarpi 4/12
’81.)
Ég er hræddur um að það
verði ekki bara hlegið að
þessum ambögum, heldur
festist þær meira og minna í
málinu, ef ekkert verður að
gert. Þetta sem ég hef bent á,
er ekki nema brot af því sem
ber fyrir eyru manns úr
ríkisfjölmiðlunum og finnst
mér raunar vítavert að ekki
skuli „lesin próförk" af því
efni sem flutt er í sjónvarpi
og útvarpi, eins og í prentuðu
máli.
Ég vona að þú misvirðir
ekki hve langorður ég hef
orðið, en mér fannst ég ekki
geta komið þessu til skila í
færri orðum...."
I þessu hressilega og góða
bréfi er margt sem mig lang-
ar til að fjalla um í næsta
þætti.
60 íslendingar á
„karnival“ í Ríó
IIM 60 íslendingar ætla að taka þátt
í Karnivalferð til Rio de Janciro. A
Ferðaskrifstofan Flugferðir efnir til
Brasilíuferðar, þar sem ferðast er
um landið og verið í Karnival í Rio.
Að þessu sinni munu um 60 ís-
lendingar taka þátt í Karnival í Rio
de Janeiro í Brasilíu. Ferðaskrif-
stofan Flugferðir — Airtour Ice-
land efnir til hópferðar til Brasiliu
hinn 20. febrúar. Tvo fyrstu dagana
í Brasilíu gefst taekifæri til þess að
fylgjast með „stærstu sýningu á
jörð“, Karnival í Rio, sem mun vera
frægasta og íbúðarmesta kjöt-
kveðjuhátíð, sem haldin er í heim-
inum, enda sækja þangað árlega
þúsundir erlendra ferðamanna og
innlendra til þess að virða fyrir sér
skrautið og dýrðina. Enda er talið
að þar sé um að ræða íburðarmestu
karnival-hátíðarhöld, sem sögur
fara af.
Brasilíuferð Flugferða er þegar
að heita má uppseld og hafa um 60
manns skráð sig til þátttöku í ferð-
ina. Flogið verður með'Flugleiðum
til Evrópu og þaðan með Boeing
risaþotu til Brasilíu, Rio de Jan-
eiro, þar sem dvalið verður mestan
hluta ferðalagsins á hótelum við
hina frægu Copacabana-baðströnd
í Rio. En þetta borgarhverfi Rio-
borgar er heimsfrægt og eftirsótt,
enda Copacabana-baðströndin víð-
fræg í sögum og söngvum, sem
tískustaður leikara og „þotufólks".
Hásumar er nú í Brasilíu, á suð-
urhveli jarðar, þar sem árstíðir eru
öfugt við það, sem er hér hjá okkur
á norðurhjaranum.
íslenski ferðahópurinn mun gera
víðreist um Brasilíu, að karnival-
hátíð lokinni, m.a. fara á slóðir ís-
lensku „Brasilíufaranna“ til fundar
við afkomendur þeirra. Til stór-
borganna Sao Paulo, Santos og höf-
uðborgarinnar Brasilía, sem er
byggð frá grunni sem höfuðborg og
til þess eins að þjóna sem slík.
Ennfremur verður farið til Igassu-
fossanna miklu á landamærum
Brasilíu og Argentínu, og taldir eru
með stærstu og tilkomumestu foss-
um veraldar. Ymislegt fleira er á
dagskrá hjá Brasilíuförum Flug-
ferða. Farið er um hina fögru Rio-
borg og sigit um eyjar og sund
hinnar fögru innsiglingar, þátttaka
í nautakjötsveislum á sólbaðs-
ströndum „Paradísareyja", heim-
sóttar keisaraborgir og herra-
garösveislur í sveitunum. Auk þess
fær fólk tækifæri og rúman tíma
til þess að sóla sig í sumarhita á
baðströndum Rio de Janeiro og
kynnast landinu og þjóðinni og
hinu litríka þjóðlífi þessarar fram-
andi heimsálfu, undir leiðsögn
kunnugs íslensks fararstjóra.
„Vegna sérstakra viðskiptasam-
banda Flugferða hefir tekist að fá
hagstæð kjör á hinum löngu flug-
ferðum og gistikostnaði á fyrsta
flokks hótelum í einu af eftirsótt-
ustu baðstrandarborgarhverfum
veraldar, Copacabana í Rio de Jan-
eiro. Kostar allt ferðalagið með
hótelum kr. 16.284 — og lætur
nærri að farþegarnir spari sér lið-
lcga 20.000 krónur miðað við það að
einstaklingur þyrfti að greiða fyriF
slíkt ferðalag," sagði talsmaður
Flugferða.
Þátttakendur í ferðinni koma
saman á Hótel Sögu um kaffileytið
laugardaginn 30. janúar til þess að
skoða nýjar kvikmyndir frá Bras-
ilíu og kynna sér einstök atriði til
undirbúnings ferðalaginu.
HÚSEIGNIN
Suni 28511
Opið í dag kl. 10—19
ÞÓRSGATA
Möfum til sölu ibúð i fjórbýlishúsi á fyrstu hæö. íbúöin selst tilbúin
undir tréverk og málningu. Stofa, boröstofa, svefnherb., eldhús og
baö. Bílskýli og geymslur á jarðhæð. Sameign veröur fullfrágengin.
Teikningar á skrifstofunni. Verð 830 þús. Fast verð.
ASGAROUR
2ja herb. ibúð á jarðhæð. Verð 500—550.
SELJAVEGUR
4ra herb. íbúð á 3ju hæð. 90—100 fm. Verð 750 þús.
HRAUNBÆR
2ja herb. risíbúð. Nýjar innréttingar.
ENGJASEL
4ra herb. á fyrstu hæð. 110 fm suöursvalir. Bilskýli.
SELTJARNARNES
3ja herb. íbúð á 2. hæð i gömlu steinhúsi. 75—80 fm. Sér hiti. Verð
600 þus. Skipti á 2ja herb. íbúö kemur til greina.
HRISATEIGUR
55—60 fm ibúð á jarðhæö. 2 herb. Verð 480—500 þús.
SKEIÐARVOGUR
Raöhús á tveimur hæðum og kjallara. Á fyrstu hæð stofur og
eldhús, á annarri hæö 3 svefnherb. og baðherb. i kjallara 2 herb. og
eldhús. Skipti á 4ra herb. íbúð koma til greina.
BRÆÐRABORGARSTÍGUR
3ja herb. risíbúö. Verð 580 þús.
NJÁLSGATA
Lítil 2ja herb.‘ ibúð í kjallara. Nýstandsett. ibúðin er ósamþykkt.
Verð 270 þús.
LAUGAVEGUR
Nýstandsett 3ja herb. risíbúð. 70 fm. Verð 450 þús.
RAÐHÚS — SELJAHVERFI
Raöhús á tveim hæðum. 196 fm. Innbyggöur bílskúr. Selst fokhelt.
ÁLFTANES
Grunnur undir 170 fm einbýlishús, Einingahús úr timbri. Sökklar
undir 40 fm bilskúr. Verð 400 þús.
VESTURBÆR
3ja herb. íbúð, 90 fm á fyrstu hæð. Verð 700—750 þús.
Óskum eftir öllum stærðum eigna á söluskrá.
Ath.: Erum fluttir af Laugavegi 24 á Skólavöröustíg 18, önnur
hæð.
Skólavörðustíg 18, 2. hæð.
Pétur Gunnlaugsson lögfræðingur
símar 28511 28040 28370