Morgunblaðið - 30.01.1982, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JANÚAR 1982
íslenskt frumkvæði í öryggismálum:
AUKIN ÞÁTTTAKA ÍSLEND-
INGA í VÖRNUM LANDSINS
Um langan aldur hefur það ver-
ið eitt helsta deiluefni þeirra, sem
við stjórnmál fást, hver rammi
skulinn sniðinn ríkinu, athöfnum
þess, skyldum og verkefnum.
Flestir menn, líklega allir nema
svokallaðir „anarkoliberalistar"
eru þó sammála um að eitt veiga-
mesta verkefni ríkisins nú á tím-
um sé að tryggja öryggi borgara
og ríkisins gagnvart árásum og
ofbeldi annarra ríkja og manna.
Þessi öryggisgæsla hefur í ár-
hundruð verið höfuðverkefni
hvers konar valdhafa, hvort held-
ur var um að ræða konunga og
keisara Evrópu fyrr á tímum,
indjánahöfðingja á sléttum Amer-
íku eða íslenska goða á þjóðveld-
istímanum. Ríki og valdhafar hafa
beitt mismunandi ráðum til að ná
þessum markmiðum. Sumir hafa
talið árás bestu vörnina og hrint
af stað styrjöldum, aðrir hafa tal-
ið gagnkvæma samstöðu þjóða
með sameiginlega hagsmuni
heppilegustu leiðina. Þá leið höf-
um við Islendingar valið síðustu
áratugina eða eftir að við gáfum
hlutleysisstefnu upp á bátinn.
Ef setja á fram markmið ís-
lenskrar öryggismálastefnu, hygg
ég að greina megi þau í þrjá meg-
inþætti.
I fyrsta lagi, að tryggja fullveldi
og frelsi landsins og sjálfsákvörð-
unarrétt þjóðarinnar.
I öðru lagi, að koma í veg fyrir
styrjaldarátök á eða í nágrenni Is-
lands.
I þriðja lagi, að stuðla eftir
mætti að varanlegum heimsfriði.
Þetta eru almenn markmið, sem
væntanlega eru ekki deiluefni,
hvorki hér á þessum fundi né með-
al landsmanna yfirleitt. En deilur
eru uppi um, hvernig þessum
markmiðum verði best náð. Þorri
Islendinga hefur talið, og telur, að
þessum markmiðum verði best
náð með aðild að varnarbandalagi
vestrænna þjóða og landvörnum á
grundvelli samnings við Banda-
ríkin.
I framhaldi af lýsingu þessara
markmiða er eðlilegt að hugleiða,
hvort Islendingar hafi tilefni til
að efast um að þessum markmið-
um verði náð. I því viðfangi mun
ég fyrst og fremst fjalla um utan-
aðkomandi hindranir, en ekki að-
stæður sem raktar verða til inn-
lendra ástæðna, því vissulega get-
ur bæði frelsi, fullveldi og sjálfs-
ákvörðunarrétti þjóðarinnar verið
hætt af innlendum athöfnum.
Árásarhættan eða hernaðarleg
ógnun við ríki er gjarnan talin
margveldi tveggja þátta. Annars
vegar árásargetu hugsanlegs árás-
araðila og hins vegar tilefni hans
eða hvöt til árásar. Árásargetan
ræðst af tvennu. Annars vegar því
afli, sem árásaraðilinn ræður yfir
og hins vegar þeim hindrunum
sem hann kynni að rekast á. Til-
efnið eða hvötin til árásar er einn-
ig samsett úr tveim meginþáttum.
Annars vegar ávinningi vegna
hráefna i víðasta skilningi, þar
með talin þekking og mannafli.
Hins vegar landfræðileg lega í
hernaðarlegu og valdpólitísku
samhengi.
Reynum nú að meta, hvort ein-
hver ógn steðji að Islandi sam-
kvæmt þessari greiningu, hvaðan
sú ógn stafar og með hverjum
hætti íslandi ber að bregðast við
henni, ef niðurstaðan er sú að um
ógnun sé að ræða.
Lega íslands
mikilvæg
Island verður ekki, fremur en
önnur lönd, skilið frá þeim stjórn-
málalega, herfræðilega og land-
fræðilega veruleika sem það er í.
Það er ,sþaíreyrvd að átök eða ,bar-
Eftir Kjartan Gunn-
arsson, framkvæmda-
stjóra
átta fer fram í heiminum milli
tveggja megin hugmyndakerfa, al-
ræðis og lýðræðis. Risar þessarar
baráttu eru Bandaríkin og Ráð-
stjórnarríkin og í stórum dráttum
snýst baráttan af hálfu lýðræðis-
sinna um tvennt: annars vegar að
tryggja frelsi Vestur-Evrópu og
annarra lýðræðisríkja og hins
vegar að takmarka eins og unnt er
möguleika alræðisríkjanna til
áhrifa í þriðja heiminum svokall-
aða.
Risaveldin tvö ráða yfir ótrúleg-
um vopnabúnaði og kjarnorku-
vopn þeirra marka þeim sérstöðu
meðal annarra ríkja á sviði víg-
búnaðar. Atlantshafið skilur að
aðildarríki Atlantshafsbandalags-
ins í Vesturheimi og Norðurálfu,
en er jafnframt líftaug bandalags-
ins. Hernaðarlegt mikilvægi Norð-
ur-Atlantshafsins ræðst einkum
af tvennu:
I fyrsta lagi af þeirri staðreynd,
að þar er meginathafnasvæði
eldflaugakafbáta Ráðstjórnarríkj-
anna og í nokkrum mæli einnig
athafnasvæði samskonar kafbáta
Bandaríkjanna, Breta og Frakka.
En hinar langdrægu eldflaugar
kafbátanna, hlaðnar kjarnorku-
sprengjum, eru burðarásinn í
ógnarjafnvæginu milli risaveld-
anna. Hinn þátturinn, sem ræður
mikilvægi Norður-Atlantshafsins,
er, að varnir Vestur-Evrópu
byggjast á möguleikum til liðs- og
birgðaflutninga þangað frá Vest-
urheimi, áður en hernaðarátök
brytust út eða í upphafi þeirra.
Hindrun slíkra flutninga er eitt
af helstu forgangsverkefnum flota
Ráðstjórnarríkjanna í hugsanleg-
um átökum austurs og vesturs.
Þess má geta til að skýra um-
fang slíkra liðs- og birgðaflutn-
inga að flytja þarf í fyrstu lotu
allt að 1V2 milljón manna og 12
milljónir tonna af vörum og er tal-
ið að um 2.500 skip þurfi í fyrstu
ferðina.
I hernaðarátökum á Atlantshafi
gegnir Island lykilhlutverki. Að-
staða hér á landi fyrir flugvélar og
skip myndi að líkindum ráða úr-
slitum í slíkum átökum. Það skipt-
ir engu máli hvort ísland er í Atl-
antshafsbandalaginu og hvort hér
er varnarljð eða , engar
Hvorugt þessara atriða breytir
legu landsins eða eðli styrjaldar-
átakanna sem fram færu í grennd
þess.
Meginmarkmið Ráðstjórnar-
ríkjanna í slíkum átökum eru ann-
ars vegar að verja kafbátaflota
sinn búinn langdrægum eldflaug-
um og tryggja honum athafna-
svæði og hins vegar að hindra liðs-
og birgðaflutninga á milli Banda-
ríkjanna og Evrópu. Á sama hátt
væri það markmið Bandaríkjanna
og Átlantshafsbandalagsins að
koma í veg fyrir þessar fyrirætl-
anir Ráðstjórnarríkjanna með því
að stöðva framsókn flota þeirra
ofarlega í íslandshafi og granda,
eða að minnsta kosti hafa mögu-
leika á að granda, kafbátum
þeirra búnum langdrægum eld-
flaugum.
Af þessu ætti að vera orðið ljóst,
að annar þáttur greiningarinnar
eða jöfnunar um hernaðarógnun,
sem ég nefndi hér áðan, tilefnis-
þátturinn, er fyrir hendi hvað ís-
land varðar og yið núverandi að-
stæður, þegar ísland er í Atl-
antshafsbandalaginu er óhjá-
kvæmilegt annað en að draga þá
ályktun að ógnvaldurinn sé
bandalag alræðisríkjanna í austri,
Varsjárbandalagið, undir forystu
Ráðstjórnarríkjanna.
Ef vikið er að hinum þætti
greiningarinnar, getunni, þá leik-
ur auðvitað enginn vafi á þvi, að
Ráðstjórnarríkin hafa í sjálfu sér
yfir að ráða herafla, skipum,
flugvélum og öðru sem til þarf til
þess að hernema ísland, bæði með
skyndiárás á núverandi varnarlið
landsins, svo ekki sé nú talað um
möguleikana ef ekkert varnarlið
væri í landinu.
En getan er ekki einhlít. Megin-
hindrunin er þó auðvitað ekki þeir
fáeinu bandarísku hermenn og
tólf orrustuþotur sem hér eru til
varnar, heldur fyrst og fremst að
árás á ísland er árás á Atlants-
hafsbandalagsríkin öll, sam-
kvæmt sáttmála bandalagsins og
jafnframt væri um að ræða árás á
ríki, sem hefur sérstakan varnar-
og öryggissáttmála við hitt risa-
veldið, Bandaríkin. Slíkar ein-
angraðar árásar á ísland er því
vart að vænta. Árás á ísland væri
án efa þáttur í stærri átökum, en
vegna legu landsins yrði það frá
upphafi dregið inn í hringiðu
átaka á Atlantshafi, a.m.k. ef þau
hæfust með beitingu hefðbund-
inna vopna. ................. •
Erindi þad, sem hér
birtist, flutti Kjartan
Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóri Sjálf-
stæðisflokksins, á
sameiginlegum fundi
Varðbergs og Samtaka
um vestræna sam-
vinnu, sem haldinn
var laugardaginn 23.
janúar.
Ahugi
Ráðstjórnarríkj-
anna á íslandi
Það er hins vegar öllum ljóst, að
meginmarkmið Ráðstjórnarríkj-
anna gagnvart íslandi, svo og
þeirra manna hérlendra, sem
gengist hafa undir það jarðarmen
að vera umboðsmenn Kremlar-
valdsins hér á landi, er að ryðja
þeirri árásarhindrun, sem aðild
Islands að Atlantshafsbandalag-
inu er, úr vegi, koma landinu úr
bandalaginu og rifta varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin. Ráð-
stjórnarríkjunum er það ljóst, að
þungamiðja áætlana um varnir
Atlantshafsins og Evrópu eru
varnir íslands og Noregs. Réðu
Ráðstjórnarríkin yfir hernaðar-
aðstöðu á íslandi eða Noregi eða í
báðum löndunum, gætu þau veitt
flotadeildum sínum nauðsynlega
flugvélavernd og haldið uppi
linnulausum árásum á liðs- og
birgðaflutninga Atlantshafs-
bandalagsins og gert að litlu eða
engu möguleika bandalagsins til
þess að granda eldflaugakafbátum
Ráðstjórnarríkjanna. Þar með
væru úrslit styrjaldarátaka í raun
ráðin áður en styrjöld hæfist.
Mikill og stöðugur áhugi Ráð-
stjórnarríkjanna á Norðurlöndum
öllum, en þó sérstaklega íslandi og
Noregi, hefur verið augljós um
langt skeið. Um starfsemi þeirra á
Islandi þarf ekki að hafa mörg
orð, en nefna má, að risastórt
sendiráð þeirra er mörgum sinn-
um stærra en nokkurt annað
sendiráð hér, en alls munu vera
hér um 80 sovétborgarar. Á vegum
sendiráðsins er rekin fréttastofa
sem gefur út blaðið Fréttir frá
Sovétríkjunum, en hefur í þjón-
ustu sinni íslenskan lepp til þess
að fara í kringum íslensk laga-
ákvæði, sem banna erlendum ríkj-
um öll afskipti af íslenskum
stjórn- og þjóðmálum, m.a. í formi
fjarhagsaðstoðar. Blað þetta flyt-
ur einkum tvenns konar efni, ann-
ars vegar lof- og dýrðaróð um
Ráðstjórnarríkin, gjarnan eftir ís-
lendinga sem þegið hafa boðsferð-
ir Kremlverja, eða þá níð og árás-
argreinar um stefnu íslands í
utanríkis- og varnarmálum. Ár-
íega gera Ráðstjórnarríkin út
mikla rannsókna- og vísindaleið-
angra til íslands og eru þeir
sjálfsagt langt komnir með að
kortleggja allt landið nákvæm-
lega, rannsaka vegakerfi, kynna
sér nákvæmlega staðsetningu og
umbúnað orkuvera, vatnsveitna og
rafveitna, hafna og mögulegra
skipalægja, flugvallarstæði og
annað sem til þarf til undirbún-
ings hernaðaríhlutun. Þá hefur
flug sovéskra herflugvéla í ná-
grenni landsins farið stöðugt vax-
andi, svo og millilendingar sov-
éskra flugvéla hér og skipakomur
annarra skipa en olíuskipa.
Þá hafa æ fleiri kafbátar Ráð-
stjórnarríkjanna verið uppgötvað-
ir er þeir lóna hér í kringum land-
ið og Ráðstjórnarríkin sækja stöð-
ugt á um að milli þeirra og Islands
verði teknar upp fastar formlegar
tvíhliða samráðsviðræður um al-
þjóðamál. íslendingar hafa enn
sem komið er hafnað þessum
óskum.
Og að lokum má geta þess í
þessu samhengi, að Ráðstjórnar-
ríkin hafa orðið uppyís að tilraun-
um til þess að fá Islendinga til
njósnastarfa og á sínum tíma
fundust í Kleifarvatni margvísleg
hlerunar- og rafeindatæki af full-
komnustu gerð, sem rakin voru til
Sovéska sendiráðsins, þó að það
fengist aldrei almennilega stað-
fest af opinberri hálfu, og þá var
um langt skeið sendiherra hér
fyrir Ráðstjórnarríkin maður, sem
starfaði beint undir stjórn al-
þjóðadeildar kommúnistaflokks-
ins og hafði sem sérgrein að fjar-
stýra erlendum kommúnistaflokk-
um. Um viljann til íhlutunar og
áhrifa þarf því enginn að efast, og
enda þó að ég taki nú ekki alltaf
undir það, að vilji sé allt sem þarf,
þá hygg ég að hér þurfi að standa
vel á verði. En víkjum nú frá
þessu.
Islenskt
frumkvæði
Samkvæmt boðaðri dagskrá er
umræðuefni þessa fundar „ís-
lenskt frumkvæði í öryggismálum,
aukin þátttaka íslendinga í vörn-
um landsins".
Niðurstaðan af hugleiðingum
mínum hér að framan, er, að
vegna ástands alþjóðamála, land-
fræðilegrar legu sinnar og fyrir-
komulags vopnabúnaðar risaveld-
anna, búi Island við stjórnmála-
lega og hernaðarlega ógn frá Ráð-
stjórnarríkjunum, að mínum dómi
vaxandi ógn.
Mun ég nú víkja að því, hvernig
ég tel eðlilegast og heppilegast
fyrir Islendinga að mæta þessari
ógn og ræði ég það mál innan þess
ramma, sem aðild íslands að Atl-
antshafsbandalaginu og varnar-
samningurinn við Bandaríkin
setja, en eyði ekki löngu máli í að
útskýra eða rökstyðja sérstaklega
aðildina að bandalaginu og varn-
arsamninginn við Bandaríkin.
Þegar Island gerðist aðili að
Atlantshafsbandalaginu og þegar
varnarsamningurinn var gerður
við Bandaríkin, var sú von vafa-
laust ofarlega í huga þeirra, sem
að þeim aðgerðum stóðu, að hér
Frá fundi Varðbergs og Samtaka um vestræna samvinnu 23. janúar síðastliðinn.