Morgunblaðið - 30.01.1982, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JANUAR 1982
Meðlimur þjóðvarðsveitanna við störf í þorpi einu í norðurhluta El Salvador í mars 1980. Borgarastríðið kostaði meira en 600 mannslíf á fyrstu þremur
mánuðum ársins 1980.
MANNSHVARF
Amnesty International hefur á undanfórnum vikum mjög
beitt sér ^gegn svokölluðum „mannshvörfum" og hefur deild-
in hér á Islandi að sjálfsögðu verið virk í þeirri herferð. Frá
henni hefur Morgunblaðinu borist medfylgjandi lýsing á
þessu andstyggdarvopni að menn megi gera sér Ijóst hvað hér
er á ferðinni. Islandsdeildin heitir og á menn að liðsinna
hinum horfnu með bréfaskriftum til dæmis.
legrar endurnýjunar og viðhalds-
þarfa, hafa hins vegar hvergi
heyrst nema hjá Alþýðubandalag-
inu og þá sem mótrök gegn því að
varnarliðinu verði veittar um-
ræddar heimildir til að byggja
nýja olíugeyma. Auðvitað eru það
mikilvægir varnarhagsmunir Is-
lendinga að varnarliðið sé á þessu
sviði sem öðrum eins vel í stakk
búið og unnt er til þess að gegna
hlutverki sínu.
Abyrgdin er
Islendinga
Ég hef nú fjallað nokkuð ítar-
lega um það sem ég tel vera frum-
kvæðisskyldu Islendinga í öryggis-
og varnarmálum landsins. Eg tel,
að inn í þá umfjöllun hafi fléttast
aukin þátttaka Islendinga í vörn-
um landsins, en vil þó nota tæki-
færið og undirstrika það, að þegar
ég tala um aukna þátttöku íslend-
inga í vörnum landsins er ég ekki
að tala um stofnun íslensks hers.
En á hinn bóginn tel ég nauðsyn-
legt að öll öryggisgæsla okkar inn-
anlands, bæði eftirlit með starf-
semi erlendra manna á Islandi og
annars konar öryggisgæsla, verði
efld, en þar er fyrst og fremst um
að ræða verkefni löggæsluaðila,
sem framkvæma má innan núver-
andi ramma löggæsluskipulagsins
í landinu.
Hin aukna þátttaka íslendinga í
vörnum landsins er að mínum
dómi fyrst og fremst fólgin í
breyttu og auknu pólitísku og
stjórnunarlegu frumkvæði og af-
skiptum af fyrirkomulagi varn-
anna, aukinni þátttöku Islendinga
í starfi Atlantshafsbandalagsins,
þar með talið tel ég, að íslend-
ingar eigi að taka sæti í hermála-
nefnd bandalagsins og fylgjast
ekki síður með hinum hernaðar-
legu þáttum í starfi þess heldur en
með hinum pólitísku þáttum í
starfi þess. Ganga þarf frá áætl-
unum um samstarf og skiptingu
vaida og ábyrgðar milli islenskra
stjórnvalda og herstjórnar Atl-
antshafsbandalagsins á átaka-
tímum og heppilegt væri að ein-
hverjar lágmarksæfingar færu
fram í sambandi við liðsflutninga
til landsins og styrkingu varnanna
til þess að menn fengju að kynnast
þeim vandamálum sem slíku
mundi fylgja.
Islendingar eiga að skipuleggja
einhvers konar allsherjarvarna-
kerfi, sem miðar að því að sam-
ræma og samhæfa aðgerðir
stjórnvalda á öllum stigum ef til
átaka eða aukinnar spennu dregur
og nauðsynlegt verður að gera sér-
stakar ráðstafanir af því tilefni.
íslendingar eiga í þessu skyni að
þjálfa upp og mennta hóp manna
sem geti, á grundvelli sjálfstæðrar
sérþekkingar og samstarfs við all-
ar þjóðir Atlantshafsbandalagsins
og aðrar vinaþjóðir okkar, lagt
eigið sjálfstætt mat á varnarþörf-
ina og fyrirkomulag varnanna og
þannig aukið sjálfsákvörðunarrétt
íslenskra stjórnvalda og og bætt
þann efnislega grunn og sam-
starfsramma sem fyrir hendi er
milli íslands og Atlantshafs-
bandalagsins.
Ég er nú kominn að lokum máls
rníns, en vil aö síðustu undirstrika
að varnarstefna okkar hlýtur
ávallt að taka fyrst og fremst mið
af okkar eigin hagsmunum og því
næst af hagsmunum frænda og
góðra granna.
Þeir, sem hafa markað stefnu
Islands í utanríkis- og varnarmál-
um, hafa ávallt haft að rnarkmiði
að tryggja að Islendingar fái að
iifa á Islandi án afskipta eða yfir-
gangs annarra. A nýjum og
breyttum tímum þarf nýjar og
breyttar starfsaðferðir til þess að
tryggja að þessi markmið nái°t
Abyrgðin og frumkvæðið i öry;
ismálum þjóðar hlýtur og ver' .r
ívallt að vera í höndum hennar
■jálfrar. Þar er um slíkt fjöregg að
r.eða, að það er aldrei hægt að feln
erlendum mönnum til ákvörðunar
og mats. En án þekkingar, frum-
kvæðisvilja og óttaleysis við að
viðurkenna staðreyndir, stjórn-
málalegs og herfræðilegs um-
hverfis okkar, verður öryggisins
aldrei gætt sem skyldi.
Dag einn í mars 1972 var Bahad-
in Ahmad Muhammad í Yemen
(People’s Democratic Republic of
Yemen — PDRY) staddur hjá syst-
ur sinni í Aden. Hann hafði gift sig
viku áður, og var hann að sýna
henni myndir úr brúðkaupinu. I
sama mund er bankað á útidyrnar
og fer hann til dyra, — en hann
kom ekki til baka og hefur ekkert
til hans spurst síðan. Stjórnvöld í
Yemen segjast ekkert vita um hvar
hann sé niðurkominn. Þetta sama
marskvöld árið 1972, „hurfu" auk
hans átján manns í Aden.
Þann 17. ágúst 1976 lagði Carlos
Tayag, vígður prestur hinnar róm.
-kaþólsku Benediktsreglu á Filips-
eyjum, af stað á fund sem halda
átti í Quezon-borg. Hann kom aldr-
ei á þann fund, og veit enginn hvað
af honum hefur orðið. Stjórnvöld
neita því að hann sé í haldi á þeirra
vegum.
Enn eitt fórnarlamb pólitískra
„mannshvarfa".
Þann 3. nóvember 1976 lenti
Carlos Humberto Contreras Maluje
lyfjafræðingur í bílslysi í Santiago,
Chile. Þar sem hann lá í blóði sínu
á götunni, komu aðvífandi fjórir
starfsmenn leyniþjónustunnar,
tóku hann upp og óku með hann á
brott. Á þetta horfðu m.a. nokkrir
nærstaddir lögregluþjónar. Síðan
þetta var hefur fjölskylda Carlos
H.C. Maluje ekkert frétt af honum.
Stjórnvöld í Chile neita því að
hann sé í haldi á þeirra vegum.
Þetta eru aðeins þrjú nöfn af
tugum, jafnvel hundruðum þús-
unda, tekin sem dæmi um allan
þann fjölda „mannshvarfa" sem
orðið hafa í heiminum, fórnarlömb
Hér segir í örstuttu máli frá ferli
og örlögum Sýrlendingsins Tewf-
iq Drak Al-Siba’i, sem íslands-
deild Al er aö reyna aö hjálpa.
Tewfiq Drak-AI-Siba’i fæddist
1947 í borginni Homs. Hann nam
læknisfræði við Damaskus-háskól-
ann og fór til Montreal í Kanada
1973 til að læra taugalækningar.
Tvær fjögurra dætra hans fæddust
í Kanada, — og hann og kona
hans eiga líka son.
Þegar fjölskyldan flutti aftur til
Sýrlands, opnaöi hann lækn-
ingastofu í Homs. í maí 1980, þeg-
ar ástandið versnaöi í Sýrlandi,
skrifuöu ættingjar hans í Saudi-
undirokunar og kúgunar. Fjöldi
slíkra „mannshvarfa" sl. 15 ár er
gífurlegur. Vitað er um a.m.k. 1500
Chilebúa, allt að 15.000 Argentínu-
menn og sennilega allt að 30.000
Guatemalabúa. Tölur frá Uganda
fyrir árin 1969—79 eru á bilinu
100.000 og 500.000, og ná þær yfir
bæði „mannshvórf" og manndráp,
og um 750.000 í Kampucheu.
Staðreyndin er sú að enginn veit
með vissu hve margir í raun hafa
„horfið" síðan að orðið „hvarf" í
þessari merkingu kom fyrst fyrir í
orðaforða mannréttindamála fyrir
u.þ.b. 15 árum.
Enska orðið yfir „hvarf“ — „dis-
appeared" — er kominn af spænska
orðinu „desaparecido". Orðið fékk
fyrst alþjóðlega útbreiðslu eftir
herbyltinguna í Chile árið 1973. Þá
fóru mannréttindasamtökum að
berast upplýsingar um „hvörf“
fjölda manna í Chile, og stjórnvöld-
in í landinu neituðu því að þetta
fólk væri í vörslu þeirra. í fyrstu
var vonað að þessu fólki væri hald-
ið í n.k. tímabundinni einangrun
undir því yfirskini að annars
myndi það spilla fyrir stjórnarbylt-
ingunni. A.m.k. trúðu aðstandend-
ur ekki öðru en að þeir fengju að
vita hvar þessir eiginmenn, vinnu-
félagar, vinir, ættingjar, eiginkon-
ur, börn, foreldrar o.s.frv. væru
Arabíu honum bréf. Ritskoðunin
greip bréfiö og var Tewfiq boöaður
til aöalstööva fangelsanna í Homs
til að útskýra efni þess.
Þar var hann í haldi i viku, þar til
2. júní 1980, þegar hann var fluttur
á óþekktan ákvöröunarstaö. Fjöl-
skylda hans og vinir hafa ekki séö
hann síöan, og fangelsisyfirvöld í
Homs hafa sagt aö þau viti ekki
hvar hann sé.
Aðstæður
Margskonar mannréttindabrot í
Sýrlandi eiga rætur sínar aö rekja
til neyöarlöggjafar frá 1962, sem
fellir úr gildi öll verndarákvæöi
stjórnarskrárinnar og gefur innan-
niðurkomin. Mannréttindasamtök
lögðu fram fjöldann allan af kröf-
um um að mál þessa fólks yrðu tek-
in fyrir af dómsvaldinu, en þeim
kröfum var nær undantekningar-
laust vísað frá. Mánuðir liðu og
ekkert spurðist til fólksins.
„Mannshvörf" voru orðin að veru-
leika í Chile.
Fjöldagrafir
Svipaðir atburðir fóru að gerast í
Argentínu eftir herbyltinguna þar
í mars 1976. Mannréttindasamtök
fóru að fá heillega mynd af slíkum
„mannshvörfum" í Chile og Arg-
entínu eftir að grafnar höfðu verið
upp fjöldagrafir þar sem borin
voru kennsl á marga þá sem höfðu
„horfið“. Vitnisburður þess fólks
sem hafði „horfið" en síðan komið
fram, gaf og til kynna grimmdar-
lega meðferð á þessu fólki; oft
ólöglegar handtökur, pyntingar,
leynilegt varðhald og oft dauða. Út
frá þessu fóru að hefjast skipulagð-
ar tilraunir til þess að rannsaka
þessi „mannshvörf": Hvar fórnar-
lömbin væru niður komin, hvað
fyrir þau hefði komið, hvaða skip-
unum væri verið að fylgja og hverj-
ir framkvæmdu verknaðinn.
í ljós kom m.a. sú staðreynd, að
fórnarlömbin voru ekki einungis
„horfin", þau höfðu verið látin
ríkisráöherranum geysivíötæka
heimild til aö handtaka og hafa
menn í varðhaldi, en hann hefur
yfirumsjón meö neyðarlöggjöfinni.
Síöastliöin þrjú ár hefur vaxið
mjög mótþrói gegn löggjöf þessari.
Hafa ýmsir hópar manna, t.d.
stéttarfélög, verkalýösfélög, ólög-
legir stjórnmálaflokkar og Bræöra-
lag múhammeöstrúarmanna
(Ikhwan al-Muslimin) látiö í Ijós
andúö sína. Sumpart hefur and-
staðan komiö fram á friösamlegan
hátt með fundarályktunum stéttar-
félaga, umleitunum til stjórnarinn-
ar og eins-dags verkföllum. Auk
þess hafa þó veriö framin
skemmdarverk, háttsettir menn í
„hverfa". Af þesssari ástæðu er
orðið „hvarf" notað innan gæsa-
lappa.
Nokkuð er breytilegt, hvaða að-
ferð er beitt til að láta fólk
„hverfa". Menn úr ólikustu stéttum
hafa „horfið": lögfræðingar, lækn-
ar, prestar, nunnur, háskólapróf-
essorar, námsmenn, verkalýðsfé-
lagar, svo og fyrrverandi ráðherrar
í Eþíópíu og fátækir smábændur í
E1 Salvador. Viss einkenni eru þó
sameiginleg með málum allra, og
er skilgreining Amnesty Internat-
ional á „mannshvarfi" á þessa leið:
„Ættingjar, vinir og/eða lög-
fræðingur hins „horfna" vita, eða
telja sig nær örugg um, að hann
hafi verið tekinn fastur af stjórn-
arliðum eða aðilum í tengslum við
stjórnina.
Einkennisklæddir eða óeinkenn-
isklæddir menn, sem kannast er
við, framkvæma stundum handtök-
una í augsýn ættingja eða vina þol-
andans. I öðrum tilvikum ber eng-
inn kennsl á þá, sem handtaka, og
þeir gefa sig ekki fram. Fyrri at-
burðir í landinu gefa þá fjölskyld-
unni alláreiðanlegar vísbendingar
um, að stjórnarliðar hafi staðið að
verkinu. I Chile var t.d. álitið víst,
að lögreglumenn framkvæmdu
handtökur, sem gerðar voru að
næturlagi meðan útgöngubann
gilti, þar sem þeir væru þeir einu,
sem mættu vera á ferli á þeim tíma
sólarhrings. Ef engin vitni eru,
geta aðstandendur stundum leitt
að því líkur, að stjórnarliðar séu að
verki, t.d. þegar maður, sem boðað-
ur var til fundar á lögreglustöð,
snýr ekki til baka.“
Frekari forsendur fyrir
minnihlutatrúflokki múhammeðs-
trúarmanna, Alawi, hafa veriö
myrtir, og a.m.k. einu sinni hefur
Assad forseta veriö sýnt banatil-
ræöi.
Skýrslur herma aö Bræðralag
múhammeöstrúarmanna sé ábyrgt
fyrir flestum ofbeldisverkanna.
Sýrlensk yfirvöld hafa lýst því yfir
opinberlega aö þau álíti Bræöra-
lagiö eiga sökina. Þau hafa ákært
erlend öfl, bæöi innanlands og
utan, um aö láta því í té aöstoð.
Hlutverk öryggisvaröa í bælingu
mótþróans hefur aukist og skýrsl-
um um valdamisbeitingu hefur
fjölgaö. Oft nota veröir þessir þá
aöferð aö loka heilu borgarhverfi,
ll•l■llll(l•ll
i tiimmmiiiimimi

Viltu leggja honum lið?