Morgunblaðið - 01.08.1986, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöl innanlands. i lausasölu 40 kr. elntakiö.
Hlutverk
útvarpsráðs
Innflutningsl
í Bandaríkiui
Nokkrar deilur hafa orðið
um það síðustu daga, hvert
sé hlutverk útvarpsráðs. Tilefnið
er setning reglugerðar á grund-
velli nýrra útvarpslaga og
ummæli Markúsar Amar Ant-
onssonar, útvarpsstjóra, um
hana í fréttatíma sjónvarpsins.
Viðfangsefnið snertir mikils-
verðan þátt í starfí útvarpsráðs,
þar sem það snýst um rétt þess
til að hafa afskipti af útvarps-
efni, áður en það er flutt. í
gömlu útvarpslögunum er það
áskilið, að útvarpsráð leggi
„fullnaðarsamþykkt á dagskrá,
áður en hún kemur til fram-
kvæmda". En í hinum nýju
segir, að ráðið taki ákvarðanir
um hversu útvarpsefni skuli
haga í höfuðdráttum innart
marka fjárhagsáætlunar. Með
vísan til þessa segir í hinni nýju
reglugerð, að dagskrá skuli lögð
fyrir útvarpsráð „til kynningar",
áður en hún kemur til fram-
kvæmda.
A því getur ekki leikið neinn
vafi, að með hinum nýju lögum
hefur orðið breyting á hlutverki
útvarpsráðs. Tilgangur breyt-
ingarinnar er skýrður í greinar-
gerð með útvarpslagafrumvarp-
inu, þar sem segir, að
ástæðulaust sé fyrir útvarpsráð
að eyða miklum tíma sínum „til
umfjöllunar um einstaka dag-
skrárliði, og þá oft smávægileg
atriði“. Og enn segir í greinar-
gerðinni: „Þykir útvarpslaga-
nefnd það meginatriði að
útvarpsráð móti fyrst og fremst
dagskrárstefnuna. Þessi breyt-
ing eykur hlut og þar með
ábyrgð dagskrárstjóranna."
Þeir starfshættir tíðkast í út-
varpsráði, að drög að dag-
skránni í smáatriðum eru lögð
fyrir það. Samkvæmt gömlu Iög-
unum þurfti ráðið að veita
fullnaðarsamþykki sitt, til að
unnt væri að vinna eftir þessum
drögum. Nú nægir, að þau hafi
verið kynnt ráðinu. A orðunum
„fullnaðarsamþykkt“ og „kynn-
ing“ er þessi ótvíræði munur.
Því ber að fagna, að opin-
berar umræður hafa orðið um
þetta ákvæði í nýju útvarpslög-
unum og reglugerðinni um
útvarpið. Með þeim hefur verið
vakin athygli á mikilli breytingu.
A hinn bóginn er það ekki af-
farasælt, að ágreiningur ríki
milli útvarpsstjóra og útvarps-
ráðs um þetta mál. Hljóta báðir
aðilar að leggja sig fram um
snurðulausa framkvæmd hinna
nýju laga. Komi í ljós, að þau
leiði til lausungar í stjóm þessa
opinbera fyrirtækis, sem starfar
í hvað mestu návígi við almenn-
ing, verða fulltrúar hans á
Alþingi að grípa í taumana og
setja dagskrárstjóminni að nýju
þrengri skorður.
Nokkuð hefur borið á því að
unfanfömu, að einstakir dag-
skrárliðir séu næsta lausir í
rásinni, ef þannig má orða það.
Síminn er orðinn nær því jafn
mikilvægt tæki fyrir suma út-
varpsmenn og hljóðneminn. í
tíma og ótíma er útvarpað þátt-
um, sem byggjast á sundurlausu
símarabbi um allt og ekki neitt.
Auðvitað er engin leið fyrir út-
varpsráð að veita fullnaðarsam-
þykki við því fyrirfram, hvað
gerist í slíkum þáttum. Minni
afskipti þess og aukin ábyrgð
dagskrárstjóra mega ekki verða
til þess, að það dragi úr metn-
aði við dagskrárgerð eða að
brotið sé gegn gmndvallarregl-
unni um óhlutdrægni.
Könnun út-
varpsins
Aþað var bent hér á þessum
stað fyrir nokkru, að skoð-
anakönnun á vegum útvarpsins
um afstöðu fólks til nokkurra
þátta í starfsemi stofnunarinnar
hefði leitt í ljós, að meira en
helmingur þátttakenda teldi
fréttaflutning sjónvarpsins
markast í ríkara mæli en áður
af æsifréttastíl. Um þetta segir
Markús Á. Einarsson, varafor-
maður útvarpsráðs, í Morgun-
blaðsgrein: „Varla dettur
nokkrum manni í hug að auknar
æsifréttir leiði til aukins trausts
til frambúðar."
Varaformaður útvarpsráðs
gagnrýnir réttilega þá spum-
ingu í könnuninni, þar sem
þátttakendur voru beðnir að
segja álit sitt á því, hve ábyrgar
og trúverðugar fréttir sjón-
varpsins og útvarpsins væru í
samanburði við það dagblað eða
dagblöð sem viðkomandi læsi
yfirleitt. Markús Á. Einarsson
segir: „Skyldi nokkur efast um
að notkun dagblaða með þessum
hætti sé ósanngjam saman-
burður við aðra þjónustu og lítið
í anda reglna sem Ríkisútvarpið
ætlast til að aðrir fari eftir. Ég
tel það Ríkisútvarpinu til lítils
sóma að vega þannig að öðrum
mikilvægum flölmiðli."
Um leið og tekið er undir
þessa gagnrýni Markúsar Á.
Einarssonar skal sú skoðun
áréttuð, að telji menn sér á ann-
að borð fært að stunda saman-
burð af þessu tagi í skoðana-
könnunum, er það með öllu
óverjandi að setja öll dagblöðin
undir sama hatt.
eftir Sigmar Þormar
Okkur íslendingum brá er þær
fréttir bárust frá Bandaríkjunum
að áform væru uppi um viðskipta-
þvinganir gagnvart okkur vegna
hvalveiða hér við land.
Þó mikið hafi verið rætt um þessi
mál að undanfomu hefur ekki verið
fjallað ýtarlega um hvers eðlis þær
aðgerðir eru sem Bandaríkjamenn
hóta okkur. Alþjóðasamþykktir eiga
að takmarka notkun innflutnings-
hafta. Aðilar í Bandaríkunum telja
Islendinga hafa brotið alþjóðasam-
þykkt með því að flytja út hvalaaf-
urðir. Hins vegar má einnig túlka
það svo að Bandaríkjamenn séu
sjálfir að bijóta alþjóðasamþykkt,
svonefnt GATT-samkomulag, ef
þeir takmarka vöruinnflutning frá
Islandi.
Að undanfömu hafa Bandaríkja-
menn beitt nágrannaþjóð sína,
Kanadamenn, innflutningshöftum
af ýmsu tagi. Ástæða þess að tollar
hafa verið hækkaðir á kanadískar
vömr em ekki ágreiningur vegna
dýrafriðunarmála heldur aukinn
þrýstingur af hendi hagsmunahópa
atvinnulífsins í Bandaríkjunum.
Hér verður gerð grein fyrir því
hvemig Bandaríkjamenn hafa á
undanfömum ámm sýnt aukna til-
hneigingu til að takmarka aðgang
að markaði landsins. Þessar aðgerð-
ir hafa oft brotið gegn alþjóðasam-
þykktum sem þeir hafa sjálfir
undirritað. Skoðum þessi mál nán-
ar.
Innflutningshöft
Ríkisstjómir geta takmarkað
innflutning á vömm með hækkun
á tollum eða jafnvel algem banni
við innflutningi ákveðinna vömteg-
unda. Algengt er að grípa til slíkra
aðgerða til „vemdar“ framleiðslu-
greinum sem keppa við hinar
innfluttu vömr. Aðal ókostur slíkra
hafta er vitanlega sá að þau em
alger andstæða frjálsrar verslunar
og þeirrar hugmyndar að þjóðir
flytji út þær vömr sem hagkvæm-
ast er fyrir þær að framleiða.
Haftastefna er gamall fylgifiskur
alþjóðaverslunar. I kreppunni miklu
á fjórða áratugnum kepptust lönd
við að leggja tolla á innflutning í
þeim tilgangi að vemda innlendar
iðngreinar. Á alþjóðavettvangi hef-
ur hins vegar verið markvisst unnið
gegn tollmúmm. Lönd em hvött til
að taka upp frjálsa og skilyrðislausa
verslun sín í milli. Bandaríkjamenn
sjálfir hafa löngum talið sig mikla
andstæðinga tollmúra og hverskon-
ar hafta á verslun jafnt innanlands
sem utan.
Eftir seinni heimsstyijöldina var
unnið að alþjóðasamningum um
ftjálsa verslun. Talið var æskilegt
að koma í veg fyrir að svipað ástand
skapaðist og raunin varð á í krepp-
unni miklu er þjóðir reyndu að
vemda atvinnugreinar sínar gegn
innflutningi með tollmúmm. í
kreppunni hnignaði alþjóðaverslun,
fijáls viðskipti viku fyrir hafta-
stefnu, en þetta er talið hafa hert
enn á kreppunni.
G ATT viðræður
Árið 1947 hófust viðræður undir
heitinu „Alþjóðlegt samkomulag
um tolla og verslun" sem skamm-
stafað er á ensku GATT. Tilgangur
þessara viðræðna var að vinna að
lækkun og niðurfellingu tolla. Að
því stóðu Bandaríkin og tuttugu og
tvær aðrar þjóðir. Þær þjóðir sem
undirrituðu fyrsta GATT-sam-
komulagið skuldbundu sig til að
lækka samtals um 45.000 tolla.
Einnig var fallist á ýmsar nýjar
reglur varðandi alþjóðaverslun.
I þeim samþykktum sem undirrit-
aðar hafa verið í kjölfar GATT
viðræðna er áhersla lögð á að sem
mest frelsi ríki í alþjóðaverslun.
Innflutningshömlum á ekki að beita
vegna krafna um vemd gegn sam-
keppni. Einnig er kveðið á um að
viðskiptahömlum megi ekki beita
sem vopni til að ná fram pólitískum
markmiðum, t.d. þegar þjóð vill
þrýsta á aðra þjóð varðandi ákveðin
málefni, nema í undantekningartil-
vikum.
GATT viðræður fara fram með
reglulegu millibili, með hléum á
milli. Viðræðumar eru í svokölluð-
um lotum (rounds) en hver viðræðu-
lota varir í nokkur ár. Lotumar em
nú orðnar sjö frá upphafi GATT.
Merkilegasta og líklega árang-
ursríkasta lotan var svonefnd
Kennedy-lota á sjöunda áratugnum.
Aðildarríki GATT samþykktu þá
verulegar tollalækkanir og í sumum
tilvikum jafnvel algera afléttingu
tolla. Kennedy-lotan var einnig
merkileg að því leyti að þátttökurík-
in virtu almennt vel ákvæði sem
samkomulag náðist um innan
GATT, en nokkur misbrestur hefur
orðið á því síðar. Á áttunda ára-
tugnum fór fram Tókýó-lota GATT
viðræðna, en þar var reynt að létta
á hömlum, ekki aðeins af vöravið-
skiptum, heldur einnig þjónustuvið-
skiptum. Útflutningur á þjónustu
hefur verið ört vaxandi.
íslendingar gerðust bráðabirgða-
aðilar að GATT árið 1964 en
fullgildir aðilar 1967. í gegnum
GATT viðræður fengum við í
Kennedy-lotunni algera niðurfell-
ingu á tollum á fískblokk sem fer
inn á Bandaríkjamarkað og vera-
lega lækkun á tollum á fiskflökum
í Tókýó-Iotunni. Tollur á fískflökum
er nú orðinn óveralegur eða um 2
bandarísk sent á hvert pund sem
samsvarar um 1,25% af söluverði.
GATT viðræðumar virðast hafa
skilað mestum árangri á upp-
gangsáram sjötta og sjöunda
áratugsins. Eftir að hin alþjóðlega
efnahagskreppa hélt innreið sína
uppúr 1970 hefur gengið verr að
fá ríki til að virða ákvæði GATT.
Kröfur um tollavemd hafa aukist
veralega innan einstakra landa
vegna atvinnugreina í erfíðleikum.
Fyrirtæki sem hafa orðið undir í
samkeppni við erlendar vörar sjá
sig tilneydd að segja upp starfs-
fólki. Algengt er að þetta fólk lendi
á atvinnuleysisskrá því önnur störf
bjóðast ekki. Forsvarsmenn at-
vinnugreina leita til opinberra aðila
um tollavemd til að koma í veg
fyrir frekara atvinnuleysi.
Haftastefna í Banda-
ríkjunum
í Bandaríkjunum hefur þrýsting-
ur af þessu tagi verið sérstaklega
mikill. Þar kemur til sterk staða
dollarans undanfarin ár. Það er
aðeins nú nýlega að dollarinn er
farinn að falla gagnvart helstu
Evrópugjaldmiðlum. Sterk staða
dollarans veldur því að erlendir
framleiðendur sækjast eftir að selja
til Bandaríkjanna (sterkur dollari
þýðir t.d. óvenju margar krónur
fyrir hvem dollara). Verð þeirra
vara sem fara inn á Bandaríkja-
markað er því hátt í gjaldmiðli
framleiðslulandsins. Óhagstæðara
verður hins vegar fyrir bandaríska
aðila að flytja vörar út.
Sterk staða dollarans olli því að
erlendar vörar flæddu inn á Banda-
ríkjamarkað. Innlend fyrirtæki
stóðust ekki samkeppnina. Þrýsti-
hópar kröfðust að sett yrðu lög sem
auðveldaði málarekstur á hendur
innfluttum vöram. Málarekstur og
tollahækkanir sem fylgja í kjölfarið
halda áfram þó dollarinn hafí lækk-
að á ný. Margar greinar bandarísks
atvinnulífs hafa og orðið á eftir í
tækniþróun miðað við svipaðar at-
vinnugreinar í öðram löndum (t.d.
Japan). Talsmenn þessara greina
krefjast tollavemdar því öðravísi
standast þeir ekki erlenda sam-
keppni.
Aukinn áhugi í Bandaríkjunum á
tollamúram birtist á nokkuð sér-
kennilegan hátt. Það er yfirlýst
markmið bandarískra stjómvalda,
ekki síst þeirrar stjómar, sem nú
er við völd, að verslun skuli vera
sem ftjálsust. Tollamúrar era and-
stæða fijálsrar verslunar. Hins
vegar kemur til greina að í fram-
leiðslulandi sé útflutningsfram-
leiðsla ríkisstyrkt. Þetta er oft gert
Sigmar Þormar
„Aðilar í Bandaríkjun-
um telja Islendinga
hafa brotið alþjóðasam-
þykkt með því að flytja
út hvalaafurðir. Hins
vegar má einnig túlka
það svo að Bandaríkja-
menn séu sjálfir að
brjóta alþjóðasam-
þykkt, svonefnt
G ATT-samkomulag, ef
þeir takmarka vöruinn-
flutning frá íslandi.“
til að auðvelda útflytjendum að ná
fótfestu á erlendum markaði eða
til að losa sig við offramleiðslu inn-
anlands með því að flytja slíkar
vörar út (svonefnt dumping).
Alþjóðasamkomulagið GATT
heimilar að bragðist sé við slíku í
innflutningslandinu með því að
bæta gjaldi eða skatti ofaná inn-
flutningsverð vörannar. Segja má
að í slíkum tilvikum leyfi GATT
hindranir á innflutningi því beinir
ríkisstyrkir era taldir gefa erlendu
vöranni óeðlilegt forskot fram yfir
aðrar vörar.
Tollaálögur á innfluttar vörar
sem njóta opinbers stuðnings í
framleiðslulandi era því leyfðar í
alþjóðalögum. Áður en tollur fæst
lagður á innfluttar vörar þarf þó
fyrst skv. GATT að sýna greinilega
framá að vöraframleiðsla njóti opin-
bers fjárstuðnings eða að markvisst
hafi verið reynt að losna við um-
framframleiðslu með því að flytja
vöramar á erlendan markað.
Bandaríkjamenn hafa hins vegar
á undanfömum áram tekið óvænta
stefnu í þessum málum. Þar í landi
er farið að skilgreina mjög vítt
hugtökin „opinber stuðningur" og
„óheiðarlegir" eða „óeðlilegir" við-
skiptahættir. Svo rammt hefur
kveðið að þessu að Bandaríkjamenn
hafa þegar margfarið út fyrir þau
ákvæði sem höfð era til hliðsjónar
í GATT samkomulaginu við að
meta hvort framleiðsla á ákveðinni
vöra sé ríkisstyrkt eða ekki. Til
dæmis hefur verið talið nóg, að
framleiðendur hafi notið góðs af