Morgunblaðið - 01.08.1986, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. ÁGÚST 1986
29
ium
opinberri byggðarþróunaráætlun til
þess að vara þeirra teljist hafa
„óeðlilegt" forskot á Bandarílqa-
markaði. Þessi aukna harka í
vemdunarmálum birtist í lagasetn-
ingum á bandaríska þinginu.
Lög frá árinu 1974 (The 1974
Trade Act) mörkuðu tímamót í
þessum efnum og sýndu að vemdar-
sjónarmið jukust í Bandaríkjunum.
Árið 1979 vom sett lög sem höfðu
að geyma enn frekari úrræði til að
takmarka innflutning. (The 1979
Trade Agreement Act).
Á grundvelli þessara laga varð
mun auðveldara en áður að leggja
nýja tolla á innflutning. Lögin gerðu
málarekstur útaf „óheiðarlegum
viðskiptaháttum" mun auðveldari
en áður. Til að fá toll lagðan á inn-
flutning til Bandaríkjanna þarf þó
fyrst að leggja fram kæru. Fulltrú-
ar atvinnugreinar kæra til banda-
ríska viðskiptaráðuneytisins.
Sérstök rannsóknar- og úrskurðun-
amefnd tekur málið til meðferðar.
Þessi nefnd nefnist Bandaríska al-
þjóðaverslunamefndin (skammstaf-
að á ensku USITC).
Málarekstur vegna
óheiðarlegra viðskipta
Áður en tollur er lagður á inn-
flutta vöm þarf að sýna fram á
tvennt. í fyrsta lagi að vömfram-
leiðsla í ákveðnu landi njóti óheiðar-
legs forskots (t.d. þegar framleiðsla
vöm er styrkt með opinbemm §ár-
framlögum). I öðm lagi þarf að
sýna fram á að innflutningur á
þessari vöm „skaði" tiltekna banda-
ríska atvinnugrein.
Eftir setningu laganna 1979 var
unnt að skýra „óheiðarlegt forskot"
við framleiðslu vöm og „tjón“
bandarískrar atvinnugreinar mjög
rúmt. Erlendur framleiðandi þurfti
nú ekki að hafa hlotið beinan fjár-
stuðning frá hinu opinbera. Tollar
vom lagðir á vömr, sem nutu e.t.v.
aðeins óbeinnar aðstoðar á gmnd-
velli byggðarþróunar eða almennrar
þróunaraðstoðar.
Kanadamaðurinn Fred Lazar gaf
út bók árið 1981, þar sem hann
lætur í ljós ugg um að þessi lög
geti leitt til stórfelldra hækkana á
tollum í Bandaríkjunum. Hann
sagði um þetta efni: „Nú hafa skap-
ast möguleikar fyrir bandaríska
framleiðendur og fyrirtæki til að fá
tolla lagða á innflutning. Kæmr
þessara aðila geta snert nánast all-
ar aðgerðir sem erlendar ríkis-
stjómir grípa til. Aðgerðimar em
álitnar „óheiðarleg opinber aðstoð"
og tollar em síðan lagðir á hina
innfluttu vöm. Ef haftamöguleikar
þessara nýju laga verða notaðir til
hins ítrasta gæti orðið erfitt fyrir
framleiðendur nær hvaða vöm sem
er að komast inn á Bandaríkjamark-
að.“
Eftir að Lazar lét í ljós þennan
ótta (árið 1981) tók bandaríski doll-
arinn að styrkjast. Það varð til þess
að bandarísk fyrirtæki juku kröfur
sínar um vemd til mikilla muna og
bandarísk yfirvöld hafa orðið
óhræddari við að nýta sér þessi
lagaákvæði til fullnustu.
Kröfur um fisktolla
Nú á síðustu ámm hafa kæmmál
á hendur erlendum vömframleið-
endum verið til umfjöllunar hjá
bandarískum stjómvöldum. Áður
var málum af svipuðu tagi vísað frá
þar sem ekki vom taldar forsendur
fyrir tollaálagningu. Nú em málin
hins vegar tekin til meðferðar og
þeim lyktar oft með því að tollur
er settur á vömmar.
Kanadískar sjávarafurðir hafa
einmitt lent í lagaflækjum Banda-
ríkjanna. Kæmr vom lagðar fram
gegn Kanadamönnum af hags-
munaaðilum i sjávarútvegi í
Washington-fylki í júní 1978, aftur
í janúar 1979 af aðilum í Rhode
Island-fylki og í þriðja sinn aftur
af aðilum í Washington-fylki í ágúst
1979. Bandaríska alþjóðaverslunar-
nefndin taldi ekki ástæðu til að
hækka álögur á kanadískar sjvaraf-
urðir og ákæmatriðunum var
hafnað.
Nú á síðasta ári var hins vegar
kveðinn upp úrskurður í máli gegn
kanadískum saltfiskútflytjendum.
Settur var 24% meðaitollur á salt-
físk sem fluttur er inn til Banda-
ríkjanna. Nú nýlega var lokaúr-
skurður kveðinn upp um 5,82% toll
á ferskan kanadískan botnfísk.
Leiða má sterk rök að því að
þessar skyndilegu álögur á físk-
afurðir frá Kanada megi fremur
rekja til aukinna vemdartilhneig-
inga innan Bandaríkjanna en
opinbers stuðnings við kanadískan
sjávarútveg. Ef ástæða þessara
nýju gjalda á kanadíska sjávarvöm
er opinber stuðningur þar í landi
(en kanadískur sjvarútvegur er
vissulega studdur af hinu opin-
bera), vaknar sú spuming hvers
vegna Bandaríkjamenn fara af stað
með þessar aðgerðir fyrst nú. Opin-
ber aðstoð við sjávarútveg í Kanada
er síður en svo ný af nálinni, hún
hefur tíðkast í marga áratugi.
Það vom sjómenn og fískverk-
endur í Bandaríkjunum sem beittu
sér fyrir því að tollar yrðu settir á
ferskan botnfisk frá Kanada.
Bandarískir fískverkendur selja
botnfiskinn yfirleitt án þess að
frysta hann og líta ekki svo á að
þeir séu í beinni samkeppni við
frysta fískinn frá t.d. íslandi. Það
er því ólíklegt að málarekstur af
þessu tagi hefjist gegn íslending-
um.
Bandaríkjamenn hafa þannig á
síðustu ámm sýnt aukna tilhneig-
ingu til að takmarka aðgang að
hinum geysistóra markaði landsins.
Ástæður þær sem gefnar em fyrir
tollahækkunum em venjulega sagð-
ar vera „óheiðarleiki" af einhveiju
tagi í því landi sem flytur út vömm-
ar, og falla ríkisstyrkir undir það
hugtak.
Hagsmunaaðilar í Bandaríkjun-
um, landi „fijálsrar samkeppni",
hafa þannig á undanfömum ámm
átt auðveldar með að þrýsta á um
þvinganir gegn innflutningi er-
lendra vara.
Niðurlag-
í þessari grein hefur verið reynt
að setja hótanir frá aðilum í Banda-
ríkjunum um viðskiptaþvinganir í
samhengi við atburði síðustu ára.
Bandaríkjamenn hafa í auknum
mæli horfíð frá fijálsum innflutn-
ingi og sett á höft undir ýmsu
yfirskini. Þessar aðgerðir hafa vald-
ið atvinnulífí landa líkt og Kanada
skaða, ásamt því að þær ganga í
berhögg við alþjóðlegar samþykkt-
ir.
Sú spuming vaknar hvort röðin
sé nú komin að okkur. Munu tollar
verða hækkaðir á íslenskum vöram
vegna misskilinna hvalavemdar-
hugsjóna í Bandaríkjunum? Þeirri
spumingu em ekki auðsvarað.
Hins vegar má benda á, að þrýst-
ingur á setningu viðskiptatakmarka
á Islendinga kemur frá umhverfís-
vemdarhópum en ekki frá banda-
rískum atvinnufyrirtækjum. Stjóm
Reagans hefur sýnt það greinilega
að hún tekur seint og illa tillit til
slíks þrýstings. Það hefur verið
stefna hennar að tmfla sem minnst
viðskipti og atvinnulíf vegna um-
hverfisvemdunarsjónarmiða. Þetta
er atriði sem vill gleymast þegar
rætt er um ofuráhrif Greenpeace í
Bandaríkjunum.
Niðurstaðan er í stuttu máli sú,
að Bandaríkjamenn hafí sýnt aukna
tilhneigingu á síðustu ámm í þá
átt að leggja hömlur á innflutning
til landsins. Hins vegar ber að hafa
í huga að hömlumar em tilkomnar
vegna þrýstings frá atvinnulífi
landsins. Það er ekki eins líklegt
að núverandi stjórnvöld í Banda-
ríkjunum séu tilbúin að beita
íslendinga viðskiptaþvingunum
vegna umhverfísmála.
Höfundur hefur lokið meistara-
prófi í þjóðfélagafræðum frá
Carleton-háskóla í Ottawa, hann
starfar lyá Félagsvisindastofnun
Háskóla íslands.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir DAVID JUUUS
Hver tekur við embætti
framkvæmdasljóra SÞ?
— fimm ára kjörtímabili Perez de Cuellar lýkur í árslok
NÚ ERU um fimm mánuðir þar til ráðningartímabili fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna lýkur og eru menn farnir að
velta því fyrir sér hver sé líklegastur eftirmaður Perez de Cuell-
ar. Talið var að de Cuellar yrði beðinn um að gegna stöðunni
annað tímabii, en heilsufar framkvæmdastjórans mun líklega
knýja hann til að láta af störfum, er fimm ára ráðningartímabili
hans lýkur um áramótin. De Cuellar gekkst undir kransæðaað-
gerð i New York í síðustu viku og segja læknar að það taki hann
nokkum tíma að jafna sig eftir aðgerðina.
Hinn 66 ára gamli Perúbúi,
Javier Perez de Cuellar, hefur
nú gegnt stöðu framkvæmdastjór
a SÞ í fímm ár. Hann var skipaður
af Öryggisráði SÞ í janúar 1982,
en þá sóttist hann ekki sérlega
eftir embættinu. Á þessum fimm
ámm, hefur honum tekist að sigla
á milli skers og bám í flestum stór-
málum og gætt þess vandlega að
'forðast alvarlega árekstra stór-
veldanna. Hann hefur þó ekki
skarað mjög framúr og þykir ekki
sterkur ieiðtogi.
Honum hefur ekki tekist að
leysa margar þær deilur sem kom-
ið hafa upp innan SÞ undanfarin
ár, s.s. deilur Argentínumanna og
Breta um yfírráð yfír Falklandseyj-
um, og sambúðarvandamál Grikkja
og Tyrkja á Kýpur. Afríkuríkin em
heldur ekki yfír sig hrifín af
frammistöðu de Cuellar og heyrast
nú æ háværari raddir, sem vilja
Afríkumann í sæti framkvæmda-
stjóra. Eina vandamálið er að fínna
einhvem frambjóðanda frá Afríku,
sem Bandaríkjamenn geta sætt sig
við.
Þótt de Cueilar sé ekki álitinn
ímynd hins fullkomna eða sterka
forystumanns, var talið fullvíst að
Bandaríkjamenn myndu vilja hafa
hann áfram í embætti, í stað þess
að takast á við það erfíða verkefni
að finna nýjan framkvæmdastjór
a, sem allir geta sætt sig við.
„Þessi ríkisstjórn (Rónalds
Reagan) mun ekki styðja tillögu
um afrískan framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna að svo
stöddu," er haft eftir vestrænum
stjómarerindreka. Hann bendir á
að óánægja með rekstur UNESCO,
menningarmálastofnun SÞ, þegar
hún var undir stjóm Amadou
M’Bow, frá Senegal, hafi knúið
fyrst Bandaríkin, og síðan Bret-
land og Singapore til að segja sig
úr stofnuninni.
Sá Afríkumaður, sem helst kem-
ur til greina sem eftirmaður de
Cuellar, að margra áliti, er Obas-
anjo, undirhershöfðingi frá
Nigeríu. Hann var í forsvari sendi-
nefndar bresku Samveldisríkjanna,
sem nýlega reyndi að koma á við-
ræðum milli blökkumanna og
stjómar hvíta minnihlutans í Suð-
ur-Afríku.
Sá hængur er þó á, að þrátt
fyrir að Obasanjo sé frá Nígeríu,
talar hann ekki frönsku og gæti
það komið í veg fyrir að Frakkar
styddu framboð hans.
Annar, sem talinn er koma til
greina, er Zambíumaðurinn Paul
Lusaka, fyrrverandi forseti Alls-
heijarþings SÞ. Hann nýtur þó
lítilia vinsælda í Washington og
Lundúnum, aðallega vegna
frammistöðu sinnar á Allshetjar-
þinginu. Það hefur einnig farið
fyrir bijóstið á Bandarílgamönnum
og ísraelum, að hann dreifði ekki
eintaki af æviágripi sínu til ísra-
elsku sendinefndarinnar, þegar
hann undirbjó hugsanlegt framboð
sitt í embætti framkvæmdastjóra
SÞ nýlega.
Einn fulltrúi ísraelsku sendi-
nefndarinnar taldi fullvíst að með
því að sniðganga ísraela á þennan
máta, hefði Lusaka sjálfkrafa eyði-
lagt möguleika sína á skipun í
embættið.
Stjómarerindrekar frá Afrík-
uríkjum halda því fram að það sé
ekki hyggilegt fyrir þá, sem áhuga
hafa á starfi framkvæmdastjóra
SÞ að heyja of harða kosningabar-
áttu; það hafí komið fyrrverandi
framkvæmdastjóra SÞ og núver-
andi forseta Austurríkis, Kurt
Waldheim, í koll, er hann sóttist
eftir endurkjöri þriðja tímabilið í
röð. Starfíð getur ekki talist auð-
velt ogjafnvel ekki eftirsóknarvert,
nema kannski vegna launanna,
sem nema um 150.000 Banda-
ríkjadala á ári.
Bandaríkjamenn eru ekkl sagðir
yfir sig hrifnir af því að fá
Afríkumann í embætti fram-
kvæmdastjóra SÞ, sérstaklega
eftir frammistöðu framkvæmda-
stjóra UNESCO, Amadou M’Bow,
sem fékk Bandaríkjamenn, Breta
og Singaporemenn til að segja
sig úr stofnuninni.
Sadmddin Aga Khan, fyrrnrn
formaður flóttamannahjálpar SÞ,
er einnig talinn koma til greina sem
eftirmaður de Cueilar. Hann er frá
Pakistan og er líklegt að nafn hans
verði ofarlega á lista, þegar kemur
að því að velja nýjan framkvæmda-
stjór a, en þó em Sovétmenn taldir
geta hindrað framboð hans.
Framskilyrði þess að Afríku-
maður verði skipaður í sæti
framkvæmdastjóra, ef de Cuellar
lætur af störfum, er að Afríkuþjóð-
imar komi sér saman um frambjóð-
anda á næstu vikum. Ef ekki næst
samkomulag um hver sá frambjóð-
andi á að vera, er ekki gott að
segja hvem Öryggisráðið skipar í
embættið. Fulltrúar fjögurra af
fímm fastaríkjum Öryggisráðsins,
þ.e. Bandaríkjanna, Frakklands,
Bretlands og Sovétríkjanna, vom
sagðir hafa hug á að biðja de Cuell-
ar að sitja áfram, en fíilltrúar Kína,
fímmta ríkisins í Öryggisráðinu,
vom sagðir óráðnir.
De Cuellar var nýkominn úr 18
daga ferð til Evrópu og Marokkó
þegar hann varð var við mikla
þreytu og fór hann þá í læknisskoð-
un. Honum var ráðlagt að gangast
undir hjartaskurðaðgerð undir eins
og vegna þessa varð hann að af-
lýsa 10 daga ferð til nokkurra
Afríkuríkja. Hann ætlaði m.a. að
sitja ráðherrafund Einingarsam-
taka Afríku í Addis Ababa, en úr
því varð ekki. Læknar vom ánægð-
ir með uppskurðinn og segja að
de Cuellar geti aftur hafið störf
innan nokkurra vikna. De Cuellar
hefur ekki enn lýst því yfir hvort
hann væri reiðubúinn að sitja ann-
að fímm ára tímabil, ef hann yrði
beðinn um það, en óneitanlega
hefur heilsubrestur hans dregið úr
líkum þess að fastafulltrúar Ör-
yggisráðsins fari fram á að hann
sitji áfram.
Höfundur er blaðamaður þjá
Observer fréttaþjónustunni.
Javier Perez de Cuellar, framkvæmdastjóri SÞ, kom í heimsókn til
íslands ásamt eiginkonu sinni, Marcele, i apríl 1983. Hér eru þau
ásamt Davið Oddssyni borgarstjóra og eiginkonu hans, Ástríði Thor-
arensen.