Morgunblaðið - 31.01.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. JANÚAR 1992
Eflum íslenskt - með öfl-
ugri rannsóknastofnun
eftir Emil B. Karlsson
Sameining stofnana sem fara
með rannsókna- og þróunarmál fyr-
ir atvinnulífið hefur oft komið til
umræðu. Nú hefur slík umræða rétt
einu sinni farið af stað, vonandi í
meiri alvöru en verið hefur. Iðnaðar-
ráðherra hefur sett á laggirnar
nefnd til að kanna kosti samstarfs
og hugsanlegan samruna þeirra
rannsóknastofnana sem undir ráðu-
neytið heyra. Stofnanirnar eru; Iðn-
tæknistofnun, Orkustofnun og
Rannsóknastofnun byggingariðnað-
arins. Kostir sameiningar stofnan-
anna sýnast mér vera ótvíræðir:
Auknir möguleikar til að takast á
við verkefni sem leiða til frekari
nýjunga í atvinnulífinu og hagræð-
ing í rekstri.
Jafnframt tel ég að kanna ætti
aukið samstarf eða samruna fleiri
rannsóknastofnana atvinnulífsins.
Sumar þessara stofnana fást við
sams konar verkefni og oft er tilvilj-
unum háð hvar þau lenda. Jafnvel
má gera ráð fyrir að sum verkefn-
anna sem unnið er að á einni stofn-
ananna yrðu betur leyst á annarri.
Hverri og einni af rannsókna-
stofnunum atvinnuveganna er ætlað
að ná yfir ákveðið svið atvinnulífs-
ins. Iðntæknistofnun sinnir aimenn-
um iðnaði, Rannsóknastofnun bygg-
ingariðnaðarins sinnir mannvirkja-
gerð og Orkustofnun sinnir rann-
sóknum tengdum orkunýtingu o.fl.
En slík einskorðun er ekki möguleg.
Mörkin á milli atvinnugreinanna
sem rannsóknastofnunum er ætlað
að þjónusta verða sífellt óljósari.
Dæmin eru mörg: Sjávarvinnsla
tengist sífellt meira rafeindabúnaði
og sjálfvirkni, mannvirkjagerð og
byggingar tengjast í auknum mæli
notkun efna á borð við ál, plast og
önnur efni, nýting orkulinda tengist
fjölmörgum öðrum atvinnugreinum.
Þannig vinnur Iðntæknistofnun
að miklu fleiri verkefnum en þeim
sem eingöngu tengjast hefðbundn-
um iðnaði. Þar er t.d. unnið að verk-
efnum sem tengja sjálfvirkni og
fiskvinnslu og rannsóknir og próf-
anir á efnum sem notuð eru til
mannvirkjagerðar. Vegna þessarar
skörunar á sér stað samvinna um
einstök verkefni milli rannsóknar-
stofnanna.Betri kostur væri þó enn
nánari tengsl eða samruni þeirra. Á
slíkri stofnun væri samankomin
„þverfagleg" þekking til að takast
á við umfangsmeiri rannsókna- og
þróunarverkefni en nú er. Þannig
samnýttust kraftarnir enn frekar til
nýsköpunar.
Á komandi árum má gera ráð
fyrir að byggður verði upp orkufrek-
ur iðnaður hér á landi. Þá er mjög
mikilvægt fyrir okkur að hafa bol-
magn til að annast tæknilegar at-
huganir og þjónustu sem annars
yrði keypt erlendis frá. Þar kæmi
samvinna stofnananna þriggja sér
vel. í þeim undirbúningi sem átti
sér stað áður en Atlantsál ákvað
að fresta ákvörðun um byggingu
álvers, kom berlega í ljós að mikil
þörf væri fyrir ýmsar rannsóknir,
prófanir og eftirlit áður en nýtt ál-
ver hæfi rekstur. Við eigum margt
hæft tæknimenntað fólk en megum
ekki láta tækifærin frá okkur vegna
skipulagsskorts.
Talið er lífsnauðsynlegt fyrir okk-
ur að fylgjast með og taka þátt í
tækniframförum sem nú eiga sér
stað í Evrópu. Mikilvægur þáttur í
sameiningu Evrópubandalagsríkj-
anna er að vinna innan rannsókna-
áætlana sem hafa það markmið að
veita ríkjunum forskoþ í tækni-
þróuninni í heiminum. íslendingar
hafa gert rammasamkomulag við
EB um takmarkaða þátttöku í hluta
af áætlununum. Til að geta notfært
okkur þennan aðgang að tækniþró-
uninni þurfum við að hafa á að skipa
sterkri og vel skipulagðri rann-
sóknaaðstöðu, því annars verða
umsóknir okkar um þátttöku í ein-
stökum verkefnum matur fyrir rus-
lakörfurnar í Brussel. Nauðsynlegt
er að geta sýnt fram á að við séum
hæfir þátttakendur með „þverfag-
lega“ rannsóknaaðstöðu. Þar tel ég
að ein öflug tæknistofnun væri betri
kostur en sú skipting sem nú er.
Reynslan á hinum
Norðurlöndunum
Á hinum Norðurlöndunum hefur
þróunin orðið sú að samtímis því
sem rannsóknastofnanirnar hafa
verið gerðar sjálfstæðari frá ríkis-
valdinu hefur átt sér stað sameining
þeirra. Danska tæknistofnunin varð
til fyrir liðlega tveimur árum með
sameiningu tveggja stofnana.
„Betri kostur væri þó
enn nánari tengsl eða
samruni þeirra. A slíkri
stofnun væri saman-
komin „þverfagleg“
þekking til að takast á
við umfangsmeiri rann-
sókna- og þróunarverk-
efni en nú er. Þannig
samnýttust kraftarnir
enn frekar til nýsköp-
unar.“
Ástæða sameiningarinnar var eink-
um sú að unnið var að hliðstæðum
verkefnum á tveimur stöðum og oft
var samkeppni milli þeirra um að
afla samskonar verkefna. Nýja
stofnunin er mun sterkari en forver-
arnir tveir, hver í sínu lagi. í samein-
ingu eru verkefnin leyst með
árangursríkari hætti en áður var
og nú hefur stofnunin haslað sér
völl víða erlendis. Stofnunin tekur
þátt í Ijölmörgum iðnþróunarverk-
efnum sem styrkt eru af Evrópu-
bandalaginu og vinnur að verkefn-
um varðandi tækniyfirfærslu til
Austur-Evrópuríkja.
í Svíþjóð voru þijár helstu stofn-
anirnar sem styðja tækni- og þróun-
arstarf sameinaðar í eina, NUTEK,
iðnaðar- og tækniþróunarstofnunin.
Ástæðan var fyrst og fremst meiri
afkastageta þessara stofnana undir
einum hatti fremur en hver í sínu
lagi. Þau svið sem stofnununum
þremur voru ætluð fyrir sameiningu
voru stuðningur við rannsóknir og
þróunarstarf í iðnaði, rannsóknir á
hagkvæmni í orkunýtingu og þeirri
þriðju var ætlað að stuðla að jafnri
byggðaþróun með því að veita iðn-
fyrirtækum ráðgjöf og þróunar-
styrki. í viðtali sem undirritaður
átti við Göran Aldskogius aðstoðar-
forstjóra NUTEK og stjórnanda
undirbúnings að sameiningunni kom
fram að sameiningin endurspeglaði
þær breytingar sem eiga sér stað í
umheiminum. Þó stofnanirnar hefðu
haft hvert sitt starfssvið áður gæf-
ust tækifæri til að takast á við
„þverfagleg" verkefni eins og t.d.
umhverfismál. Einnig er þróunin í
tæknistarfi Evrópu veigamikill hvati
að sameiningunni.
Mér er kunnugt um að ekki eru
allir sammála um gagnsemi sam-
runa rannsóknastofnananna þriggja
Iðntæknistofnunar, Rannsókna-
stofnunar byggingariðnaðarins og
Orkustofnunar. Þær skoðanir sem
hér eru viðraðar ber ekki að líta á
viðhorf annarra en mín.
Höfundur er kynnmgarstjóri
Iðntæknistofnunnr.
*
Hvað get ég gert fyrir Island?
eftir Hólmstein
Brekkan
ísland og EB
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr er það staðreynd að við Islend-
ingar verðum að taka tillit til þeirra
afla sem mynda Evrópu nútímans.
Hjá því verður ekki komist að taka
ákvörðun um hvort aðild að EB sé
æskileg eða ekki. Hætta er á að
ísland, sem er lítil framleiðslueining
á Evrópumælikvarða, týnist í
Brusselbákninu. Að það sem einu
sinni hét sjálfstæð þjóð með sér-
staka menningu heyri sögubókun-
um til. Kannski ekki glæsileg fram-
tíðarsýn en margir trúa því að svona
geti farið. Aðrir trúa því að aðild
sé það stærsta gæfuspor sem þjóð-
in getur tekið.
Þjóð
Þjóð er þjóð vegna fólksins, ekki
landsins, og sérstaða Islands í þessu
samhengi er fólksfæð. Til glöggv-
unar má geta þess að landsmenn
alla mætti hýsa í einu blokkahverfa
Berlínar (Þjóðverjar eru um 80
milljónir) og að íslendingar eru
helmingi færri en íbúar Gautaborg-
ar í Svíþjóð. Það er nauðsynlegt að
við áttum okkur á og skiljum hversu
fáir við í rauninni erum og við-
kvæmir sem þjóð.
Einangrunin rofin
Eins og sakir standa þykir mér
mjög óheillavænlegt að þjóðin bruni
nánast óundirbúin í faðm Evrópu
upp á von og óvon. Ymislegt geta
stjórnvöld gert og framkvæmt án
tafar þjóðinni til heilla.
í fyrsta lagi: Fylgja
Norðurlandaþjóðunum
Að efla samskipti og samstarf
við hin Norðurlöndin um minnst
400%. Hvetja íslendinga til að
kynnast Norðurlöndunum betur og
hvetja til hins sama af Norðurlönd-
um. Skilningur á milli þjóða bygg-
ist 100% á mannlegum samskiptum
og tel ég að hag okkar íslendinga
sé best borgið í samfloti með
Norðurlöndunum í EB.
í öðru lagi: Efla markaðssókn
í Skandinavíu
Hvetja íslendinga til að ijárfesta
í fyrirtækjum á Norðurlöndum svo
og að hvetja Norðurlandabúa til
fjárfestinga á íslandi. Þetta er mál
sem vinna verður að hefjast við
strax svo að jafnvægi náist milli
íslands og hinna Norðurlandanna
áður en af inngöngu í EB verður.
Hefur ísland allt að vinna en engu
að tapa með því að opna upp á
gátt fyrir frændþjóðum okkar.
Mæli ég með að þeim sem vilja
stofna og fjármagna fyrirtæki á
íslandi verði boðin ýmiskonar skatt-
fríðindi og jafnvel nokkur skattlaus
ár.
I þriðja lagi: Að afeinangra
þjóðina
Rjúfa strax átthagafjötrana, þá
einangrun sem þjóðin hefur mátt
búa við samgöngulega gagnvart
frændþjóðunum í Skandinavíu.
Þetta má gera með lækkun flugfar-
gjalda til Norðurlanda, t.d. með nið-
urgreiðslu á fargjöldum eða bjóða
út áætlunarflug á Skandinavíu.
Þetta er mikilvægasta atriðið og
forsenda fyrir eðlilegum samgangi
á milli íslands og hinna Norðurland-
anna.
Þegar stórt er spurt...
Það er ekki hlaupið að því að
útfæra stórar hugmyndir í stuttu
máli og því síður að binda hnút á
alla enda stórspurningarinnar:
„Hvað verður um Island eftir inn-
göngu í EB?“ Ég hef leitast við að
„ Aftur á móti spurning
eins og „hvernig get ég
best leyst þetta verk-
efni?“ býður heim rétt-
um svörum og er hvetj-
andi. Því spyr ég mig:
yHvað get ég gert fyrir
Island?“ Átt þú þér
spurningu sem hvetur
þig til átaka?“
leggja fram fáeina punkta sem ég
tel mikilvæga og krefjast athygli.
Það er okkur eðlislægt að spyija
spurninga og í rauninni byggist öll
okkar tilvera á stöðugum spurning-
um. Er það því grundvallaratriði
að spyija réttra spurninga sem leið-
beina og gefa að lokum rétt svar.
Nú hugsa eflaust einhveijir með
sér á þessa leið: „Greinin er búin
að vera ágæt hingað til en þetta
slær nú öll met.“
En leyfið mér að útskýra hvað
ég á við. Spurning eins og „hvort
kom á undan, hænan eða eggið?“
Hólmsteinn Brekkan
býður ekki upp á neitt rétt svar og
er því síður þess eðlis að hvetja til
einhverra framfara. Aftur á móti
spurning eins og „hvernig get ég
best leyst þetta verkefni?" býður
heim réttum svörum og er hvetj-
andi. Því spyr ég mig: ;,Hvað get
ég gert fyrir ísland?“ Att þú þér
spurningu sem hvetur þig til átaka?
Höfundur er búsettur í Svíþjóð og
rekur þar fyrirtæki.