Morgunblaðið - 31.01.1992, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. JANÚAR 1992
35
NEYTENDAMAL
Fúsk í byggingariðnaði
SIÐASTLIÐIÐ sumar var erlendum gestum ekið um íbúðar-
hverfi Reykjavíkursvæðisins. Þeir störðu forðviða á skrautlegar
sprunguviðgerðir nýlegra bygginga og spurðu hvað væri eigin-
lega að hér? Lélegt ástand margra bygginga er vandamál sem
setur fjárhag fjölda íbúða- og húseigenda gjörsamlega úr skorð-
um. Þarna er raunar um falinn kostnað að ræða. Ibúðaeigendur
tala ógjarnan um skemmdir sem koma fram á íbúðarhúsnæðinu
og þann milljónakostnað sem því getur fylgt. Slík uppljóstrun
gæti rýrt verðgildið eignarinnar og skaðað endursölumöguleika.
I gegnum árin hefur mjög lítið farið fyrir umræðu um byggingar-
iðnaðinn. Oft var þörf en nú er nauðsyn, þó ekki væri nema í
ljósi þeirrar draumsýnar að gera íslenska verktækni og verklag
að arðbærri tekjulind á erlendum markaði. Það hafa ekki marg-
ir gert betur grein fyrir veilum í byggingariðnaði hér en Guð-
brandur Steinþórsson rektor Tækniskólan Islands í tímaritinu
„Tæknivísir", blaði byggingatækninema sem gefið var út á síðasta
ári. Guðbrandur skrifar þar mjög fróðlega grein um „Fúsk í
byggingariðnaði", sem viðgengist hefur hér á landi á undanförn-
um árum. Hann segir þar að skortur á fagmennsku við hönnun
bygginga, léleg vinnubrögð, æðibunugangur við framkvæmdir
og ekkert eftirlit valdi því að sumar byggingar séu allt að því
ónýtar áður en þær eru teknar til notkunar.
Mál sem þessi tengjast fjárhag
nánast hvers einasta íbúðareiganda
í landinu, það lá því beint við að
ræða við Guðbrand upp í Tækni-
skóla og biðja hann að útskýra
nánar fúsk í byggingariðnaði og
lélega hönnun bygginga.
Hönnun bygginga
„Það sem ég á við með lélegri
hönnun er að verkefnið er leyst á
sem ódýrastan hátt,“ sagði Guð-
brandur. „En með hönnun er átt
við ferlið frá ákvörðun um útlit
byggingar og þar til gengið er frá
síðustu hönnunarteikningum.
Menn hirða ekki um að vanda til
hönnunarinnar. Þeir virðast ekki
gera sér grein fyrir því, að ef meira
fjármagni væri veitt í þennan und-
irstöðuþátt, þá skilaði hann sér
aftur í öðrum þáttum bygging-
arferlisins.“
Hinn almenni húsbyggjandi fer
gjarnan eftir ráðum vina og kunn-
ingja, sem staðið hafa í byggingum
áður og þeirri þjóðtrú að menn eiga
að fá sem ódýrasta hönnun. Málin
ganga þannig fyrir sig, að leitað
er til einhvers aðila til að gera
byggingamefndarteikningar og
gjarnan einhvers sem er nógu ódýr.
I stað þess að fá húsið full hann-
að, þá er ein byggingarnefnd-
arteikning látin duga og farið út í
framkvæmdir. Menn horfa í verð á
teikningum, en síðan má verðið á
húsinu fara upp úr öllu valdi vegna
galla og vankanta á teikningum.
Menntun hönnuða
- Hvaða kröfur eru gerðar til
menntunar hönnuða?
„Til að leggja fram byggingar-
nefndarteikningu, sem er raun ekki
annað en útlitsteikning og grunn-
mynd byggingar, þarf arkitekt -
strangt tekið. Síðan eru þó nokkuð
margir aðilar sem teikna; bygging-
arfræðingar og tæknifræðingar
sem komin var einskonar hefð á
þegar byggingarreglugerð var
sett.“
Guðbrandur segir í grein sinni í
„Tæknivísir" að á þessum ttndir-
boðsmarkaði í hönnun séu oft slak-
ir fagmenn sem e.t.v. hafi komið
illa undirbúnir frá námi og hafi
ekki skynjað þörf fyrir betri kunn-
áttu í faginu. Þar sem þarna er
um alvarlegt mál að ræða var Guð-
brandur beðinn um að út skýra
þennan þátt nánar. Hann sagði að
það væru gjarnan slökustu nem-
endurnir sem færu út í einkarekst-
ur sem hönnuðir, þó væru til und-
antekningar. Þetta væru aðilar sem
taka að sér verk á undirboðsverði,
án þess að hafa nægjanlega kunn-
áttu til og vinna þau illa. - en þeir
eru ódýrir, sagði hann.
- Nú hefur fólk tilhneiginu til
að treysta því að baki starfsheitis
tæknifræðings, verkfræðings eða
arkitekts sé ákveðin þekking til
staðar. Hvernig getur hinn almenni
húsbygjandi metið hæfni hönnuða?
„Ef hægt er að ráðleggja fólki
í því efni, þá væri það fá arkitekt
til að teikna húsið fyrir sig. Það á
ekki að láta nægja bygginga-
nefndateikningar. Inni í þóknun
arkitektsins á að vera innifalin öll
hönnun á húsinu, ekki aðeins útlit-
ið heldur einnig smíðateikningar,
gluggateikningar og allt sem snert-
ir útlit og frágang hússins. Og
þegar kemur að tæknihönnuninni
er mikilvægt að vanda val þeirra
sem eiga að sinna þeim hluta og
leita til verkfræði- og teiknistofu
sem hefur gott orð á sér.“
Hönnunargallar í burðarvirki
- Hveijir eru helstu hönnunar-
gallarnir?
„Sennilegast eru alvarlegustu
hönnunargallar venjulegra hús-
bygginga í burðarvirkinu. Gallinn
er sá, að menn taka að sér burðar-
virkjahönnun og hönnun lagna-
kerfa fyrir lágmarksþóknun og
taka sér ekki þann tíma sem þarf
til að sinna verkinu vel. Útkoman
verður sú, að teikningar eru sendar
til byggingayfirvalda og fá sam-
þykki nema á þeim séu augljósir
áberandi gallar.“
Við framkvæmdina, þ.e. upp-
steypu spara menn efnið. Steypan
er orðin dýr. Sparnaður felst m.a.
í því að hafa plöturnar þunnar.
Hver sentimetri í plötu kostar tals-
verðar fjárhæðir. Með því að þynna
plötuna t.d. úr 20 í 15 sentimetra
getur verið um miklar íjárhæðir
að ræða í stóru húsi. Afleiðingin
verður sú að plöturnar síga. Þetta
má sjá í íbúðum þar sem hlaðnir
innveggir eru að springa. Þegar
plöturnar siga undan þeim verða
þeir viðkvæmir, þeir þoja engar
hreyfingar og springa. í sumum
tilfellum sem ástandið svo slæmt
að það hefur áhrif á innréttingar.
í greinni „Fúsk í byggingariðn-
aði“ segir Guðbrandur að dæmi sé
um að annað hvert bendijárn í plöt-
um húsa sé haft laust, þar til út-
tekt ájárnalögninni hafi farið fram,
þá sé þeim kippt í burtu.
uðbrandur var spurður hvort
þessi vinnubrögð væru algeng?
Hann sagði að því miður hafi
þetta átt sér stað í einstaka tilfell-
um.
Engar járnabindingar í
veggjum
„Stundum er líka verið að spara
með því að setja engar járnabind-
ingar í útveggi, þær eru ekki einu
sinni settar á teikningarnar. Hér
eru heilu íbúðarblokkirnar byggðar
án járnabindinga í veggjum, sagði
Guðbrandur, Þeir sem byggja og
selja fara oft ódýrustu leiðina. Þeir
leita gjarnan til þeirra sem hanna
ódýrustu teikninguna og leggja
áherslu á að byggingin verði nógu
ódýr. Þeir ráða sér einn af þessum
fúskurum til að hanna burðai'virkið
og gera nánast hvað sem er til.að
komast af með sem minnsta efni-
snotkun, og spara þá oft á þeim
stöðum sem alls ekki ætti að spara.
Og það er algengt að menn spari
steypustyrktaijárn í byggingar.
Stálið sem fer í járnabindingar
getur kostað nokkra tugi þúsunda
í peningum en það er aðeins lítill
hluti af heildarkostnaðinum. Það
er eiginlega óskiljnanlegt að menn
skuli vera spara þennan þátt, vit-
andi það að hann getur skipt höf-
uðmáli í sambandi við öryggi. Þessi
sparnaður tengist einnig viðhaldi
t.d. á útveggjum. Sprungur í veggj-
um stórar og gapandi má í mörgum
tilfellum rekja til sparnaðar á járni
í veggina. Það mætti að mestu leyti
koma í veg fyrir þær með því að
járnbinda veggina nógu vel.“
- Hvað verður um byggingar
sem ekki hafa járnabindingar í
veggjum, ef hér kemur verulega
sterkur jarðskjálfti?
„í lágum einbýlishúsum einnar
til tveggja hæða, breytir þetta ekki
svo miklu. En þegar byggingar eru
orðnar hærri, þá getur það skipt
verulegu máli. Háar byggingar.
sem ekki hafa tryggilega frágengn-
ar jámabindingar, geta í versta
falli gefið sig ..."
Steypuæðið og skemmdir í
steypu
„Hér er til séríslenskt fyrirbæri
sem kallað er „steypuæðið“,“ segir
Guðbrandur. „Uppsteypan eða nið-
urlögn á steypunni er sá þáttur í
sjálfri framkvæmdinni sem menn
verða að vanda sem mest. En hér
er eins og menn verði gripnir æði
á vinnupöllunum um leið og á að
fara að steypa. Og til þess að vinn-
an gangi hraðar fyrir sig, grípa
menn til þess að hella vatni í steyp-
una til að fá hana til að rennar
hraðar í mótin, en of mikið vatn í
steypunni er að öllu leyti af hinu
vonda.“
- Bent hefur verið á að steypan
nú komi öll frá steypustöðvunum.
Þegar komi að steypuframkvæmd-
inni sé steypubílum raðað upp og
geti þeir þurft að bíða allt að tvo
tíma með lagaða steypu, sem þegar
sé farin að taka breytingum og
harðna þegar hún er sett í mótin.
Er þetta rétt?
„Já, það er rétt, en við upp-
steypu stærri bygginga gilda yfir-
leitt ákveðnar reglur um hvað
steypa má bíða lengi frá því farið
að hræra hana og þar til hún er
sett í mótin. En það hefur oft ver-
ið erfitt að koma mönnum í skiln-
ing um það, að steypa er mjög við-
kvæmt og vandmeðfarið efni, og
það er enginn vandi að eyðileggja
góða steypu. Það sem hefur verið
verst í því efni er sú tilhneiging
að bæta í hana vatni til að gera
hana meðfærilegri og það m.a.
skemmir hana. I steypu á ekki að
vera meira vatn en sem þarf til að
í henni verði þær efnabreytingar
sem þarf til að hún harðni. Allt sem
er umfram það er til skaða.“
Alkalivirkni í steypu
- A undanförnum árum hefur
því verið haldið fram, að allar
skemmdir í veggjum séu alkali-
skemmdir og þannig fyrra menn
sig ábyrgð. Hvernig lítur þú á þau
mál?
„Þrennt þarf að vera til staðar
svo að alkalivirkni geti átt sér stað;
það er sementið, mölin og sandur-
inn, og vatnið. Til þess að alkali-
skemmdir geti orðið þurfa efni eins
og mölin eða sandurinn að vera það
sem kallað er „virk“. Gott dæmi
um virk fylliefni eru efni sem eru
sótt í sjó. Sementið þarf einnig að
hafa ákveðið efnasamband til að
slíkar skemmdir geti farið af stað
og síðast en ekki síst þarf að vera
fyrir hendi nóg af vatni. Ef útilok-
aður er aðeins einn þáttur af þess-
um þrem eins og vatnið, þá verður
engin virkni og þar af leiðandi eng-
ar skemmdir. Síðan farið var að
setja kísilrykið í sementið og hætt
að nota fylliefni úr sjó, hefur dreg-
ið úr alkalivirkni í steypu."
Hönnun á þökum
- Nú hefur orðið breyting á
hönnun húsa á þann veg að þak-
skegg eru engin, um leið og vætir
úr lofti eru veggir húsa óvarðir og
blautir. Hentar þessi hönnun hér á
landi?
„Það væri æskilegast að hanna
hús þannig að hægt sé að komast
hjá því að vatn renni niður vegg-
ina. Smá þakrennur kosta ekki
mikið. En þessi flennistóru þak-
skegg, sem voru í tísku á tímabili,
hafa litlu hlutverki að gegna og
eru meira til skrauts."
- Tilraunastarfsemi í hönnun
húsa hefur oft reynst okkur dýr,
má í því sambandi nefna flötu þök-
in!
„Eftir að þessi vandamál með
flötu þökin fóru að koma upp, hafa
menn tekið sem náttúrlögmál að
flöt þök væru ómöguleg. Það er
alls ekki rétt. Það er vel hægt að
gera flöt þök sem eru í lagi, en
það þarf að ganga rétt frá þeim.
Ef leki er aftur á móti einu sinni
byijaður getur verið mjög erfitt að
eiga við hann. En í mörgum tilfell-
um er alls ekki um leka að ræða
heldur galla í þéttingu, raka.“
Guðbrandur sagði að á síðustu
árumn hafi menn verið að taka
þökin í gegn og lagfæra, ekki endi-
lega flöt þök heldur alls konar þök.
„Fólk heldur oft í byijun að þar
sé leki til staðar en það er ekki
nærri alltaf rétt. Vandamálið er oft
rakinn sem kemur innanfrá og
kemst í þakvirkið. Orsakirnar geta
legið í hönnuninni eða í útfærslu.
Til þess að þak virki rétt og fólk
losni við þær gufur sem myndast
inni í húsinu, þarf að hindra að
raki komist upp í þakið. í þeim til-
gangi eru sett rakavarnalög í þak-
ið sem hindrar að raki komast upp
í þakið. Það getur aldrei orðið svo
þétt að raki komist ekki í gegn.
Rakann þarf að losa út úr þakinu
aftur og er það gert með því að
setja þar loftop. Það hefur oft gerst
fyrir handvömm að menn hafa lok-
að fyrir þessar útloftunarleiðir og
þá getur raki safnast fyrir.“
Byggingastaðlar
- Nú voru lögteknir hönnunar-
staðlar í fyrra, hvað felst í þeim?
„Þessir staðlar gilda um burðar-
virkið. Fólk misskilur gjarnan hvað
átt er við þegar rætt er um staðla.
Þarna er fyrst og fremst um örygg-
iskröfur að ræða. Staðlar þessir
flalla um álag á byggingar og
hvernig eigi að hanna byggingar
úr hinum ýmsum efnum miðað við
þetta álag. í þessum hönnunar-
stöðlum eru ákvæði vegna venju-
legrar notkunar, álags vegna vinds,
snjóa og jarðskjálfta. Þá er kafli
um öryggi. Síðan koma þessir
eiginlegu hönnunarstaðlar; einn
fjallar um steinsteypu, annar um
timbur og þriðji um stál. Sá fjórði
fjallar um grundun eða niðurgrafn-
ar undirstöður bygginga. Þessir
staðlar voru lögteknir árið 1989
og eru aðeins lágmarkskröfur um
öryggi bygginga og bygginga-
hluta."
- Er þessum stöðlum framfylgt?
„Það kann að vera nokkur mis-
brestur á því. Byggingarfulltrúar
eiga að sjá til þess að hönnun á
burðarvirkjum sé í samræmi við
þessa staðla. Margir byggingarfull-
trúar, sérstaklega í smærri byggar-
lögum, hafa ekki menntun til að
þekkja hvort farið hafi verið eftir
þessum byggingarstöðlum. Til þess
þurfa menn að vera annað hvort
byggingatæknifræðingar eða verk-
fræðingar."
Jarðskjálftar og vindálag
- Nú verða jarðskjálftar hér á
landi. Eru hús hér hönnuð með til-
liti til jarðskjálfta?
„Ég er hræddur um að það sé
ekki alltaf gert.“
- Hvernig á að hanna hús með
tilliti til jarðskjálfta?
„Það fer eftir því hvers konar
hús verið er að ræða um. Það er
mikið atriði, í lægri húsum eða
blokkum að þar sé nóg af sterkum
veggjum, í tvær áttir að minnsta
kosti, vegna þess að hreyfingin
getur komið úr hvaða átt sem er.
Þessir veggir þurfa að vera sem
samfelldastir þ.e. með sem minnst
af opum, því að hætta er á sprung-
um við opin á veggjunum. Ef menn
gæta þess í skipulagi hússins að
veggjum sé dreift sem jafnast þá
þarf, þá þarf í fæstum tilfellum að
hafa áhyggjur. Ef húsið er hærra
en tvær hæðir á þarf að reikna
álagið út sérstaklega."
- í ákveðnum borgarhverfum hér
er mikið vindálag á hús í ákveðnum
áttum. Hreyfing getur orðið það
mikil í stórviðrum að veggir hreyf-
ast og sprungur myndast. Er tek-
ið nægjanlegt tillit til vindálags
húsa við hönnunina?
„Trúlega er einhver misbrestur
á þessu. Ef farið væri eftir gild-
andi stöðlum, væru skemmdir af
völdum veðurs líklega mjög fá-
tíðar.“
Faglegur metnaður
nauðsynlegur
- Áttu góð ráð að lokum?
„Það eru mjög margar brota-
lamir í kerfinu okkar, eins og t.d.
í menntun iðnaðarmanna. Það er
að koma fram á síðustu árum og
áratugum að sú fræðsla sem þeir
fá í iðnmenntuninni er alls ekki
nógu góð. Þeir koma út á vinnu-
markaðinn án þess að þeim hafi
verið innrætt nógu rækilega að
þeir eigi að vinna mjög þýðingar-
mikil störf. Það þarf að innræta
þeim að þeir eigi að vanda sín
vinnubrögð. Ég tel að faglegur
metnaður hafí verið vanræktur í
iðnfræðslunni. Þetta verður að
skrifast bæði á reikning skóla og
meistara. Þarna verður ekki alltaf
borið við skorti á fjármagni. Þó að
fjármagn til skóla sé skorið niður
af stjórnvöldum, þá þýðir það ekki
að fúsk sé leyfílegt. Fagmennska
er ákveðið hugarfar. Menn eiga
ekki að taka að sér störf nema
þeir ætli sér að leggja metnað sinn
í að skila þeim af sér vel unnum.“
M. Þorv.
Guðbrandur Steinsþórsson rektor Tækniskóla íslands segir nauð-
syn að örva faglegan metnað. Hann segir að menn eiga ekki að
taka að sér störf nema þeir ætli sér leggja metnað í að skila þeim
af sér vel unnum.