Dagblaðið Vísir - DV - 09.11.1988, Blaðsíða 14

14
M.IÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1988.
Frjálst.óháð dagblað
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SN/ELAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
K vennalistinn
Kvennalistinn er um margt sérstakt fyrirbæri í ís-
lenskum stjórnmálum. Ekki er þaö allt neikvætt. Listinn
hefur hrist upp í pólitíkinni, fulltrúum Kvennalistans
hefur tekist að vekja athygli á mörgum umbótamálum
fyrir kvenþjóðina og ýmislegt í vinnubrögðum hstans
mættu aðrir flokkar taka sér til fyrirmyndar.
Kvennahstakonur virðast enn vera í snertingu við
grasrótina en því miður geta ekki allir stjórnmálaflokk-
ar hrósað sér af því. Ennfremur ríkir frjálslegt form á
stjórnun og verkaskiptingu og andrúmsloftið ber keim
af því að konurnar eru að vinna í þágu málstaðar en
ekki eigin þágu. Það má auðvitað deila um þá ákvörðun
kvennalistakvenna að skipta stöðugt á þingmönnum og
varamönnum þeirra, sérstaklega vegna þess að shk
vinnuregla stangast á við þingsköp og festu í þingstörf-
um. Á hinn bóginn verður það að segjast að stöðug end-
urnýjun í þingliðinu frá einu kjörtímabili til annars er
staðfesting á því að þar vinna allir fyrir einn og einn
fyrir aha. Þessi virkni og þessi endurnýjun gefur
Kvennahstanum sérstakan blæ og á sinn-þátt í vinsæld-
um og fylgi sem listinn nýtur.
En vinsældir eru th htils í stjórnmálum ef þeim er
ekki fylgt eftir í valdastofnunum þjóðfélagsins. Huggu-
legt málskraf, kátína á fundum og einfaldar tihögur um
áskoranir til karla um að gefa eftir sinn hlut í valdastól-
unum gagna lítið þegar á hólminn er komið. Fram að
þessu hefur kvennahstakonum verið fyrirgefið margt í
ljósi sérstöðu sinnar. Þær hafa notið góðs af því að vera
kvennahreyfmg sem er sprottin upp úr þeim jarðvegi
að bæta þurfi stöðu kvenna í þjóðfélaginu. En Kvenna-
hstinn er búinn að slíta barnskónum og verður að fara
að taka sjálfan sig alvarlega í þjóðmálunum. Og það sem
meira er: Kvennahstinn verður að fara að láta kjósend-
ur taka sig alvarlega.
Kvennahstakonur hafa tvívegis neitað að taka þátt í
stjórnarmyndun, nema með þeim afarkostum að aðrir
stjórnmálaflokkar hafa talið þá óaðgengilega. Kvenna-
hstinn hefur sömuleiðis ekki verið undir það búinn að
taka afstöðu til ýmissa þjóömála sem eru utan og ofan
jafnréttisbaráttu kvenna. Athyghsvert er að heyra um-
mæh Kristrúnar Ástgeirsdóttur sem hefur gegnt for-
ystustörfum hjá Kvennahstanum. Kristrún segir meðal
annars:
„Mín skoðun er sú að það sé ansi mörgum grundvahar-
spumingum ósvarað eins og hvað varðar afstöðu til
breytinga á stjómkerfmu, afstöðu th atvinnulífsins, eign-
arhalds á fyrirtækjum, hversu langt á að ganga í sam-
bandi við ríkisrekstur. Mál eins og þessi hafa einfaldlega
ekki komist á dagskrá en sem stjómmálasamtök verðum
við að útfæra hugmyndir okkar að þessu leyti.“
Kristrún telur að Kvennahstinn hafi ekki verið í stakk
búinn th að taka þátt í stjórnarmyndun eða stjórnar-
myndunarviðræðum, einmitt fyrir þá sök að slík mál
hafi ekki verið rædd sem skyldi í kvennahreyfingunni
og engin stefna mótuð. Hættan er auðvitað sú að með
slíkri stefnumótun verði Kvennalistinn skilgreindur
öðruvísi en nú er gert. En á móti kemur að kvennahsta-
konur geta ekki lengur staðið th hliðar og neitað að
taka þátt í þeirri póhtík sem myndar ríkisstjómir eða
fellir þær. Kvennahstinn tapaði thtrú þegar hann vhdi
áfram vera stikkfrí við síðustu stjórnarmyndun. Ef sú
afstaða endurtekur sig eftir næstu kosningar eru dagar
Kvennahstans taldir sem áhrifamikhs afls í íslenskum
stjómmálum.
Ehert B. Schram
í tttefhi viðtals við SÍS-forstjóra:
Hugkvæmni
og aðstæður
í Tímanum 15. október sl. er birt
allítarlegt viötal viö Guöjón B. Ól-
afsson, forstjóra SÍS. Þar er haft
eftir forstjóranum: „Ég held aö þaö
sé fylhlega ástæða til þess að fólki
veröi gerö grein fyrir því aö eftir
þetta öárfestingaiifyllirí er nauð-
synlegt að spoma viö og skera mjög
niður allar framkvæmdir."
Spurningin er hver á að gera
hverjum grein fyrir rangri stefnu.
Sumir mundu e.t.v. segja aö for-
stjóri SÍS væri enn á fjárfestingar-
fylliríi með byggingu einnar dýr-
ustu skrifstofubyggingar landsins
og sér sannarlega ekki fyrir end-
ann á því ævintýri. Einhver heíði
nú kannski líka átt aö benda for-
stjóranum á að ekki hefði endilega
þurft að láta SÍS byggja handa hon-
um tugmilljóna króna einbýlishús
til aö búa í þegar ekki árar betur
en nú gerir.
Gengisfelling - dulbúin
kauplækkun
Um útflutningsgreinarnar segir
Guðjón:
„Þessar greinar hafa verið
neyddar til að selja þann gjaldeyri,
sem þær afla, á lægra verði en
þurfti til að standa undir kostnaði
og mæta þeirri allt of miklu verð-
bólgu sem hér hefur verið... Ríkis-
valdið á að drepa niður verðbólg-
una.“
Skoðum þetta nánar. Væri ekki
hætt við því, ef útflytjendur réðu
gengi gjaldeyris, að hann hækkaði
í veröi og þar af leiöandi allar vör-
ur sem fluttar væru inn í landið?
Það mundi aftur leiða af sér vax-
andi verðbólgu og hækkandi kaup-
gjald. Þessi kenning stenst því ekki
þar sem ekki er hægt að lækka
verðbólgu með því aö lækka gengi
krónunnar.
En Guöjón er ekki einn um það
aö halda að gengisfelling leysi aflan
vanda. Þaö var gengisfelhngarboð-
skapur Þorsteins Pálssonar sem
framar öðru felldi síðustu ríkis-
stjóm. Gengisfelhng er ekkert ann-
aö en dulbúin kauplækkun. Og
hver trúir því svo að fólk í flsk-
vinnslu hafl alltof hátt kaup?
Hvemig er með starfsfólk Cold-
water og Iceland Seafood? Hefur
þaö innan viö eitt þúsund dollara
á mánuöi? Hitt er staöreynd að ef
ekki næst meiri framleiðni hér í
frystihúsum, sem öðrum iðnaði, er
tilgangslaust að reyna að framleiða
hér iðnaöarvörur til útflutnings.
Einokunaraðstaöa SÍS og
SH
Forstjóri SÍS sér ýmsar leiðir til
úrbóta í rekstri fyrirtækja. Hann
segir að einn aðalvandi hér sé fjöldi
fyrirtækja og smæö þeirra. Og
hann heldur því fram að hér ættu
aðeins að vera fá „myndarleg" fyr-
irtæki, eins og SÍS, sem hefðu góð
tök á markaðnum í bæði inn- og
útflutningi vara. Þetta hljómar
ekki illa og'sýnist í fljótu bragði
raunhæft.
En hver er reynslan? Selur SÍS
yfirleitt ódýrari vömr eða betri en
aðrir innflytjendur? Fræðilega séð
eru frekar stórar einingar hag-
kvæmari í rekstri en smáar. En
staðreyndir sanna að hagkvæmnin
ræöst engu síður af aðstæðum og
hugkvæmni hveiju sinni.
Tveir aðilar, sem verða að teljast
stórir á okkar mælikvarða, hafa
um áraraðir selt íslenskan fisk á
Bandaríkjamarkað. Sumir hafa
haldið því fram að frystihúsin hafi
ekki alltaf fengiö sitt út úr þessum
viðskiptum og að sölukostnaður
hafi oft veriö býsna hár. En ef aðr-
ir aðilar, þótt minni væru, töldu sig
geta selt fiskafurðir á Bandaríkja-
Kjallarlnn
Andrés Guðnason
stórkaupmaður
markað með minni tilkostnaði og á
hærra verði var það ekki leyft
vegna þess að SÍS og SH höfðu sölu-
réttinn.
Og talið er að þessi fyrirtæki
komi sér saman um hvað frystihús-
in eiga að fá og aö það megi aldrei
vera meira en lágmarksverð. Gróð-
inn yrði eftir eða færi í eyöslu hjá
sölufyrirtækjunum í Bandaríkjun-
um. Það fer ekkert á milli mála að
veldi SÍS og SH á undanfómum
árum hefur að verulegu leyti
byggst á einokunaraöstöðu þeirra
á Bandaríkjamarkaði.
Á það skal enginn dómur lagður
hvort þessi séraðstaða tveggja
stærstu útflutningsfyrirtækja
landsins hefur skilað þjóðarbúinu
þeim arði sem til var ætlast. Hitt
má þó draga í efa að íslendingum
hafi enn lærst aö standa aö sölu-
mennsku á erlendum mörkuöum
eins og best verður á kosið. Enda
var þess ekki aö vænta, á meðan
tvö til þijú fyrírtæki voru vernduð
opinberlega til að fara með obbann
af útflutningi landsmanna, að öðr-
um lærðist aö leita nýrra markaða.
Einokun leiðir aldrei til hagkvæm-
ustu leiöa í viðskiptum. Og þar að
auki er engan veginn víst að fá til-
tölulega stór fyrirtæki í útflutningi
skili þjóðarbúinu meiri tekjum en
fleiri smærri. Þaö fer mest eftir
hugkvæmni og dugnaði manna í
markaðsleit og svo því að menn
hafi frjálsari hendur en verið hefur
í útflutningi.
Kaupfélögin skikkuö til að
kaupa
Því hefur verið haldið fram af
mörgum að allt of margir séu í
vöruinnflutningi. Má vera að nokk-
uð sé til í því. Hitt er þó miklu verra
að í mörgum tilfellum er innflutn-
ingur ekki í neinu samræmi við
þaríir þessarar fámennu þjóðar.
Mestu skaðvaldar í þessum efnum
eru menn sem þykjast vera stórir
en reikna dæmið aldrei til enda.
Þessa sést best merki í þeim vöru-
fiokkum sem eru hér á útsölum
allt árið.
Tölfræðilega séð væri sjálfsagt
nóg að hér væru aðeins tveir til
þrír stórir vöruinnflytjendur en
fyrir neytendur í landinu væri það
mikil plága.
Að sjálfsögðu geta stór innkaup
stuðlað að lægra vöruverði. En
stóru fyrirtækin, eða öllu heldur
þeir sem við þau vinna, hafa ekki
sama næmi fyrir óskum neytand-
ans og þeir sem eru í nánari tengsl-
um við markaðinn. Enda eru allt
of mörg dæmi þess að keyptar eru
inn í landið vörur sem enginn vill
nýta. Þetta stafar bæði af vanþekk-
ingu og kæruleysi.
Það væri kannski ekki úr vegi að
spyija forstjóra SÍS að því hvort
ekki hafi viljað brenna við að inn-
kaup væru gerð á vörum sem ekki
var hægt að selja? Og er það nokk-
ur verslunarmáti að skikka kaup-
félögin til að taka við vörum sem
ekki er hægt að selja nema af því
að fólkið á svæðinu hefur engan
annan valkost?
Menn, sem eru í lykilstöðum
þjóðfélagsins, þurfa að gera sér
grein fyrir því að þótt þeir geti haft
mikfl áhrif tU góðs eða iUs þá fara
markaðslögmál ekki eftir duttlung-
um þeirra. Eftir að frelsi tU við-
skipta hefur aukist á seinni árum
hafa þarfir og óskir neytenda þótt
skipta höfuðmáli. Og þeir sem við
viðskipti fást gera sér æ betur grein
fyrir mikilvægi þekkingar á mark-
aðsmálum.
Lítið skipulag
Auðvitað er þaö rétt sem forstjóri
SÍS segir aö höfuðáherslu þuríi aö
leggja á eflingu útflutnings-
atvinnuveganna. Það er mikil
skammsýni að halda að hér þurfi
allt að byggjast á fiskútflutningi.
Hér á að vera hægt að framleiða
hvaðeina sem markaðir heimsins
þarfnast. Til þess þarf markaðs-
þekkingu, hugvit og hagkvæma
framleiöni.
Því miður er stjómkerfið þannig
upp byggt hér að ekki er ætíast til
þess að einstaklingar leití markaða
erlendis á íslenskum framleiöslu-
vörum, enda er markaðsleit oft dýr
og ekki á færi einstaklinga. Og ekki
bætir úr skák þegar menn, sem eru
að reyna að opna nýjar leiðir, rek-
ast alls staðar á veggi í stjómkerf-
inu.
Hér er eytt mörgum miUjónum í
langskólanám karla og kvenna sem
gera sér ekki neina grein fyrir því
hvort lærdómurinn skUar sér í arð-
semi þegar námi er lokið. Og hvergi
er að finna í öllu bákni hins opin-
bera upplýsingar eða leiðbeiningar
fyrir námsfólk um valkosti með
hhðsjón af þörfum þjóðfélagsins
fyrir menntað fólk.
Annars má segja það almennt að
hér er regla að skipuleggja ekki
neitt fyrirfram heldur er göslast út
í hlutina án tUUts til annars en
ímyndaðs hagnaðar sem oft bregst.
í annan stað er það regla að ef vel
gengur hjá einhveijum í nýrri at-
vinnugrein em eftir stuttan tíma
komnir fjölmargir inn á það svið svo
enginn hefur neitt upp úr krafsinu.
Ættu ekki stjórnvöld aö hafa leið-
sögn í að breyta þessari vitíeysu?
Aö síðustu þetta: Menn ættu að
hætta að hrópa á gengisfelhngar í
tíma og ótíma nema þeir geti rök-
stutt að hér séu samningsbundin
laun hærri en í nágrannalöndun-
um. Þensla og yfirborganir hafa
ekkert með gengismál að gera.
Andrés Guðnason
„Það er mikil skammsýni að halda að
hér þurfi allt að byggjast á fiskútflutn-
ingi. Hér á að vera hægt að framleiða
hvaðeina sem markaðir heimsins
þarfnast.“