Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.1996, Blaðsíða 36

LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 1996
44 bókarkafli
Ævisaga Hannesar Þ. Hafstein, Á vaktinni, eftir Steinar J. Lúðvíksson:
Ævintýraferðin
tgáfufyrirtækið Fróði hf. hefur
sent frá sér bókina „Á vaktinni"
eftir Steinar J. Lúðvíksson. Bókin
hefur að geyma ævisögu Hannesar
Þ. Hafstein sem varð þjóðkunnur
maður fyrir störf sín hjá Slysa-
varnafélagi íslands í tæplega 30 ár.
Bókin segir frá æskuárum hans á
Húsavík, sjómennsku og námsdvöl
hjá bandarísku strandgæslunni en
þar fór hann m.a. í eftirminnilega
ferð á hinu fræga skólaskipi Eagle.
Er hér gripiö niður á nokkrum
stöðum þar sem Hannes segir frá
þessari ferð, fyrst þar sem hann
hittir kommander Olsen.
Fyrirsagnir eru blaðsins.
„Það fyrsta, sem hann gerði, var
að leiða mig í sannleikann um það
sem í vændum var. Hann byrjaði á
því að fara með mig niður að höfn
þar sem skólaskipið Eagle lá við
bryggju. Það var sjón að sjá. Skipið
var 2000 tonna, þrímastraður bark-
ur og það, sem vakti mesta athygli
við fyrstu sýn, voru hin risavöxnu
möstur sem teygðu sig til himins
eins og skýjakljúfar. Rár og reiðar
mynduðu síðan einskonar skóg út
frá þessum stofnum. Þegar ég
reigði mig aftur á bak til þess að
horfa upp eftir möstrunum var
ekki laust við að ég hugsaði til þess
með kvíða að þurfa að klifra þarna
upp, kannski í allskonar veðrum.
En það var of snemmt að hafa
áhyggjur af þvi. Um nóg annað var
að hugsa.
Það þurfti að galla mig upp.
Kaupa fannhvíta kadetgalla til
skiptanna, húfur, slaufur og legg-
hlífar. Slíkum einkennisklæðnaði
átti ég að klæðast dagsdaglega á
siglingunni. Auk þess þurfti ég blá-
an vinnugalla sem nota átti þegar
verið var að vinna stritvinnu um
borð eða gera eitthvað niðri í vél.
Olsen sagði mér að hafa líka með
mér venjulegan fatnað þar sem
ekki væri ætlast til þess að ég yrði
í einkennisbúningi þegar skipið
væri í höfn. Næst á dagskrá var að
útskýra rækilega fyrir mér hvernig
mönnum væri raðað í virðingar-
stigann um borð. í efsta þrepinu
var auðvitað aðmírállinn. í næstu
þrepum fyrir neðan hann voru
skipstjórnarmennirnir sem sáu
bæði um verklega og bóklega
kennslu um borð. Næstir í virðing-
arstiganum voru síðan þeir nem-
endur úr Strandgæsluháskólanum
sem voru langt komnir í námi. Þeir
voru kallaðir „upperclass men“ eða
efribekkingar. Skör neðar voru ný-
liðarnir, busarnir, sem voru búnir
að vera eitt ár í skólanum. Þeir
voru „lowerclass men“ og átti ég að
fylla þann flokk. Lægst settir voru
siðan þeir sem kallaðir voru
óbreyttir og voru i þjónustuliðinu
bæði í eldhúsi, á dekki og í vél.
Margir í þeim flokki voru þeldökk-
ir.
Síðan var að koma sér fyrir um
borð. Þægindunum var ekki fyrir
að fara hjá nýsveinunum. Þeir
voru nær tvö hundruð talsins og
allir í tveimur sölum miðskips sem
voru í senn matsalir þeirra, hvíld-
ar- og svefnstaður. Til þess að
koma öllum þessum íjölda fyrir
þurfti að notast við hengikojur sem
festar voru í keðjum í loftið. Þegar
r
búið var að ræsa á morgnana
þurftu menn að láta það verða sitt
fyrsta verk að taka niður kojuna
sína og koma henni fyrir í stafla
úti í horni og þegar dagur var á
enda þurfti síðan að hengja kojum-
ar upp aftur. Þeir, sem hærra voru
settir, höfðu hins vegar betri kojur.
Eftir að ég hafði sofið tvær nætur í
hengikoju kom einn af „upp-
erclass" mönnunum að máli við
mig, sagði að svo vildi til að ein
föst koja væri laus og þar sem ég
væri útlendingur væri ekki nema
sanngjarnt að hún stæði mér til
boða. Það þurfti ekki bjóða mér
þetta tvisvar. Út af fyrir sig fannst
mér þó ekki slæmt að sofa í
hengikojunni en það kostaði hins
vegar mikla fyrirhöfn og brölt að
koma sér í hana og úr og þurfa að
ganga frá henni á hverjum
morgni."
Dýrmæt kennslustund
I ýmsu var að snúast meðan und-
irbúningur fyrir siglinguna stóð,
skipta nýliðum í vakthópa, láta þá
fá starfsáætlun auk þess sem þeir
þurftu að fylkja liði reglulega og
sýna yfirmönnum hollustu og
hlýðni eftir kúnstarinnar reglum.
Þetta var ekkert nýtt fyrir þá flesta
en einn skar sig úr hópnum. Hér
segir frá því:
„Það fór fyrir mér eins og Sveini
dúfu forðum daga. Þegar stíga átti
eitt skref fram henti það mig að
taka tvö skref aftur á bak og þegar
snúa átti til vinstri eða hægri með
ákveðnum limaburðum sat ég eftir.
Ég skammaðist mín svolítið og
spurði sjálfan mig hvort ég væri
orðinn snarvitlaus að gefa mig í
þetta.
Þegar dagur var að kveldi kom-
inn og ég var enn að reyna að átta
mig á því hvernig ég ætti að bera
mig að í fylkingunum kölluðu
nokkrir félagar mínir í fimmta
flokki á mig og báðu mig að koma
með sér fram í seglageymslu,
fremst i skipinu. Ég vissi varla á
hverju ég átti von. En erindið var
aðeins að kenna mér hvernig ég
ætti að hlýða skipunum og bera
mig að. Þarna voru endurtekin
köllin og skipanirnar frá því um
daginn og mér kenndur limaburð-
ur og hreyfingar. Líka hvernig ég
ætti að heilsa og standa ef yfir-
menn ávörpuðu mig, hvernig ég
ætti að bera mig að ef mér væri
skipað að fara í sendiferðir og ótal
fleiri atriði voru tekin fyrir innan
um seglin og kaðlana. Þetta var
dýrmæt kennslustund. Strax dag-
inn eftir var ég orðinn liðtækur í
siðakerfinu. „Gakktu bara hreint
til verks og vertu ákveðinn í öllu
sem þú gerir,“ voru ráðin sem mér
höfðu verið gefm.
Og ég fékk raunar not fyrir þessi
ráð strax daginn eftir. Þá var ég
settur á vakt aftur á skutþiljum og
„upperclass“ maður skipaði mig
sem sendiboða. Áður en haldið var
úr höfn fór fram eldvarnaræfing
um borð og til þess að boða hana
þurfti að hringja skipsbjöllunni á
ákveðinn hátt.
„Eldvarnaræfing. Farðu og
hringdu bjöllunni," skipaði „upp-
erclass" maðurinn mér.
„Ég veit ekki hvernig á að fara
að því,“ svaraði ég.
„Hringdu bjöllunni!" „Upp-
erclass" maðurinn brýndi röddina.
Vertu bara ákveðinn, hugsaði ég
með mér og endurtók fyrra svar
mitt og gleymdi ekki „sir“ ávarp-
inu.
Yfirmaðurinn horfði á mig með
þótta og ómögulegt var að segja
hvernig hann hefði brugðist við
eða hvað hann hefði gert ef Olsen
hefði ekki skorist í leikinn.
„Hann er nýliði hér um borð,“
sagði hann. „Farðu og sýndu hon-
um hvernig hann á að hringja til
brunaæfíngarinnar. Hann er hér til
þess að læra og hann lærir ekkert
ef honum er ekki kennt." Sá, sem
skipunina hafði gefið, var mun
lægra settur en Olsen og átti ekki
annarra kosta völ en að hlýða og
fara með mér að bjöllunni og
kynna mér leyndardóma hringing-
anna. En ekki var þessi náungi
meiri maður en svo að eftir þennan
atburð lét hann sem hann sæi mig
ekki, hvað þá að hann tæki undir
ef ég kastaði á hann kveðju.“
Kviðu fyrir átakaverki
„Það reyndi oft á líkamlegt at-
gervi manna um borð í Eagle. Ekki
voru notaðar neinar vindur heldur
allt gert með handaflinu einu sam-
an. Það þurfti t.d. mikið til þegar
verið var að draga upp rár með
fullum seglabúnaði. Þá röðuðu
menn sér á kaðlana og samstilltu
átökin. „Hífopp" var kallað og þá
þurfti að taka á af öllum kröftum.
Erfiðast af öllu var þó að ná inn
akkerunum. Til þess verks var not-
uð vinda, „capstan", sem löngum
tréörmum var stungið í. Menn röð-
uðu sér síðan á armana og beittu
ýtrustu kröftum. Þegar búið var að
koma akkerinu á ferð var um að
gera að slaka ekki á og þvi var
hafður á sá háttur að fjöldi vara-
manna var til taks. Þegar einhver
gafst upp hljóp varamaðurinn óðar
í skarðið og þannig var reynt að ná
akkerunum upp í einni lotu. Þetta
var átakaverk sem menn kviðu svo
fyrir að leysa að þeir gáfu því jafn-
an hornauga hvað mörgmn liðum
af keðju var slakað í sjó þegar skip-
inu var lagt við akkeri og bölvuðu
yfirmönnunum í hljóði ef þeim
fannst óþarflega margir liðir fara
út.
Nýliðarnir höfðu líka ærinn
starfa við að halda skipinu við. Það
þurfti að rústberja og mála,
skrúbba og pússa. Öðru hverju og
þá sérstaklega áður en skipið kom
til hafnar fór fram athöfn sem köll-
uð var „holystoning". Þá var dekk-
ið þrifið á sérstakan hátt. Byrjað
var á því aö strá á það sandi sem
síðan var bleyttur. Að því búnu var
tekið til við að skrúbba með múr-
steinum sem festir-voru á skaft.
Þarna stóðu menn berfættir og
hömuðust og hömuðust. Smátt og
smátt myndaðist froðukenndur
salli á yfirborðinu og þá var kom-
inn tími til þess að smúla og ljúka
verkinu með yfírferð með strákúst-
um, Á eftir horfðu menn síðan með
velþóknun á verk sitt; dekkið var
slétt og mjúkt eins og meyjarkinn.
Skólaskipið Eagle undir fullum seglum í blásandi byr.