Frjáls verslun - 01.10.1946, Síða 3

fyrirkomulagi. Hin síðarnefndu rök hafa fyrst
og fremst þýðingu, ef miðað er við núverandi
fyrirkomulag gjaldeyrisverzlunarinnar og verð-
lagsmálanna, því lögbrot þau, sem þannig hafa
átt sér stað í sambandi við innflutningsverzlun-
ina, eru bein afleiðing þessa fyrirkomulags og
hlytu að hverfa að mestu úr sögunni, ef unnt
væri að gefa innflutninginn frjálsan, blátt áfram
af því að þá væri enginn grundvöllur fyrir þeim.
Fyrrnefndu rökin, að hægt sé að gera inn-
kaup í stærri stíl og þar af leiðandi ódýrari, hafa
hinsvegar almennara gildi, þótt benda megi á.
að samskonar árangri ætti í flestum tilfellum
að mega ná með samtökum milli innflytjend-
anna. Önnur og léttvægari rök landsverzlunar-
manna verða ekki rakin hér, t. d. þau, að með
landsverzlun megi tryggja það, að gróðinn í inn-
flutningsverzluninni renni til almenningsþarfa,
því að þar má benda á, að það er hlutverk skatta-
löggjafarinnar og skattaeftirlitsins að korna í veg
fyrir óhóflegan gróða í verzlun sem öðru, og
bregðist hvorugt hlutverki sínu, ætti að mega
ná sama árangri á þann hátt, þannig að aðalat-
riðið verður, hvort fyrirkomulagið tryggir lægri
dreifingarkostnað.
Þótt benda megi þannig á vissa kosti, sem
landsverzlun gæti haft í för með sér, einkum
ef rniðað er við núverandi fyrirkomulag gjald-
eyrisverzlunarinnar, verður augunum varla lok-
að fyrir því, að hún hefur einnig í för með sér
stórfellda annmarka og hættur.
I fyrsta lagi má þá benda á, að með því að
færa alla utanríkisverzlunina þannig í-hendur
eins opinbers aðila, væri skapað mjög öflugt
pólitízkt og fjárhagslegt vald, sem hætta væri
á, að gæti orðið stórlega misbeitt í þágu póli-
tízkra flokka eða annarra hagsmunasamtaka.
í öðru lagi má benda á þá örðugleika, sem á
því yrðu, að tryggja slíku fyrirtæki hæfa stjórn
og starfskrafta, þannig að ekki ættu sér stað stór-
íelld mistök í rekstrinum, sem komið gætu hart
niður á almenningi.
í þriðja lagi má á það benda, og eru það má-
ske þýðingarmestu gagnrökin gegn landsverzlun,
að hverfandi litlir möguleikar væru fyrir því,
að mistök þau, sem yrðu á vegum slíkrar stofn-
unar, kæmust upp, þar sem aðeins væri um einn
aðila að ræða, er hefði þessa starfsemi með hönd-
um, gagnstætt því sem verða myndi, ef sam-
keppni ætti sér stað og óhagkvæm innkaup hefna
sín með því að vörurnar seljast ekki.
í fjórða lagi má benda á það, að enda þótt
FRJÁLS VERZLUN
segja megi að vísu, að landsverzlun gæti gert
innkaup í stærri stíl en ef um einkafyrirtæki
væri að ræða, er ekki þar með sagt, að lands-
verzlun kaupi alltaf ódýrara inn. Ekki væri loku
fyrir það skotið, að erlendur seljandi myndi leit-
ast við að ,,pressa sítrónuna11 og krefjast hærra
vöruverðs, er hann vissi að ríkisverzlun ætti í
hlut, alveg á sama liátt og innlendir einstakl-
ingar „smyrja“ jafnan á reikninga sína til hins
opinbera. Sér í lagi ætti þetta við, ef erlendur
seljandi liefði meira eða minna takmarkaða
einkasöluaðstöðu, eins og venjulega er tilfellið,
ef ekki er um „standard“vörur að ræða.
Þá vaknar að lokum sú spurning, livort það
muni hafa heppileg áhrif á sambúðina við aðr-
ar þjóðir, ef ríkisvaldið -sjálft jrarf að verða að-
ili að öllum þeim ágreiningsatriðum, sem æ rísa
upp í sambandi við viðskiptin út á við. Mál,
sem áður liafa verið sótt og varin af þeim ein-
stöku fyrirtækjum, sem hlut áttu að máli, verða
nú „diplomatisk" deiluatriði, með ríkisstjórn-
inni sem aðila.
Af þeirn ástæðum, sem að ofan greinir, virð-
ist mega draga þá ályktun, að lagt væri út á
mjög hálan ís, ef draga ætti alla utanríkisverzlun
í hendur hins opinbera, og líkurnar hverfandi
fyrir því, að slíkt fyrirkomulag gæti orðið al-
menningi til hagsbóta. Miklu meiri líkur virð-
ast fyrir því gagnstæða. Með þessu er þó ekki
sagt, að sérstakar ástæður geti ekki gert það nauð-
synlegt að ríkið taki í sínar hendur innflutn-
ing fleiri eða færri vörutegunda, en sönnunar-
byrðin fyrir því, að slíkt sé æskilegt, hvílir á
þeim, sem ríkisverzlunar krefjast.
Sú skoðun fríverzlunarmanna, að frjáls við-
skipti utan lands og innan sé það fyrirkomulag,
sem tryggir hagsmuni neytendanna bezt, hefur
enn ekki verið hrakin.
En jafnljóst ætti hitt að vera, að erfiðleik-
arnir á því, að skapa skilyrði fyrir slíkri skipan
mála, miðað við núverandi aðstæður hérlendis,
eru gííurlegir. Afnám gjaldeyrishaftanna, eins
og nú stendur á, myndi leiða til algers öngþveit-
is í utanríkisviðskiptum, ef ekki hefðu áður ver-
ið gerðar víðtækar og gagngerðar ráðstafanir til
þess að koma á jafnvægi í greiðsluviðskiptum
við útlönd, á annan hátt. Það fellur hinsvegar
utan við efni þessarrar greinar, að gera grein
fyrir því, hvaða ráðstafanir kænni til greina.
Athygli má aðeins vekja á því, að nauðsynlegt
yrði fyrst og fremst, að leiðrétta það gífurlega
Framhald á bls. 182.
163