Frjáls verslun - 01.10.1946, Qupperneq 8

Oscai Clausen:
Um verzlun Þjóðverja á miðöldum og
upphai verzlunar í Stykkishólmi
A söguöldinni, allt fram að 1320, munu engir
aðrir útlendingar en Norðmenn liafa rekið verzl-
un hér á landi, og þá einkum og líklega ein-
göngu Björgvinjarkaupmenn, sumpart sjálfir
fyrir eigin reikning og svo fyrir hönd konung-
anna, sem höfðu tekið á sig ýmsar skuldbind-
ingar gagnvart landsmönnum, svo sem um vöru-
flutninga og skipafjölda til landsins o. s. frv.,
sbr. Gamla sáttmála Í262. — Um 1320 og þar
á eftir fara fyrst og verða vanefndir á þessu
af hendi konunganna, og það er víst, að árið
1326 kom ekkert skip liingað til landsins, og
þó að skip kæmu, bar það við að þau kæmu
öll í sama landsfjórðung, t. d. árið 1346 komu
liingað alls 11 skip, en sex þeirra komust aðeins
til Austfjarða. —
Þessi siglingavandræði og óreiða á verzlun-
inni olli landsmönnum miklum óþægindum,
svo að sumir afskekktir útkjálkar voru siglinga-
lausir mörg ár í röð, og ekki kom þangað nokk-
ur útlendur varningur, og þegar harðnaði í ári
varð hallæri og oft lningur og manndauði af
þessunr orsökum.
Þegar nú fram liðu stundir, vandræðin og
hnignunin færðust yfir landið, fóru Noregskon-
ungar, einkum meðan þeir liöfðu aðsetur og
hirð sína í Björgvin, að leggja ýrnsar hömlur
á verzlunina, og gjöra sér hana að fjárplógi; enda
fór svo, að konungarnir leigðu Björgvinjar-
kaupmönnum verzlunina hér fyrir ákveðið gjald,
og segir í sögunum, að Island liafi tilheyrt fata-
búri konungs, eða m. ö. o. að tekjur af íslands-
verzluninni hafi gengið til hirðhalds konungs.
Það er því víst, að Björgvinjarkaupmenn
stofna fyrst til einokunar á íslandi með aðstoð
konungs, og vitnar þar um bréf Eiríks af Pomm-
ern Danakonungs, er hann gefur 1413, og sendir
út hingað, þar sem hann bannar öllum verzlun
168
hér nema Björgvinjarkaupmönnum, sem liafi
fengið hana á leigu. Þetta konungsbréf er auð-
vitað til orðið vegna þess, að urn þetta leyti voru
Englendingar farnir að sigla hingað, og verzla
hér, en það skerti að sjálfsögðu tekjur konungs
og Björgvinjarmanna af verzluninni, en í veg
fyrir það varð að koma, enda þótt landsmenn
gjarna vildu eiga viðskipti við Englendinga.
Árið 1413 kom hingað enskur kaupmaður,
er hét Richard, og vísaði Vigfús hirðstjóri Jóns-
son honum til verzlunar á Eyrarbakkahöfn, en
þar vildi hann ekki vera, líklega vegna þess
hversu höfnin var slæm, og fór hann á sínu stóra
skipi, með 300 manna áhöfn, í Hafnarfjörð og
verzlaði þar. — Verzlun Englendinga ætla ég
ekki að fara út í hér, en mun koma að henni
við annað tækifæri; en það var verzlun Þjóð-
verja hér á miðöldum, sem ég ætla að minnast
lítilsháttar á, (til þess að betur skiljist Jreir at-
burðir, sem lágu að því að verzlun hófst í Stykk-
ishólmi. —).
Eins og áður er sagt, var verzlunin nú komin
í hendur Björgvinjarkaupmanna, og var svo, að
miklu leyti næstu 3 aldir, eða Jjangað til einok-
unin danska hófst 1602, — en þá er að athuga
Jrað, að verzlunin í Björgvin var mjög í liönd-
um Hansastaðakaupmanna, en Hansastaðir voru
Jrær kallaðar einu nafni, verzlunarborgirnar:
Hamborg, Bremen, Lúbeck, Altona, Aldinborg
o. fl. í Norður-Þýzkalandi. — Flestar Jressar borg-
ir voru sjálfstæð ríki eða hertogadæmi.
Sem dæmi Jress, hvað verzlun Jressara tveggja
Jrjóða var mikil hér á landi, mætti segja mörg
dæmi.
Fyrst er að minnast bardagans, sem varð rnilli
Hamborgara og Englendinga í Hafnarfirði ár-
ið 1518. Hamborgarar vildu fá liöfn við Faxa-
flóa, eða á Suðurlandi, og leizt bezt á Hafnar-
FRJÁLS VERZLUN