Morgunblaðið - 30.01.2008, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
ÚR VERINU
NÚ er unnið að því að kortleggja
hvernig bezt sé að haga veiðum með
tilliti til vinnslu. Hvernig hámarka
megi afrakstur bæði útgerðar og
fiskvinnslu með því að nýta upplýs-
ingar um gæði fisks eftir veiðisvæð-
um og árstíma og beina sókninni
eftir því. Þannig fæst betra hráefni
til vinnslunnar, sem leiðir svo til
arðbærari vinnslu og betri og dýrari
afurða. Það er alls ekki sama hvar
og hvenær fiskurinn er veiddur.
Um þetta fjallar doktorsverkefni
Sveins Margeirssonar, deildarstjóra
hjá Matís, en hann varði nýlega rit-
gerð sína Vinnsluspá þorskafla.
Hægt að auka afraksturinn
Markmið verkefnisins var að
safna gögnum um þorskveiðar og
vinnslu fjögurra íslenzkra sjávarút-
vegsfyrirtækja, greina þau á töl-
fræðilegan hátt og setja upp bezt-
unarlíkön til að auðvelda stjórnun á
veiðum og vinnslu þorsks á Íslands-
miðum. Gögnum um flakanýtingu,
los og hringorma í þorski var safnað
frá 2002 til 2006. Allar þessar breyt-
ur hafa veruleg áhrif á hagnað af
þorskveiðum og vinnslu.
Niðurstöður verkefnisins gefa til
kynna að afrakstur virðiskeðju
þorsks geti verið aukinn með því að
sækja þorskinn á ákveðin veiði-
svæði og á ákveðnum tíma árs en
niðurstöðurnar sýndu að flakanýt-
ing, los og hringormar í þorski eru
m.a. háð veiðistaðsetningu og árs-
tíma.
Fiskurinn veginn og metinn
„Þetta verkefni hófst árið 2001 og
varð síðan að meistaraverkefni.
Fyrst var ég bara í samstarfi við
Samherja, Rf, síðar Matís, og Há-
skóla Íslands. Niðurstöðurnar úr
því verkefni þóttu áhugaverðar,“
segir Sveinn Margeirsson.
„Því komu fleiri sjávarútvegsfyr-
irtæki, Vísir, FiskSeafood og Guð-
mundur Runólfsson, auk Samherja,
inn í myndina og farið var að safna
upplýsingum af fleiri stöðum. Við
keyrðum svo mælingar fram til árs-
ins 2006 hjá þessum aðilum. Mitt
hlutverk var að halda utan um allar
þessar mælingar og vinna úr þeim,
bæði með tölfræðilegum aðferðum
og svo það sem kom að beztunar-
hluta verkefnisins.
Upplýsingum sem voru í afladag-
bókum var safnað saman og þá voru
tekin fiskisýni úr kerjunum þegar
þau komu í land. Mæld var bæði
lengd og þyngd fisksins. Hann var
aftur veginn eftir hausun, loks voru
flökin vigtuð og ormar taldir og los
metið. Í sumum tilvikum var flakið
skorið niður í mismunandi afurðir
og vigtað þannig. Það var sem sagt
verið að meta fiskinn eftir því af
hvaða veiðisvæðum hann kom og á
hvaða tíma hann var veiddur. Þá var
flakanýtingin metin og hvernig fisk-
urinn flokkaðist í mismunandi af-
urðir með tilliti til veiðitíma og
veiðisvæðis.“
Talverður munur eftir svæðum
Hverjar eru svo helztu niðurstöð-
urnar?
„Niðurstöðurnar eru í raun og
veru þær að það er talsverður mun-
ur á flakanýtingu eftir svæðum og
árstíma. Bein tengsl voru á milli
loss í fiskinum og aldurs hráefnisins
svo og á hvaða tíma fiskurinn var
veiddur. Þá voru einnig tengsl milli
orma í fiskinum og stærðar hans og
einnig fór fjöldi orma nokkuð eftir
því hvar fiskurinn var veiddur.
Næsta skrefið var síðan að byggja
aðgerðargreiningar- eða beztunar-
líkan á þessum upplýsingum öllum.
Það tók þessar niðurstöður, vann
þær áfram og setti í samhengi við
olíuverð, fjarlægð á miðin og fleira í
þeim dúr. Þannig var hægt að fá
mat á því hvert væri hagkvæmast
að sækja fiskinn.“
Hjálpar til við ákvarðanatöku
Er það þá þannig að sé togari að
fara á sjó frá Sauðárkróki að skip-
stjórinn geti þá farið í tölvuna og
spurt hana: Ég er að fara út á þess-
um tíma árs, hvert á ég að fara?
„Líkanið getur vissulega aðstoðað
útgerðina eða skipstjórann við
þessa ákvarðanatöku. Það sem hef-
ur gerzt í framhaldi af þessu verk-
efni er að öll þessi fyrirtæki héldu
samstarfinu við okkur áfram og
gengu inn í annað verkefni sem
heitir Framlegðarhámörkun. Það
snýst um að taka nýjustu gögnin frá
skipunum og vinnslunni og tengja
þær saman. Þannig að menn séu
alltaf að eiga við nýjar upplýsingar.
Það sem ég hef verið að safna þessi
ár, úreldist á einhverjum tíma því
breytingarnar eru svo miklar. Því
er það grundvallaratriði að vera
með stöðugt flæði af nýjum upplýs-
ingum. Það er ein af niðurstöðum
verkefnisins að ein af þeim breytum
sem segja mest um stöðuna í dag, sé
staðan í síðasta mánuði.“
Suðaustursvæðið bezt
Það er sem sagt ljóst að það er
munur á gæðum fisks eftir svæðum
og árstíma?
„Já, það er talsverður munur. Það
getur þó verið erfitt að segja til um
það hvaða svæði koma betur út en
önnur. Þar kemur margt til. Til
dæmis árstími, en suðaustursvæðið
kom þó heilt yfir bezt út hvað varð-
ar flakanýtingu. Á móti voru ókostir
við það svæði eins og ormur og í ein-
hverjum tilfellum fjarlægð á miðin.
Það er mjög erfitt að gefa afdrátt-
arlaus svör út frá aðeins einni
breytu. Flakanýtingin getur verið
mjög góð, en mikið af ormi í fisk-
inum. Þá getur verið langt að sækja
aflann og loks getur verið að hann
sé ekki nægilega mikill. Þetta er í
raun ekkert einfalt eins og reyndir
sjómenn og vinnslustjórar þekkja.
Það er mjög margt sem þarf að
taka tillit til. Það kemur líka inn í
myndina hvernig fiskur er á svæð-
inu, hvaða pantanir á afurðum liggja
fyrir og hreinlega hvernig staðan á
afurðamörkuðunum ytra er.
Okkar nálgun að þessu hefur ver-
ið sú að þeim mun meiri upplýs-
ingar sem menn geta sett inn í kerf-
ið, þeim mun meiri möguleika hafi
menn til að ná nauðsynlegri yfirsýn.
En það er ekki kerfið sem tekur
ákvarðanirnar, það verður alltaf í
höndum stjórnenda fyrirtækjanna,
hvert eigi að sækja fiskinn og hve-
nær og hvað eigi að gera við hann
eftir að hann er veiddur. Kerfið
hjálpar mönnum til að taka þessar
ákvarðanir. Þarna eru komnar sam-
an mjög miklar upplýsingar. Þeir
sem eru að safna mestu af þessum
upplýsingum eru sjávarútvegsfyrir-
tækin. Þau eru mjög vel í stakk búin
til þess að safna upplýsingum af
þessu tagi og jafnframt að nýta sér
þær.
Rafrænar afladagbækur
Þarna er líka um að ræða upplýs-
ingar sem Hafrannsóknastofnunin
getur nýtt sér og gerir í dag í formi
afladagbóka. Í Vinnsluspá þorskafla
höfum við hins vegar nálgast við-
fangsefnið meira út frá hagsmunum
fyrirtækjanna. Nú er það mikill
kostur að afladagbækur eru að
verða rafrænar. Það breytir miklu
fyrir hagnýtingu gagnanna hjá fyr-
irtækjunum sjálfum. Upplýsingarn-
ar verða betri og ekki þarf að eyða
tíma og fyrirhöfn í því að færa
gögnin úr handskrifuðu bókunum
inn á tölurnar.
Það er líka nýtt í verkefninu um
Framlegðarhámörkum, að fyrirtæk-
in legga gögn sín inn til Matís. Fyrir
vikið getur Matís stundað rann-
sóknir með þessi gögn, en þannig
fæst til framtíðar grunnur sem vís-
indamenn geta leitað í og getur nýzt
fiskiðnaðinum áfram,“ segir Sveinn
Margeirsson.
Ekki sama hvenær og
hvar fiskur er veiddur
Morgunblaðið/Þorgeir Baldursson
Fiskveiðar Það skiptir miklu máli að safna sem flestum gögnum um gæði
fisks eftir veiðislóð og tíma þegar metið er hvernig bezt sé að haga sókn.
Sótt í það hráefni
sem skilar beztri
útkomu í vinnslunni
Í HNOTSKURN
»Niðurstöður verkefnisinsgefa til kynna að afrakstur
virðiskeðju þorsks geti verið
aukinn með því að sækja þorsk-
inn á ákveðin veiðisvæði og á
ákveðnum tíma árs
»Líkanið getur vissulega að-stoðað útgerðina eða skip-
stjórann við þessa ákvarð-
anatöku. Líkanið sjálft tekur
engar ákvarðanir. Það gera
stjórnendur fyrirtækjanna með
hjálp þess
»Það er grundvallaratriði aðvera með stöðugt flæði af
nýjum upplýsingum. Það er ein
af niðurstöðum verkefnisins að
ein af þeim breytum sem segja
mest um stöðuna í dag, sé staðan
í síðasta mánuði
Vísindamaður Sveinn Margeirsson
Eftir Hjört Gíslason
hjgi@mbl.is

 

   
'()*&+     !, -.
/ 
  
  !"##
$% ! 
&
 !"##
 
  

 !"##
$% ! 
  !"##
    0
  
  !"##
$% ! 
  !"##
   #   
  !"##
$% ! 


 !"##
 1# 
  
 
 !"##
$% ! 
&  !"##
 2 0
  
 & !"##
$% ! 
  !"##
 3   


!"##
$% ! 
& &
!"##
 )0
  
  !"##
$% ! 
  !"##


$ #   
   !"##
$% ! 
 
 !"##
 4
  
  !"##
$% ! 
&  & !"##

 
  
  !"##
$% ! 
  !"##
1
0
  
 & !"##
$% ! 
  !"##


56 7

  

 !"##
$% ! 
 & !"##
 #   
 &  !'
$% ! 
   !'
  TÖLUR frá Fiskistofu virðast ekki
benda til að útflutningur óunnins
botnfiskafla hafi aukizt teljandi
fyrstu fjóra mánuði fiskveiðiársins
eftir niðurfellingu 10% álags miðað
við útflutt magn á sama tíma síðast-
liðin tvö fiskveiðiár. Hins vegar virð-
ist útfluttur óvigtaður afli hafa aukizt
á kostnað hins sem áður fór veginn úr
landi.
Samtals um 15.500 tonn
Á tímabilinu september-desember
2007 nam útflutningur óvegins botn-
fiskafla 10.656 tonnum miðað við
slægðan afla. Á sama tíma voru flutt
út 4.927 tonn, 2.967 frá vinnslustöðv-
um og 1.960 frá skipum, af slægðum
botnfiski sem áður hafði verið vigt-
aður hér á landi. Samtals voru 15.492
tonn flutt utan af óunnum fiski á
tímabilinu nú. Í fyrra fóru 14.069
tonn af óunnum fiski utan, en 16.347
tonn árið 2005. Ýsa er að jafnaði
mestur hluti þessa útflutnings, en
töluvert fer einnig utan af karfa. Sé
litið á þorskinn þá hafa farið utan
1.824 tonn í haust. Á árinu 2006 fóru
1.609 tonn utan á sama tímabili og
2.560 tonn árið 2005.
Í þessum tölum er ekki tekinn með
fiskur sem unninn er ferskur og
sendur þannig út, ýmist með flugi eða
í gámum.
Á yfirstandandi fiskveiðiári er ekki
lengur í gildi sérstakur aukafrádrátt-
ur frá aflamarki þegar óunninn afli er
fluttur úr landi án þess að hann sé
veginn áður hérlendis. Frádrátturinn
hefur verið í gildi frá því aflamarks-
kerfið var tekið upp en tekið nokkr-
um breytingum gegnum tíðina. Síð-
ustu árin var reglan sú að reikna
útfluttan óvigtaðan óunninn botnfisk-
afla til aflamarks með 10% álagi.
Skipting eftir vigtunaraðferð
Í meðfylgjandi töflu eru upplýsing-
ar um útfluttan óunninn afla ís-
lenskra skipa á erlenda fiskmarkaði
fyrstu fjóra mánuði yfirstandandi
fiskveiðiárs og tveggja síðustu fisk-
veiðiára. Þar kemur fram skipting
þessa útflutnings eftir vigtunarað-
ferð. Í miðri töflunni í meðfylgjandi
skjali kemur fram afli sem fluttur var
óvigtaður úr landi.
8#    $ 
$ * !
, , +, /, (, , 
-
 

 *  9  !  *  9  !  *  9  !
',*(
(,) ,)/*
+,/( +,*'
,/ ',' ,* ,)/
)
  
)
  
01.! 
! ,!


 





Litlu meira fer af
fiski óunnið utan
Meira fer þó óvigtað utan en áður
Eftir Hjört Gíslason
hjgi@mbl.is