Morgunblaðið - 30.01.2008, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 2008 23
Hinn 24. október 2007 kunn-gjörði mannréttindanefndSameinuðu þjóðanna álitsitt í kærumáli þeirra sjó-
mannanna Erlings Sveins Haralds-
sonar og Arnars Snævars Sveinssonar
gegn íslenzka ríkinu þar sem 12 nefnd-
armanna (af 18) töldu
lögin um stjórn fisk-
veiða brjóta í bága við
26. gr. Alþjóðasamn-
ings um borgaraleg og
stjórnmálaleg réttindi
um jafnrétti allra
manna. Grein þessi er
efnislega samhljóða
jafnréttisákvæði 65. gr.
stjórnarskrár lýðveld-
isins Íslands nr. 33 17.
júní 1944, með síðari
breytingum.
Í hnotskurn má segja
að rökstuðningur
meirihluta mannrétt-
indanefndarinnar sé
þessi:
Nefndin vitnar til 1.
greinar laganna um
stjórn fiskveiða nr. 38/
1990, er segir: „Nytja-
stofnar á Íslandsmiðum
eru sameign íslenzku
þjóðarinnar.“ Síðan
segir meirihlutinn, að
sú mismunun, sem gerð hafi verið í
upphafi kvótakerfisins við úthlutun
veiðiheimilda og byggð var á veiði-
reynslu tímabilsins 1. nóvember 1980
til 31. október 1983, kunni að hafa ver-
ið sanngjörn og málaefnaleg sem tíma-
bundin ráðstöfun. En með setningu
laganna um fiskveiðistjórnun nr. 38/
1990 hafi ráðstöfun þessi ekki aðeins
orðið varanleg, heldur breytt hinum
upprunalegu réttindum til þess að
nýta opinbera eign í nýtingu ein-
staklingsbundinnar eignar. Þeir sem
upphafalega hafi fengið úthlutað veiði-
heimildum og nýttu þær eigi, hafi get-
að selt þær eða leigt á markaðsverði í
stað þess að skila þeim aftur til rík-
isins til úthlutunar til nýrra veiðirétt-
arhafa í samræmi við sanngjarna og
réttláta mælikvarða. Íslenzka ríkið
hafi ekki sýnt fram á, að þessi úthlut-
unarmáti á veiðiréttarheimildum full-
nægi þeim kröfum, er gera verði um
sanngirni.
Mannréttindanefndin taldi sig ekki
þurfa að fjalla um það sérstaklega,
hvort úthlutun kvóta á takmörkuðum
auðlindum samræmdist Sáttmálanum
almennt, en í þessu sérstaka kæru-
máli, þar sem veiðiheimildunum væri
úthlutað varanlega til hinna upp-
haflegu veiðiréttarhafa, andstætt
hagsmunum kærendanna, væri ekki
unnt að telja, að slíkt kerfi væri byggt
á sanngjörnum grundvelli. Af þessum
sökum ályktaði meirihluti mannrétt-
indanefndarinnar, að brotið væri gegn
jafnréttisákvæði 26. gr. Alþjóðasamn-
ingsins um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi.
Síðan ályktar mannréttindanefndin,
með vísan til 3. mgr.(a) 2. gr. Alþjóða-
samningsins, að íslenzka ríkið sé
skuldbundið til þess, að rétta hlut kær-
enda, þar á meðal að greiða þeim hæfi-
legar skaðabætur og að láta fara fram
endurskoðun á fiskveiðistjórn-
unarkerfinu.
Ég hefi nú rakið það, sem máli
skiptir úr rökstuðningi mannréttinda-
nefndarinnar fyrir þeirri niðurstöðu
hennar, að íslenzka fiskveiðistjórn-
unarkerfið brjóti gegn 26. gr. Alþjóða-
samningsins, en það er í grundvall-
aratriðum vegna þess, að kerfið er
ósanngjarnt. Sanngirnin er nefnilega
gildasti þátturinn af þeim þáttum, er
mynda jafnréttið.
Er álit mannréttinda-
nefndarinnar bindandi?
Heyrst hafa þær raddir að álit
mannréttindanefndarinnar sé ekki
bindandi fyrir íslenzka ríkið. Því er ég
ósammála af ástæðum þeim er hér
greinir:
1. Íslenzka ríkið er aðili að Alþjóða-
samningnum um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi (1979 nr. 10, 28.
ágúst) og hefir einnig fullgilt valfrjálsa
bókun við samninginn, þar sem það
viðurkennir lögsögu Mannréttinda-
nefndarinnar til að fjalla um kærur frá
einstaklingum út af meintum brotum á
ákvæðum Alþjóðasamningsins (1. og 2.
grein.) Íslenzka ríkið tók fullan þátt í
málflutningi fyrir mannréttinda-
nefndinni í þessu kærumáli og tefldi
þar fram öllum hugsanlegum rökum
og málsástæðum til varnar.
2. Það er viðurkennd
regla í lögfræði, að túlka
beri samninga með hliðsjón
af tilgangi þeirra. Til-
gangur íslenzka ríkisins
með aðild að Alþjóðasamn-
ingnum og hinni valfrjálsu
bókun við hann verður ekki
túlkaður á annan veg en
þann að ríkið skuldbindi sig
til að fara eftir álitum
mannréttindanefndarinnar
og fullnægja þeim.
3. Alþjóðasamningurinn
um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi hefir ekki
lagagildi hér á landi. Það
hafði Mannréttindasáttmáli
Evrópu heldur ekki þegar
íslenzku réttarfarslögunum
var gerbreytt með aðskiln-
aði dómsvalds og umboðs-
valds í héraði um árið 1990
eftir kæru Jóns Krist-
inssonar til mannréttinda-
nefndarinnar þar sem rétt-
arfarskerfið var talið brjóta
í bága við 6. gr. sáttmálans um sann-
gjarna málsmeðferð. Þrátt fyrir það að
Mannréttindasáttmáli Evrópu hefði
ekki lagagildi hér á landi á þessum
tíma taldi íslenzka ríkið sig skuldbund-
ið samkvæmt honum að þjóðarétti og
breytti réttarfarslögum sínum í sam-
ræmi við úrskurð mannréttinda-
nefndar Evrópu, svo sem fyrr segir.
Hér er því um algerar hliðstæður að
tefla. Sómakært vestrænt lýðræðisríki,
eins og hið íslenzka, verður að vera
sjálfu sér samkvæmt í þessum efnum
og getur ekki verið þekkt fyrir annað
en að fara einnig eftir áliti mannrétt-
indanefndar Sameinuðu þjóðanna í því
máli, sem hér er til umræðu. Annað
myndi flekka orðstír þjóðarinnar út á
við og gera að engu möguleika hennar
til að öðlast sæti í öryggisráði Samein-
uðu þjóðanna. Ég tel Ísland því bæði
bundið hér af þjóðarétti og einnig sið-
ferðilega til þess að fullnægja álitinu.
4. Í þessu sambandi er og rétt að
vekja athygli á því sem meirihluti
mannréttindanefndar Sameinuðu þjóð-
anna hefir sjálfur um þetta að segja í
áliti sínu: Þar sem aðildarríkið hefir
viðurkennt lögsögu mannréttinda-
nefndarinnar til þess að skera úr um
það hvort brotið hafi verið gegn Al-
þjóðasamningnum eður ei, og aðild-
arríkið hefir skuldbundið sig til þess,
samkvæmt 2. gr. samningsins, að
tryggja öllum einstaklingum á yf-
irráðasvæði þess eða undir þess lög-
sögu þau réttindi sem samningurinn
hefir að geyma og sjá til þess að þeir
hafi skilvirk og aðfararhæf úrræði í
þeim tilvikum þar sem talið er að um
brot hafi verið að ræða þá óskar mann-
réttindanefndin þess að fá, innan 180
daga, upplýsingar frá aðildarríkinu um
þær ráðstafanir, sem gerðar hafa verið
til að fullnægja áliti nefndarinnar.
Skoðun mannréttindanefndarinnar í
þessu efni fer því ekki á milli mála hér.
Skaðabætur til kærenda
Kærendur voru báðir harðduglegir
sjómenn og ætluðu að vera áfram til
sjós. Þar sem ég var verjandi þeirra
bæði í héraði og fyrir Hæstarétti veit
ég að þeir voru báðir með hrein saka-
vottorð. Þeir höfðu unnið hörðum
höndum allt sitt líf og voru engir af-
brotamenn. Það tók þá sárt að vera
dæmdir til refsingar fyrir það sem þeir
töldu réttlætis- og mannréttindamál
eins og þeir hafa nú fengið staðfest-
ingu á. En nú ber að ákveða þeim
skaðabætur samkvæmt áliti mannrétt-
indanefndarinnar. Það er ljóst að þeir
hafa bæði orðið fyrir fjártjóni og
miska. Menn sem dæmdir eru til refs-
ingar að ósekju samkvæmt ólögum er
brjóta í bága við mannréttindaákvæði
verða fyrir miska. Þeir eiga því rétt á
skaðabótum fyrir þann miska er þeir
hafa mátt þola.
Þá eiga þeir einnig rétt á að fá bætt
það fjártjón sem þeir hafa orðið fyrir
vegna aðgerða ríkisvaldsins gegn
þeim. En hvernig á að finna út það
tjón? Ég teldi réttast að það yrði gert
með þeim hætti að reikna út meðaltals
aflaverðmæti báta af sömu stærð og
m/b Sveinn Sveinsson frá því að þeir
voru sviptir veiðileyfinu til þess dags
er bætur verða greiddar. Til frádrátt-
ar bótum kemur að sjálfsögðu senni-
legur útgerðarkostnaður sama tíma-
bils, svo og þær tekjur er kærendur
hafa haft téðan tíma.
Til viðbótar skaðabótum tel ég að
koma eigi einnig allt annað afleitt tjón
er þeir hafa orðið fyrir vegna aðgerð-
anna gegn þeim svo sem vegna þeirra
fjárhagslegu örðugleika, er þeir lentu
í, sölu eigna á undirverði, svo og vegna
gjaldþrota.
Ef ekki næst samkomulag milli
kærenda og íslenzka ríkisins um bóta-
fjárhæðir teldi ég eðlilegast að þeir
kæmu sér saman um að gerðardómur,
skipaður þrem valinkunnum sæmd-
armönnum, ákvæði skaðabæturnar.
Mér fyndist það hálfankannalegt ef
þeir dómstólar, er dæmdu fyrrv. skjól-
stæðinga mína til refsingar samkvæmt
ólögum, ættu nú að fara að ákvarða
þeim bætur. Umfram allt ber að ljúka
þessu máli á grundvelli sanngirni sem
svo mjög hefir skort á hingað til.
Breytingar á fiskveiði-
stjórnunarkerfinu
Hvaða breytingar þarf að gera á
fiskveiðistjórnunarkerfinu til þess að
það brjóti ekki lengur gegn jafnrétt-
isákvæðum 26. gr. Alþjóðasamnings-
ins um borgaraleg og stjórnmálaleg
réttindi?
Í fyrsta lagi þarf að fella niður
gjafakvótann þannig að allir Íslend-
ingar sitji við sama borð. Þetta þyrfti
að gera með hæfilegum umþótt-
unartíma gagnvart núverandi hand-
höfum aflaheimilda. Fara mætti svo-
kallaða fyrningarleið á 10-15 árum.
Þær veiðiheimildir sem þannig losn-
uðu úr læðingi ætti að bjóða upp til
hæfilega langs tíma, t.d. til 10-12 ára,
á markaðsforsendum, því að þegar
verið er að úthluta takmörkuðum gæð-
um fyrirfinnst aðeins einn réttlátur
skömmtunarstjóri og það er buddan.
Þegar hið nýja fiskveiðistjórn-
unarkerfi er komið á sé ég fyrir mér
að skipta mætti framboðnum afla-
heimildum í fjóra hluta, togaraútgerð-
ir mættu bjóða í 25% aflaheimildanna,
smábátaútgerðir í 25% og útgerðir
báta af stærðum þar á milli í önnur
25%. Þau 25% sem þá væru eftir yrðu
boðin upp sem byggðakvóti til þess að
„tryggja með því trausta atvinnu og
byggð í landinu“, svo sem mælt er fyr-
ir um í 1. gr. laganna um stjórn fisk-
veiða en hefir því miður brugðizt hrap-
allega svo sem alþjóð veit.
Ég vil taka það skýrt fram að þess-
ar prósentutölur eru engar heilagar
kýr af minni hálfu. Þessar tölur eru
eingöngu settar fram til umþenkingar.
Það kann vel að vera að önnur hlut-
fallaskipting væri heppilegri og rétt-
ari.
Eftir að hið nýja uppboðskerfi á
aflaheimildum er komið á tel ég rétt
að banna sölu aflaheimilda á milli út-
gerðarflokka, heldur aðeins innan
hvers flokks. Byggðakvótann mætti
og selja en aldrei út fyrir viðkomandi
byggð.
Og nú er það hlutverk hins háa Al-
þingis og skylda að breyta lögunum
um stjórn fiskveiða á þann veg að þau
brjóti eigi lengur í bága við jafnrétt-
isákvæði 26. gr. margnefnds Alþjóða-
samnings um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi. Eftir hrakfarir
undangengin ár í sambandi við kvóta-
kerfið og breytingar á því tel ég rétt
að brýna háttvirta alþingismenn á því
að þeir eru fyrst og fremst þingmenn
þjóðarinnar allrar en ekki aðeins
stjórnarþingmenn og stjórnarand-
stöðuþingmenn. Þeir eru samkvæmt
48. gr. stjórnarskrárinnar eingöngu
bundnir við sannfæringu sína og það
er tími til kominn að þeir fari að átta
sig á því að það eru þeir sem fara með
löggjafarvald á landi hér en ekki
„mannréttindanefnd“ LÍÚ.
Álit mannréttindanefndar
Sameinuðu þjóðanna
Eftir Magnús Thoroddsen
» Í fyrsta lagiþarf að fella
niður gjafa-
kvótann þannig
að allir Íslend-
ingar sitji við
sama borð.
Magnús Thoroddsen
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
jar-
Þær
tað
uga
ein-
ir,“
HB
arð
úsið
var
jög
með
a úr
hafi
hafi
ðra
afn-
lóð-
ytja
kk-
úr
i að
nar
Við
arf-
út-
Ör-
essi
höf-
eið,
ver
elja
lóðirnar með þeim kjörum.“
Eggert sagði að HB Grandi
hefði látið bæjaryfirvöld á Akra-
nesi vita hvað til stæði mánudag-
inn 21. janúar, eða þegar tilkynn-
ing var send kauphöll og
trúnaðarmenn og starfsfólk látið
vita. Hann benti á að fyrirtækið
væri á markaði og því takmörk
fyrir því hve mikið væri hægt að
tjá sig um áform.
„Það eru mörg hundruð störf að
tapast vegna þessa þorskniður-
skurðar og það er óhjákvæmilegt
að það tapist störf hjá fyrirtæki
sem er með jafnstóran þorskkvóta
og við,“ sagði Eggert. „Það er
bara deilt um hvar þessi störf eiga
að tapast.“
Nú starfa um 100 manns hjá
HB Granda í Reykjavík. Eggert
sagði einhverja starfsmenn á
Akranesi hafa spurt hvort þeim
stæði til boða að fá vinnu í Reykja-
vík. „Það hefur verið tekið vel í
það. Við höfum sagt að við séum
tilbúnir að liðsinna fólki eins og við
getum við að finna önnur störf.
Þetta er einn af þeim þáttum.“
Breytingar við höfnina
Gísli Gíslason hafnarstjóri sagði
stjórn Faxaflóahafna hafa lýst sig
tilbúna til viðræðna við HB
Granda um flutning fyrirtækisins
til Akraness. Stjórnin hafi þó ósk-
að eftir því að málinu yrði hagað
með nokkuð öðrum hætti en það
var upphaflega sett fram.
„Við töldum í fyrsta lagi að lóða-
málin þyrfti að skoða betur áður
en menn færu að samþykkja skil-
yrði HB Granda. Raunar höfðu
menn gefið þeim undir fótinn með
viðbótarlóð næst húsinu á Norð-
urgarði,“ sagði Gísli.
Þá sagði hann Faxaflóahafnir
hafa viljað ræða nánar verkáfanga
og útfærslur við landfyllingar,
brimvarnargarð og bryggjuað-
stöðu á Akranesi. Tímasetning
sem HB Grandi setti fram um að
hefja vinnslu í nýju húsi á Akra-
nesi í árslok 2009 hafi verið óraun-
hæf og engin leið að verða við
henni.
„Við höfum hins vegar unnið
undanfarið í tillögum sem eru ein-
faldari útfærsla á landgerð á
svæðinu og kemur betur út en
fyrri hugmyndir,“ sagði Gísli. M.a.
er gert ráð fyrir að bíða með gerð
stórs brimvarnargarðs en það
kemur ekki í veg fyrir að hægt sé
að fara í landfyllingar og útbúa lóð
í ákjósanlegri nálægð við hafnar-
bakka. Gísli sagði talið að þetta
gæti verið 2-3 ára verkefni og
kostnaðurinn gæti orðið 1,5 til
tveir milljarðar. Sú útfærsla sem
gert er ráð fyrir í aðalskipulagi
Akraness er talin munu kosta um
fjóra milljarða.
Gísli sagði Faxaflóahafnir vera
tilbúnar til þess að vinna með HB
Granda að flutningi fyrirtækisins
til Akraness, en yrðu að fá sinn
tíma. „Það verður að hafa í huga
að við erum að tala um talsvert
miklar framkvæmdir sem kosta
talsvert mikið fé og verða ekki
hristar fram úr erminni,“ sagði
Gísli. „HB Grandi er mjög mik-
ilvægt fyrirtæki innan Faxaflóa-
hafna og að sjálfsögðu erum við
tilbúnir til að liðsinna fyrirtækinu
með bættri aðstöðu ef það vill
flytja sig.“
Gísli kvaðst telja að gamla höfn-
in í Reykjavík myndi breytast
mikið á næstu árum. Örfirisey
myndi á næstu árum þróast í aðra
átt en útgerð og líkur á að íbúða-
byggð og skrifstofur sem ekki
tengjast beint höfninni yrðu þar
meira áberandi. Aukin nánd íbúð-
arbyggðar og fiskvinnslu gæti
leitt til ákveðinna vandamála.
Þess vegna hefði það m.a. verið
sett í viljayfirlýsingu eigenda
Faxaflóahafna að Akranes yrði í
framtíðinni fyrst og fremst fiski-
höfn höfuðborgarsvæðisins en að
Reykjavík myndi reyna að efla
höfnina sem viðkomustað
skemmtiferðaskipa.
r skoðaðar
Ljósmynd/Faxaflóahafnir
iskihöfn Faxaflóahafna. HB Grandi hafði áform um að flytja starfsemi sína
agsins um ráðstöfun á lóðum í Reykjavík og framkvæmdatíma á Akranesi.
4
hf.
hf.
-
öð
f.
na
-
s í
B
 Meira á mbl.is/ítarefni
Akurnesingar bundu miklar vonir við
áform HB Granda um flutning allrar
fiskvinnslu til Akraness, sem rædd voru
síðastliðið sumar, að sögn Gísla. Hann
kvaðst óánægður með að stjórnendur
fyrirtækisins skyldu ekki gefa sér tíma
til að ræða við bæjaryfirvöld á Akra-
nesi um málið áður en ákvörðun var
tekin um að segja fólkinu upp. Gísli
taldi að betur hefði þurft að kanna
hvort stærstu eigendur Faxaflóahafna
hf. hefðu fengið nýja sýn á málin. Taldi
Gísli næsta víst að spurt yrði út í þetta
mál á eigendafundi Faxaflóahafna sem
ráðgerður er næstkomandi föstudag.
nánast að leggja af fisk-
Akranesi. Þess vegna tel ég
d íslenskra sveitarfélaga eigi
álið í heild sinni yfir landið.
ð að segja upp 540 manns í
samkvæmt þeim upplýs-
ég hef, og það er miklu
fall en 30% niðurskurður [á
] gefur tilefni til. Það þýðir í
ga að það er verið að flytja út
k í meiri mæli en verið hef-
d að það sé ekki gott fyrir
ýnina ef fiskurinn er fluttur
unninn erlendis,“ sagði
HB Granda