Morgunblaðið - 30.01.2008, Blaðsíða 20

heilsa
20 MIÐVIKUDAGUR 30. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
F
ullorðið fólk með athyglisbrest og
ofvirkni á oft erfitt með einbeit-
ingu og skipulagningu, það missir
athyglina hvað eftir annað t.d. við
að lesa, truflast auðveldlega ef
mikil læti er í kringum það og á erfitt með að
halda þræði í því sem það er að gera. Það fer
kannski úr einu í annað, ætlar að sækja eitthvað
inn í eldhús en gleymir svo hvað það var og
sækir eitthvað allt annað. Það er gjarnt á að
byrja á ýmsum verkefnum en á erfiðara með að
ljúka þeim, hefur lakt tímaskyn og litla biðlund.
Það er ört, drífandi og eirðarlaust, uppstökkt,
gleymið og lendir gjarnan í ýmsum skakkaföll-
um,“ segir Sóley Dröfn Davíðsdóttir, sálfræð-
ingur á Kvíðameðferðarstöðinni, en hún fjallaði
meðal annarra um athyglisbrest með ofvirkni
(AMO eða ADHD á ensku) hjá fullorðnum á ný-
afstöðnum læknadögum 2008.
AMO er ein algengasta hegðunarröskun
barna og unglinga en 3-5% þeirra eru með rösk-
unina. Færri vita að 1-4% fullorðinna eru haldin
þessari röskun og er hún algengari meðal full-
orðinna karla en kvenna. Munurinn er þó ekki
eins mikill og hjá börnum, þar sem hlutfallið er
1,8 strákar á móti einni stúlku. AMO birtist á
þrenna vegu, einstaklingar geta verið með at-
hyglisbrest, aðrir bara með ofvirkni eða hvatvísi
og í þriðja lagi eru sumir með athyglisbrest og
ofvirkni.
Endast stutt í starfi og sambandi
Til að fólk greinist með AMO þarf það að
sögn Sóleyjar að hafa sex af níu einkennum
athyglisbrests og sex af níu einkennum ofvirkni/
hvatvísi eða hvort tveggja, og þarf vandinn að
há því verulega í daglegu lífi. „Sennilega erum
við öll með einhver þessara einkenna, bara mis-
mikið, en einhvers staðar verður maður að
draga mörkin. Þetta er alveg eins og með þung-
lyndi, við erum stundum döpur en það þarf að
hafa verið til staðar lengi til að það teljist þung-
lyndi. Einstaklingar með AMO standa sig oft
mun verr en ella miðað við greind. Oft endast
þeir stutt í starfi, eiga erfitt með að halda utan
um fjárhag og eiga í erfiðleikum með sambönd
enda fara þeir í fleiri sambönd en aðrir að með-
altali. Ekki er óalgengt að fólk í þessum hópi
leiðist út í misnotkun vímuefna eða komist í kast
við lögin.“
Hún segir AMO vissulega vangreint hjá full-
orðnum. Áður var talið að það myndi eldast af
börnum en nú er vitað að í 30-70% tilvika halda
einkennin áfram er barnæsku sleppir, sér-
staklega athyglisbresturinn og ofvirknin lýsir
sér öðruvísi. „Fullt af fólki er ofvirkt eða með
athyglisbrest og hefur ekki hugmynd um það!
Fullorðið fólk er kannski ekki klifrandi upp um
alla veggi,“ segir hún kankvís, „en það er meira
eirðarleysi, ofvirkni í hugsun og skipulagserfið-
leikar, það tekur út fyrir að bíða í biðröð í
banka, eins getur það verið mjög erfitt að sitja í
athöfn í kirkju eða langa fundi.
Mikill tími í að leita að hlutum
Fullorðnir með AMO missa athygli í umferð-
inni, gleyma að koma við í búð á leiðinni heim og
þeir eru gjarnir á að týna og gleyma hlutum
eins og farsíma og lyklum. Það fer mikill tími í
að leita að hlutum,“ heldur Sóley áfram. „Fólkið
á í erfiðleikum með að hafa skipulag á hlutum,
t.d. að taka til þannig að það er allt í óreiðu í
kringum það, því finnst erfitt að átta sig á
hvernig það á að byrja á verkefnum, t.d. við að
skipuleggja ritgerð, og frestar því oft hlutum og
þá sérstaklega verkefnum sem krefjast mikils
af því,“ segir Sóley. Hún kveður fólk með hvat-
vís einkenni oft missa óvart hluti út úr sér, það
geri eitthvað í fljótræði sem það sjái svo eftir,
t.d. sé mjög algengt að þetta fólk aki of hratt.
„Það er fljótt upp og lendir jafnvel í átökum t.d.
á vinnustað því það á erfitt með að sitja á sér.
Góðir eiginleikar sem fylgja þessu eru að fólk
með athyglisbrest með ofvirkni er oft skemmti-
legt, það er sjaldan lognmolla í kringum það og
það getur verið skapandi og líflegt. Ef fólk nær
að beisla aðeins einkennin getur það komið
miklu í verk og þetta fólk er alltaf að og í
mörgu.“
Ekki vandamál með greind
Margir kannast líklega við eitthvert einkenna
AMO í eigin fari og að sögn H. Magnúsar Har-
aldssonar, sérfræðings á geðsviði Landspítala,
liggur einmitt vandinn við greiningu í því hve
einkennin eru almenn og hvernig þau geta líkst
einkennum margra annarra geðraskana.
„Greiningin er því oft á tíðum flókin og tíma-
frek. Þetta er röskun sem kemur fram á barns-
aldri og samkvæmt þeim greiningarskilmerkj-
um sem við vinnum eftir í dag þurfa einkennin
að hafa komið fram fyrir 7 ára aldur. Orsakir at-
hyglisbrests með ofvirkni eru taldar vera trufl-
un á starfsemi heilans sem veldur því að fólk á
erfitt með að einbeita sér,“ segir Magnús.
Sóley segir fólk með umrædda röskun starf-
hæft þrátt fyrir einkennin. „Margir læra líka að
fást við einkennin, eins og að binda lyklana við
sig og láta farsímann minna sig á o.s.frv.“ T.a.m.
sé hægt að kenna fólki að skipuleggja sig, að
hugsa áður en það framkvæmir og minnistækni
geti reynst gagnleg. „Það er líka unnið með
sjálfstraust því oft skilur fólk ekki af hverju það
er að klúðra fáránlegustu hlutum og rakkar sig
svo niður þar sem það telur sig bara vera svona
vitlaust. En þetta er ekki vandamál með greind.
Þannig að bara það að vita að maður sé með at-
hyglisbrest með ofvirkni hjálpar því maður fær
skýringu á því af hverju hlutirnir ganga svona
brösuglega. Greining er mjög mikilvæg.“ Sóley
ráðleggur fólki að leita sér aðstoðar hjá fag-
manni sem hefur sérhæft sig í greiningu á of-
virkni og athyglisbresti en sjálf starfar hún ekki
við það heldur við meðhöndlun á kvíða-
röskunum.
Spennufíklar og brandarakarlar
Forvitnilegt er að velta því fyrir sér hvers
konar starfsvettvang fólk með athyglisbrest og
ofvirkni eigi til að velja sér. Sóley segir að ein-
kennin megi stundum sjá hjá fólki sem sé alltaf
á ferð og flugi, áberandi í fjölmiðlum og tali mik-
ið og hratt, reyti jafnvel af sér brandara. „Það
velur sér oft starfsvettvang sem hentar því
mjög vel. Margir með athyglisbrest með of-
virkni taka út fyrir að vinna kyrrsetu- eða skrif-
stofustarf, þeim hentar mjög vel að vinna t.d.
sem þjónn eða á fjölmiðli eða annars staðar þar
sem er mikill atgangur. Þetta eru hálfgerðir
spennufíklar.“ Fólk verði svo að meta fyrir sig
sjálft hvort röskunin eyðileggi fyrir því í lífinu,
t.d. starfsferil, námsferil eða hafi slæm áhrif á
tengsl við aðra. „Þá er um að gera að skoða
möguleika á greiningu og hugsanlega einhvers
konar meðhöndlun í framhaldinu, hvort sem
það er lyfjameðferð eða ráðgjöf,“ segir Sóley.
Að sögn Magnúsar svara fullorðnir ekki eins
vel og börn lyfjum við AMO, eins og ritalín, því
þeir hafi tekið út þroska og eigi erfiðara með að
tileinka sér hluti sem þeir hafi aldrei náð tökum
á. Hins vegar sé farið að beita ýmiss konar
atferlismeðferðum hjá fullorðnum, m.a. með-
ferð þróaðri í London, sem hérlendir hafa verið
í samvinnu um. Slík meðferð hjá geðheilbrigðis-
starfsfólki mun fara fram í hópum og hefjast
fljótlega að einhverju marki á Landspítala.
Magnús segir mikla eftirspurn eftir greiningu
og meðferð á röskuninni hjá fólki sem telji sig
hafa farið á mis við greiningu sem barn. Vissu-
lega sé til stór hópur af slíku fólki.
ADHD-samtökin sérhæfa sig í greiningu á
AMO og þar er að finna stuðningshópa o.fl. en
landlæknisembættið hefur nýlega gefið út verk-
lagsreglur við greiningu og meðferð.
thuridur@mbl.is
Ofvirkir í fjölmiðla- og þjónastörfum
Tekur þú, fullorðin mann-
eskja, út fyrir það að bíða í
röðinni í bankanum? Ef svo
er ertu mögulega með
athyglisbrest með ofvirkni.
Þuríður Magnúsína Björns-
dóttir fræddist um AMO-
röskun hjá fullorðnum hjá
Sóleyju Dröfn Davíðsdóttur
sálfræðingi og H. Magnúsi
Haraldssyni geðlækni.
Oft endast [einstaklingar
með AMO] stutt í starfi,
eiga erfitt með að halda ut-
an um fjárhag og eiga í
erfiðleikum með sambönd.
Árvakur/Frikki
Biðin löng Fullorðnir einstaklingar með AMO geta átt erfitt með að bíða í biðröð, sem og að sitja langa fundi.
Sóley Dröfn
Davíðsdóttir
H. Magnús
Haraldsson
STUNDI menn hreyfingu og neyti
áfengis í hófis þá lengir það lífið
meira en hreyfingin gerir ein og
sér. Þetta eru niðurstöður yfir-
gripsmikillar danskrar rannsóknar
sem greint var frá í Berlingske Ti-
dende á dögunum.
„Við vitum frá fyrri rannsóknum
að hófleg neysla áfengis dregur úr
líkum á hjartasjúkdómum. Við vit-
um líka að hreyfing hefur sömu
áhrif. Það sem er nýtt í þessari
rannsókn er að þar er sýnt fram á
að með því að tvinna þessa tvo þætti
saman dregur enn frekar úr líkum
á hjartasjúkdómum,“ hefur blaðið
eftir Morten Grønbæk frá Syd-
dansk Universitet, sem var í hópn-
um sem stóð að rannsókninni.
Áfengi og hreyfing draga úr kól-
esterólmagni í líkamanum – svo
framarlega sem maður heldur sig
innan marka manneldisnefndar, en
þau mörk gera ráð fyrir að konur
geti drukkið eitt vínglas á dag en
karlar tvö. „Sé áfengis hins vegar
neytt í meira mæli eða vikukvótinn
drukkinn allur í einu eykst hættan
á fjöldanum öllum af sjúkdómum,“
segir Grønbæk.
Rannsóknin var byggð á upplýs-
ingum sem safnað var frá 11.914
einstaklingum yfir tuttugu ára
tímabil. Þátttakendur voru tvítugir
og eldri er rannsóknin hófst á ára-
bilinu 1981-83, en á rannsóknar-
tímabilinu létust 1.200 þátttakenda
úr hjartasjúkdómum en 5.900 létust
af öðrum ástæðum.
Sýndi rannsóknin að 30-31%
meiri líkur voru á að þeir sem ekki
neyttu áfengis fengju hjartasjúk-
dóma væru þeir bornir saman við
þá sem neyttu áfengis innan áður-
greindra marka. Með því hins veg-
ar að hreyfa sig reglulega og neyta
hollrar fæðu gátu þeir dregið úr
áhættunni.
Grønbæk telur þó dönsku mann-
eldisnefndina ekki þurfa að breyta
auglýsingaherferð sinni. „Það væri
peningaeyðsla að fara að segja
Dönum frá kostum áfengis þegar sá
hluti þeirra sem ekki neytir þess er
hverfandi lítill.“
Vínglas og hreyfing
stuðla að lengra lífi
Reuters
Heilsa Eitt vínglas á dag og hreyfing dregur úr líkum á hjartasjúkdómum.