Tímarit lögfræðinga - 01.11.1985, Page 4

gildi, sefjunar- eSa varnaðaráhrif gagnvart þeim, sem löghlýðnastir eru. Oft
eru lög gagnlegri til þess að koma stjórn á atburði eða aðstæður, sem þegar
eru fyrir hendi, en til þess að sveigja háttsemi manna inn á nýjar brautir.
Mikilvægt er, að menn átti sig á hlutverki og áhrifum mismunandi réttar-
heimilda, ekki síst skráðra réttarheimilda (stjórnarskrár, almennra laga og
almennra stjórnvaldsreglna). Æskilegt er að treysta betur ýmis mannrétt-
indi, sem eiga erfitt uppdráttar, með því að lögfesta ákvæði um þau í stjórn-
arskrá, t.d. um tjáningar- og fréttafrelsi, jafnrétti þegnanna, bann við aftur-
virkum, íþyngjandi lögum og um sönnunarbyrði ákæruvaldsins. Stundum er
gert óþarflega lítið úr stjórnarskrárákvæðum, þau séu einungis stefnuyfirlýs-
ingar, sem erfitt sé að byggja rétt á. Þau geta þó haft mikilsverð varnaðar-
áhrif gagnvart löggjafanum og almenningi um að virða mannréttindi og auk
þess beina þýðingu við skýringu umdeildra ákvæða í almennum lögum. Efni
reglugerða er mjög tilviljanakennt, stundum nánast endurtekning á texta lag-
anna. Stefnumótun vantar þar sáran og þá ekki síður um framsalsheimild
löggjafans. Einnig er það landlægur ósiður, að oft dregst úr hömlu að gefa út
reglugerðir, sem lögum samkvæmt er skylt að setja.
Mikið vantar á, að íslensk lög séu alltaf færð til samræmis við alþjóðasamn-
inga, sem íslendingar hafa gerst aðilar að og eru því skyldir að virða. Taka
má sem dæmi allmörg lagaákvæði um öfuga sönnunarbyrði í refsimálum, en
þau fara í bága við mannréttindasáttmála Evrópuráðsins og Sameinuðu þjóð-
anna.
Lagasetning byggð á tilfinningamati og brjóstviti fremur en á rannsóknum
og fræðilegu mati tíðkast enn í allt of ríkum mæli. Sem undantekningar má
nefna heildarendurskoðun þá, sem nú á sér stað á banka- og vaxtamálum, og
rannsóknarstarf á vegum sérstakrar nefndar, sem fjallar m.a. um nauðganir
og meðferð nauðgunarmála og gerir síðan tillögur um úrbætur á grundvelli
þeirra rannsókna.
2) Þess er ekki að vænta, að lagafrumvörp séu öll jafn-vel úr garði gerð frá
lögfræðilegu sjónarmiði. Miklu skiptir, hverjir annast samningu þeirra. Ákveðn-
ar lágmarkskröfur verður að gera um lagaþekkingu og reynslu, a.m.k. þegar
um stjórnarfrumvörp er að ræða. Lagatæknileg yfirferð frumvarpa er nauðsyn-
leg, m.a. til þess að tryggja, að þau standist gagnvart stjórnarskrá, að hugtök
séu rétt notuð, að ákvæði séu ekki óþörf eða á misskilningi byggð vegna
annarrar löggjafar. Alþingismenn þyrftu að geta fengið meiri sérfræðiaðstoð
við samningu lagafrumvarpa, en auk þess kemur til álita að efna til einhvers
konar námskeiða fyrir nýja alþingismenn, t.d. ( samvinnu við lagadeild Háskól-
ans. önnur leið er sú að stofna sérstaka lagasetningardeild (löggjafardeild) í
dómsmálaráðuneytinu til þess m.a. að yfirfara frumvarps- og reglugerðardrög
frá öðrum ráðuneytum. Vísir að slíkri deild varð til nú í haust.
3) Fjöldamargt þarf að hafa í huga við samningu lagafrumvarpa, til þess að
þau séu sómasamlega úr garði gerð. Skal aðeins fátt eitt talið hér.
Lög kveða að jafnaði á um réttindi og skyldur manna eða lögaðila. Orða-
lag þeirra má því ekki vera eins og í pólitískum stefnuskrám, sbr. t.d. 34. gr.
I. nr. 13/1979 („Stefna skal að því að verðtryggja sparifé landsmanna og al-
mannasjóða.“).
Lög eiga að vera eins skýr og kostur er. Þörfin er sérstaklega brýn, þegar
um refsiákvæði er að ræða. Á þessu er misbrestur, enda virðast dómstólar
142