Tímarit lögfræðinga - 01.11.1985, Side 27

réttur er framseldur í heild. Það getur verið erfitt fyrir höfunda að sjá
fyrir vinsældir verka sinna og alla möguleika til nýtingar. Hafi höfund-
ur t.d. framselt rétt sinn gegn lágri eingreiðslu, en verkið malar síðan
gull, nokkuð sem ekki lá í augum uppi við samningsgerð, þá er það að
sjálfsögðu ósanngjarnt, að hann fái enga frekari hlutdeild í tekjunum
af því. Einnig geta breyttar aðstæður og tækniþróun, sem voru ófyrir-
sjáanlég, sett strik í reikninginn.
Þessi almennu ákvæði höfundalaga um framsal höfundarréttar gilda
um allar tegundir samninga, og verður þeim því beitt um vinnusamn-
inga eftir því sem við getur átt.
3. RÉTTARSTAÐA STARFSMANNA OG VINNUVEITENDA.
Lítum nú aðeins nánar á samband starfsmanna og vinnuveitenda að
því er varðar höfundarréttinn. Eingöngu verður fjallað um réttarstöð-
una í samskiptum fastráðinna starfsmanna og vinnuveitenda og gengið
út frá því, að fyrir hendi sé venjulegur vinnusamningur milli þeirra,
þ.e. að launþeginn skuldbindur sig til þess persónulega að vinna fyrir
vinnuveitandann eða selur vinnuafl sitt vinnuveitandanum til ráðstöf-
unar gegn föstum launum.
Eitt meginatriðið í samskiptum þessara aðila er, að vinnuveitandinn
eignast afraksturinn af vinnu starfsmanna sinna. I engilsaxneskum
rétti eru þau sjónarmið einnig látin ráða, þegar starfsmenn vinna við
gerð hugverka, sem njóta verndar höfundalaga. Aðalreglan í breskum
og bandarískum rétti er sú, að vinnuveitandi fær allan höfundarrétt að
verkum starfsmanna sinna um leið og þau verða til, en starfsmenn
(höfundarnir) fá sjálfir aldrei höfundarrétt að þeim. Verkið verður
að sjálfsögðu að vera unnið í vinnutímanum og sem hluti af skyldu-
störfum starfsmanns samkvæmt vinnusamningi. Þessar reglur eru þó
frávíkjanlegar, en þá verður að gera um slíkt skriflegan samning.
Gagnstætt engilsaxneska kerfinu gildir í flestum löndum Evrópu,
þ.á m. á Norðurlöndum, sú méginregla, sem áður hefur verið vikið að
og kemur fram í 1. gr. íslensku höfundaláganna, að höfundurinn einn
á höfundarrétt að verki, þegar það verður til. Réttindi annarra, þ.á m.
vinnuveitenda, verða því afleidd réttindi. Þetta hefur oft verið nefnt
meginlandskerfið í samskiptum starfsmanna og vinnuveitenda.
I íslensku höfundalögunum eru engin ákvæði, sem fjalla sérstaklega
um samband starfsmanna og vinnuveitenda, og svo er heldur ekki í
höfundalögum annarra Norðurlanda. Verður því að reyna að notast við
hin almennu ákvæði um framsal, sem fyrr voru rakin, þótt þau komi
165