Viðar - 01.01.1939, Blaðsíða 42
36
HVAÐ Á ÉG AÐ GERA?
[Viðar
Þeir lesendur Viðars, sem dvalizt hafa við nám í héraðs-
skólum landsins, kannast eflaust við þennan „dúr“.
Það er megináhugamál héraðsskólanna að vekja og efla
þennan skilning meðal nemenda sinna. Það er því í fullu
samræmi við stefnu þeirra og anda, að Viðar birti nokkrar
hugleiðingar um þetta efni.
Öll fjárhagsleg og menningarleg afkoma okkar íslendinga
hvílir á tveim hornsteinum, landbúnaði og sjávarútvegi.
Skekkist eða bresti annarhvor hornsteinninn, er öll okkar
þjóðfélagsbygging í mikilli hættu. Eitt sögulegt dæmi skal
tekið þessu til sönnunar.
Á 15. og 16. öldinni voru mikil umrót í verzlunar- og at-
vinnumálum íslendinga. Hingað til höfðu landbúnaðaraf-
urðir verið aðalverzlunarvara landsmanna. En þegar Hansa-
staðakaupmenn tóku að verzla og ná sínum umfangsmiklu
verzlunarsamböndum, fór eftirspurn eftir íslenzkum fisk-
afurðum stórvaxandi og verðið hækkaði mjög. Þetta, sam-
fara margskonar vandræðum landbúnaðarins, olli mikilli
fólksfjölgun við sjávarsíðuna. Menn höfðu ekki trú á mögu-
leikum sveitanna, en settust að „á mölinni“. Allt gekk
þetta slysalaust, meðan hægt var að selja fiskafurðirnar á
frjálsum markaði. Þetta breyttist skyndilega, þegar ein-
okunin var fyrirskipuð hér á landi árið 1602. Verðið á fisk-
afurðum féll niður úr öllu valdi og þar með voru afkomu-
möguleikarnir við sjóinn úr sögunni í bili sem aðalatvinnu-
grein. Fólkið, sem þyrpzt hafði að sjónum á uppgangstím-
um sjávarútvegsins stóð nú uppi bjargarlaust og atvinnu-
laust.
Af ýmsum ástæðum hafði landbúnaði mjög hrakað, með-
an þessu fór fram við sjóinn. Húsin í sveitunum voru fallin,
jarðir í eyði og bústofninn sáralítill. Landbúnaðurinn gat
því ekki, eins og á stóð, veitt hinu atvinnulausa fólki við
sjóinn lífsbjörg. Þetta fólk átti heldur ekki kost á neinum
fjárhagslegum stuðningi til þess að koma fótunum fyrir
sig í sveitinni að nýju. Afleiðingin varð sú, að fátæka fólk-
ið við sjóinn flosnaði upp. Biðu þess hin dapurlegu örlög