Viðar - 01.01.1939, Blaðsíða 83
Viðar] GUÐMUNDUR HJALTÁSON 77
hlotið að vera miklu meiri, en þeir menn geta farið nærri
um, er aldrei hafa reynt slíkt. En þá komu strax í ljós
kostir mannsins, einbeittur vilji til að sigra og óbilandi
kjarkur, sem stæltist við hverja raun. En þar sannaðist
máltækið: Hálfur er sigur und hvötum, pví að Guðmundur
vann smátt og smátt sigur á erfiðleikunum.
Það, sem knúði Guðmund mest fram, var heit löngun til
að feta í fótspor þeirra ágætismanna, er hann kynntist
fyrstu námsárin sín ytra, t. d. Kristofers Bruun. Honum
var það að vísu ljóst, að þetta takmark var allfjarri, en það
skelfdi hann eigi. Hann áleit sjálfsagt og hollt fyrir æsku-
manninn, að setja markið hátt. Þótt það næðist eigi, þá
yrði þó sá árangurinn, að með því móti kæmist æskan sem
lengst.
Hér verða eigi rakin nein sérstök dæmi, er sýni kjark
Guðmundar. Aðeins skal bent á það, að til þess að hefja
fyrirlestrastarfsemi eins og þá, er Guðmundur hóf árið
1876, þarf meira en meðalmanns kjark. En þar kom líka
annað til greina. Það var hin heita ást til íslands og alls
þess, er íslenzkt var, er Guðmundur bar í brjósti frá fyrstu
bernsku til síðustu stundar æfi sinnar. Fram hjá henni
verður eigi gegnið, er geta skal Guðmundar og æfistarfs
hans.
Mér virðist, sem ættjarðarást Guðmundar sé aðalkraftur
hans á námsárunum, og undirstaða kjarksins og keppn-
innar. Metnaður hans fyrir hönd lands síns og þjóðar leyfir
honum enga meðalmennsku hvorki í orðum né athöfnum.
Hann verður að sýna það, að íslendingurinn sé hlutgengur
á sem flestum sviðum. Það er ættjarðarástin, sem knýr
hann til að halda fyrstu opinberu ræðuna á kennarafundi
að Litla-Hamri, til að mótmæla þar óhróðri í garð íslands,
ræðu, sem Kristófer Bruun þakkaði honum, þrátt fyrir stirt
málfæri ræðumannsins. Fann Bruun það eitt að, að mót-
mælin hefðu ekki verið nógu kraftmikil. Það er líka ætt-
jarðarástin, sem knýr hann til að mótmæla ávallt síðar á
æfinni, ef hann heyrði missagnir um eða hallað á ísland