Viðar - 01.01.1939, Blaðsíða 107
Viðar]
BORGFIRZK ÆSKA FYRIR SJÖTÍU ÁRUM
101
voru á reiðum höndum ýmis svör fornkappanna, svo sem
orð Kolskeggs við Kol: „Hvárt nam þik eða eigi?“ eða orð
Skarphéðins við Grana Gunnarsson og Gunnar Lambason:
„Tekit hefi ek hér hvelpa tvá.“ Fleiri orð þessum lík voru
óspart notuð, meðan á orustu stóð. Vopnaðir hermenn smíð-
aðir úr birki voru kærustu leikföng ungra drengja. Hétu
trémenn þessir þá eftir einhverjum fornaldarhetjum.
Þannig gat lestur fornaldarsagna hrifið svo huga ungra
drengja, að úr hófi keyrði, og leiddi oft hugann frá líð-
andi stund að viðburðum löngu horfinna alda. Þessar merki-
legu bókmenntir gátu því glapið þeim börnum sýn, sem
ekki stóð önnur fræðsla til boða.
Smátt og smátt fóru svo bækur góðskáldanna að koma
til sögunnar. Fyrst kvæði Jónasar Hallgrímssonar, sem
þessir innantómu unglingar gleyptu í sig eins og bezta
sæigæti, þá Piltur og stúlka Jóns Thoroddsen og Útilegu-
menn Matthíasar Jochumssonar, leikrit, sem síðar hlaut
nafnið Sugga-Sveinn. Urðu kvæðin úr öllum þessum bók-
um nálega á hvers manns vörum. Þá bættist og í hópinn
margt af nýjum bókum, sem dreifðu hugum unglinga frá
því, sem áður var lesið. Má þar t. d. nefna Lestrarbók
Þórarins prófasts Böðvarssonar í Görðum á Álftanesi.
Varð hún mjög vinsæl og eftirsótt. Þá vil ég minnast hér
’tveggja bóka frá þessum tímum, sem urðu mjög umdeildar,
sökum þess, að þær þóttu raska þeim kirkjulegu trúar-
setningum, sem öllum var þá fyrirskipað að hlýða. Þessar
bækur voru Njóla Björns Gunnlaugssonar og Jóhannesar-
guðspjall eftir Magnús Eiríksson. Njóla var samt mikið
lesin og margar vísur lærðar úr henni og dáðar. Sumir
tcldu Björn Gunnlaugsson trúarvilling og aumkuðu þennan
saklausa speking fyrir það. Enn harðari dóma fékk þó bók
Magnúsar Eiríkssonar, og má m. a. sjá það á þessum hend-
ingum úr kvæði, er birtist í Þjóðólfi nálægt 1870:
í Villu-Manga mögru bók,
sem mögnuð heimska saman tók.
Þótti mörgum’hún svo mikið skaðræði, að hún ætti ekki