Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Qupperneq 34

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 201334
viÐbrögÐ leiKsKólaKennara viÐ hl Jóm-2
almennum málþáttum þar sem unnið var með orðaforða, frásagnir og almennan mál-
skilning. Þjálfunin hafði mismunandi áhrif eftir því með hvað var unnið. Hópurinn
sem fékk þjálfun í hljóðvitund og lestri varð marktækt betri í þeim þáttum sem voru
þjálfaðir en hópurinn sem fékk þjálfun í orðaforða og almennum málskilningi var
marktækt betri í almennum málþáttum. Um helmingur barnahópsins þurfti áfram-
haldandi stuðning við mál og lestur eftir að þjálfunartímabilinu lauk.
Birtar hafa verið niðurstöður úr einungis einni íslenskri rannsókn á áhrifum þjálf-
unar hljóðkerfisvitundar á væntanlegt lestrarnám barna. Valin voru 160 börn fædd
1992, 1993 og 1994 úr tveimur leikskólum í Reykjavík. Börnin fædd 1993 og 1994 voru
í tilraunahóp en til samanburðar voru höfð börnin fædd 1992. Öll börnin í tilrauna-
hópnum í umræddum leikskólum fengu þjálfun í hljóðkerfisvitund með námsefninu
Markviss málörvun (Helga Friðfinnsdóttir, Sigrún Löve og Þorbjörg Þóroddsdóttir,
1999) en ekki bara þau sem greinst höfðu í áhættuhópi. Niðurstöður sýndu að börnin
sem voru í tilraunahópnum (fjöldi 93) voru marktækt meðvitaðri um hljóðkerfi máls-
ins eftir þjálfun en þau sem fengu ekki þjálfun í hljóðkerfisvitund (fjöldi 31) en nokkurt
brottfall var meðal þátttakenda (Guðrún Bjarnadóttir, 2004).
HLJÓM-2
Skimunarprófið HLJÓM-2 var hannað til að leggja það fyrir börn í elsta árgangi leik-
skólans með það í huga að leikskólakennarar gætu með markvissum hætti fundið
börn í áhættuhópi varðandi lestrarerfiðleika. Eingöngu leikskólakennarar eða annað
fagfólk getur, að undangengnu námskeiði, fengið réttindi til að leggja HLJÓM-2 fyrir
og túlka niðurstöður prófsins. Þegar talað er um annað fagfólk er átt við menntaða
starfsmenn sem vinna í leikskólum, til dæmis þroskaþjálfa eða grunnskólakennara.
Yfir 1000 leikskólakennarar og annað fagfólk hafa sótt námskeið og fengið réttindi
(Ásdís Jónsdóttir, 7. október 2011, munnleg heimild). HLJÓM-2 var gefið út 2002 og
hönnun þess var byggð á sex ára rannsóknum á tengslum málþroska og lestrarnáms.
Það samanstendur af sjö undirþáttum sem reyna á færni í rími og samtengingu og
sundurgreiningu hljóða, atkvæða og orða (Ingibjörg Símonardóttir o.fl., 2002). Heildar-
niðurstöður prófsins spá best fyrir um væntanlegt lestrarnám og námsgengi í grunn-
skóla (Amalía Björnsdóttir o.fl., 2003; Jóhanna Einarsdóttir o.fl., 2011). Flestir undir-
þættir prófsins kanna hljóðkerfisvitund samkvæmt hefðbundinni skilgreiningu þess
hugtaks (sjá t.d. Snow o.fl., 1998). Sýni niðurstöður slaka eða mjög slaka færni gefst
færi á að undirbúa nemandann til að takast á við væntanlegt lestrarnám með sérstakri
örvun. Einnig er hægt að vísa honum í frekari greiningu eða til talmeinafræðings ef
grunur er um frekari frávik í málþroska. Í handbók prófsins eru almennar leiðbeiningar
um aðgerðir eftir fyrirlögn og á réttindanámskeiðunum er bent á bækur sem hægt
er að nota til að vinna með hljóð- og málvitund barna (Ingibjörg Símonardóttir o.fl.,
2002). Engin námskeið fylgdu í kjölfar réttindanámskeiðanna um íhlutun eða örvun
barna sem greindust í áhættuhópi eftir fyrirlögn HLJÓM-2 né heldur leiðbeiningar
um það hvert leikskólakennarar gætu leitað eftir ráðgjöf og stuðningi.
Í ársbyrjun 2010 var gerð könnun að tilstuðlan faghóps leikskólasérkennara um
notkun HLJÓM-2 í leikskólum á Íslandi. Megintilgangurinn var að kanna hversu