Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Síða 62

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 201362
reiKningsbæKUr tveggJa alda
þess að hafa full not af því, er menn nema í reikningi, þarf að kunna það svo vel, að
mönnum verði ljett um reikninginn, og sje eigi hætt við að reikna rangt; þetta verður
eigi nema með töluverðri æfingu og með því optar en einu sinni að rifja það upp, er
menn hafa numið; einkum hættir þeim, er tilsagnar njóta, mjög við, að gleyma aptur,
ef þeir eigi hvað eptir annað rifja það upp, er þeir hafa numið. (Eiríkur Briem, 1880,
Formáli)
Dæmi Eiríks voru að mörgu leyti svipuð dæmum Jóns Guðmundssonar. Þau fjöll-
uðu um skynsamlega ráðstöfun fjármuna en vöruðu við sóun í munaðarvörur eins
og kaffi og brennivín. Saga Jóns um kaffineysluna gekk aftur hjá Eiríki en fjallaði þar
um bónda sem hafði keypt til heimilis síns kaffibirgðir sem endast áttu til árs með
tuttugu bolla neyslu á dag á heimilinu. Hraðar gekk á birgðirnar en ætlað var. Eiríkur
sagði líka sögu af manni sem var svo óforsjáll að eiga ekki næga ull til að vinna frá
góu fram að sauðburði. Bóndinn þurfti að greiða 240% prósenta ársvexti fyrir lán á
haustull gegn greiðslu í vorull (Eiríkur Briem, 1869, bls. 131). Hefur það væntanlega
verið ungum mönnum viðvörun.
Eiríkur tók ríkan þátt í þjóðfélagsbreytingum fram á 20. öld. Hann var gæslumaður
Landsbankans, fyrsta banka landsins. útgerðarhættir breyttust og þéttbýlisstaðir tóku
að myndast við sjávarsíðuna. Breytinganna gætir þó lítt í Reikningsbók, að því frátöldu
að verð var gefið upp í krónum eftir fyrstu útgáfu. Krónan var tekin upp 1875. Metra-
kerfið var tekið upp árið 1907 en það kom ekki fram þótt bókin væri síðast gefin út
árið 1911. Menn voru þá enn að ala önn fyrir ómögum, leggja inn fisk, ull og tólg, og
kaupa mjöl og kaffi til heils árs í senn. Konur voru að spinna í voð og vinnukonur að
fá vaðmál og lambsfóður í vinnulaun.
Reikningsbók – Sigurbjörn Á. Gíslason
Sigurbjörn Á. Gíslason (1876–1969) var bóndasonur úr Skagafirði en búsettur í
Reykjavík frá 15 ára aldri, árið 1891, fyrst sem skólapiltur en síðar kennari. Sigurbjörn
lauk guðfræðiprófi frá Prestaskólanum árið 1900 og dvaldist síðan í fjórtán mánuði
á Norðurlöndum við nám. Íbúafjöldi Reykjavíkur var 11.600 árið 1910 eða 13,6% af
heildarmannfjöldanum, 85.183 (Guðmundur Jónsson o.fl., 1997). Reykjavík var að
breytast úr þorpi í bæ. Sigurbjörn kenndi í ýmsum skólum í Reykjavík, Vélskólanum,
Verslunarskólanum og Kvennaskólanum, og gaf út Reikningsbók sína í sex litlum
heftum á árunum 1911–1914. Samtals var bókin 480 bls., 48–72 bls. hvert hefti, nema
fimmta og sjötta hefti sem voru 112 og 128 bls. Hann var fyrstur þeirra höfunda sem
hér hafa verið taldir til að miða kennslubók sína við skólakennslu, allt frá byrjenda-
kennslu til framhaldsskóla.
Í bók sinni hvatti Sigurbjörn til hugarreiknings og varaði við því að kynna töflur,
svo sem margföldunartöflur, of snemma og við utanaðbókarlærdómi yfir höfuð:
„„Þululærdómur“ við reikningsnám er einskis virði, en því miður svo sorglega
almennur vor á meðal enn sem komið er“ (Sigurbjörn Á. Gíslason, 1911a, bls. 3). Höf-
undur mælti með því að nota reiknibretti og að velja dæmi úr daglegu lífi barnanna.
Hann lagði áherslu á skilning, til dæmis í brotareikningi, og sýndi fleiri en eina aðferð
til að finna samnefnara.