Morgunblaðið - 11.08.2012, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2012
Vætutíð Þau létu ekki rigninguna hafa áhrif á sig þegar þau gengu galvösk niður Banka-
strætið í Reykjavík í gær. Spáð er áframhaldandi votviðri í höfuðborginni næstu daga.
Eggert
Heildareignir lífeyrissjóðanna
nema nú um 2.250 milljörðum
króna. Sjóðirnir þurfa að fjár-
festa um 120 milljarða króna á ári
vegna nýrra iðgjalda og endur-
fjárfestinga. Þetta eru háar upp-
hæðir og erfitt að finna fjárfest-
ingartækifæri innanlands sem
gefa af sér nægjanlega háa arð-
semi, við ásættanlega áhættu, til
að standa að fullu undir eftir-
launagreiðslum landsmanna í
framtíðinni. Eins og flestum er
kunnugt gera lög og reglur ráð fyrir því að
skuldbindingar sjóðanna miði við 3,5% raun-
ávöxtun og ef hún næst ekki þarf að skerða líf-
eyrisréttindin. Til að dreifa áhættu og mæta
stærðarvanda lífeyrissjóðanna hefur verið
leyft með lögum að fjárfesta hluta eigna sjóð-
anna erlendis. Haustið 2008 bönnuðu þó
stjórnvöld lífeyrissjóðunum að fjárfesta utan-
lands í viðleitni sinni við að hefta fjármagns-
hreyfingar og til að varðveita gjaldeyrisforða
Seðlabankans. Þetta hefur leitt til vandamála
sem vert er að beina sjónum að.
Vandinn
Stærð lífeyrissjóðanna á fjármálamarkaði
hefur að öllum líkindum leitt til þess að verð á
eignamörkuðum (fasteigna-, hluta- og skulda-
bréfamörkuðum) er hærra en ef sjóðirnir
hefðu frelsi til að fjárfesta erlendis. Vegna
ofangreinds banns hefur því myndast áhætta
sem rekja má beint til gjaldeyrishaftanna.
Jafnframt er slæmt út frá áhættudreifing-
arsjónarmiðum að lífeyrissjóð-
irnir fjárfesti eingöngu í inn-
lendum eignum. Þá hafa höftin
óhjákvæmilega leitt til þess að
fyrirferð lífeyrissjóðanna er orð-
in of mikil á hlutabréfamarkaði.
Nefna má að þeir ryðja einka-
fjárfestum af markaði og þannig
færist eignarhald fyrirtækja í of
miklum mæli frá einkaaðilum til
stofnanafjárfesta. Það er ekki
heilbrigt fyrir efnahagslífið. Að
lokum leiðir bann við fjárfest-
ingum erlendis til þess að fjár-
festingaþörf sjóðanna erlendis
hleðst upp og mun hún síðan
leiða til mikils útstreymis gjaldeyris þegar
höftunum verður loks aflétt. Þetta leiðir í
sjálfu sér til þess að afnámi haftanna seinkar.
En hvað er til ráða?
Eignaskiptasamningar
Hægt er að leysa hluta ofangreindra vanda-
mála sem stafa af gjaldeyrishöftunum með því
að leyfa lífeyrissjóðunum íslensku að gera
eignaskiptasamninga á alþjóðamarkaði. Með
því móti fá erlendir aðilar tækifæri til njóta
arðsemi íslenska hagkerfisins og lífeyrissjóð-
irnir arðsemi erlendis. Erlendi mótaðilinn
þyrfti að hafa hátt lánshæfismat eða viðskiptin
yrðu að vera tryggð af áreiðanlegum þriðja að-
ila því að annars væri frekar um að ræða skipti
á áhættu en áhættudreifingu. Hægt er að
hugsa sér skiptasamninga með bæði hlutabréf
og skuldabréf.
Ef um væri að ræða hlutabréfasamninga
yrði skipt á ávöxtun hlutbréfamarkaðarins á
Íslandi og ávöxtun erlendra hlutabréfa. Þann-
ig yrði áhættan af íslensku hlutabréfunum
færð frá lífeyrissjóðunum til erlenda mótaðil-
ans og í staðinn tækju sjóðirnir áhættu af er-
lendum hlutabréfum.
Ekki er um að ræða neina peningalega
greiðslu milli aðilanna og þ.a.l. hafa þessi við-
skipti því hvorki áhrif á gjaldeyrisstreymi til
og frá landinu né gjaldeyrisvarasjóð Seðla-
bankans, a.m.k. fyrst í stað. Hrein áhrif af
eignaskiptasamningnum eru einungis mun-
urinn á ávöxtun innanlands og erlendis þegar
samningurinn er gerður upp. Þetta er best að
útskýra með dæmi.
Hugsum okkur að einhver lífeyrissjóðanna
vilji skipta einum milljarði af innlendum hluta-
bréfum í erlend hlutabréf til að dreifa áhættu
sinni. Nú gerir sjóðurinn eignaskiptasamning
við erlendan aðila með ásættanlega lánshæf-
ismatseinkunn til t.d. eins árs. Gerum nú ráð
fyrir að ávöxtun á erlendu hlutabréfunum hafi
verið 10% á líftíma samningsins en 12% á þeim
innlendu. Hreint gjaldeyrisflæði (áhrif á gjald-
eyrisvarasjóðinn) er einungis 20 milljónir
króna ((0,12 – 0,1) x 1 milljarður) út úr landinu
með þessu fyrirkomulagi. Við beina fjárfest-
ingu sjóðsins hefði hins vegar flæðið orðið 900
milljónir (1 milljarður – (0,10 x 1 milljarður))
og áhrifin á gjaldeyrisvarasjóðinn verið sam-
svarandi. Ef ávöxun hefði verið betri erlendis
hefði mismunur á ávöxtun flætt til Íslands.
Lífeyrissjóðurinn greiðir erlenda mótaðilanum
einungis þegar arðsemi hlutabréfa á Íslandi er
meiri en arðsemi erlendis.
Ábatinn
Margþættur ábati er af fyrirkomulaginu
sem hér er lýst. Lífeyrissjóðirnir ná að dreifa
hluta áhættu sinni á alþjóðamarkaði og njóta
arðs af erlendum eignum þrátt fyrir gjaldeyr-
ishöft. Áhrifin á gjaldeyrisvarasjóð Seðlabank-
ans eru hverfandi. Uppsafnaðri fjárfesting-
arþörf lífeyrissjóðanna erlendis er mætt og því
flýtir fyrirkomulagið afnámi gjaldeyrishaft-
anna.
Lokaorð
Eignaskiptafyrirkomulag það sem hér er
lýst hefur verið tíðkað með góðum árangri í
Suður-Afríku um árabil. Auðvitað þarf að út-
færa leiðina vel áður en lagt er í ferðalagið.
Þannig þarf t.a.m. að ákveða nákvæmlega
hvaða eignum má skipta, hvaða kröfur mót-
aðilar þurfa að uppfylla, hvernig uppgjöri
samninga verður háttað og hvort krefjast skuli
trygginga frá þriðja aðila í slíkum viðskiptum.
Allt að einu, sú leið sem ég hef kynnt hér leysir
stórt vandamál sem lífeyrissjóðirnir standa
frammi fyrir vegna gjaldeyrishaftanna – að
geta ekki dreift áhættu sinni nægjanlega ís-
lenskum lífeyrisþegum til hagsbóta. Jafnframt
flýtir leiðin afnámi gjaldeyrishaftanna.
Eftir Tryggva Þór
Herbertsson »Hægt er að leysa hluta
ofangreindra vandamála
sem stafa af gjaldeyrishöft-
unum með því að leyfa lífeyr-
issjóðunum íslensku að gera
eignaskiptasamninga á al-
þjóðamarkaði.
Tryggvi Þór
Herbertsson
Höfundur er prófessor í hagfræði
og alþingismaður.
Fjárfestingarvandi lífeyrissjóðanna
Viðræður um aðild Íslands að
Evrópusambandinu eru í nokkuð
sérkennilegri stöðu. Nú eru þrjú
ár síðan ríkisstjórnin sendi for-
ystu ESB umsókn á grundvelli
ályktunar meiri hluta Alþingis
en línur eru ekkert farnar að
skýrast varðandi þá þætti um-
sóknarferlisins og viðræðnanna,
sem frá upphafi hefur verið vit-
að að myndu verða viðkvæm-
astir og valda mestum ágrein-
ingi. Þar er auðvitað ekki um að
kenna því ágæta fólki, sem vinnur að málinu á
vegum stjórnarráðsins frá degi til dags.
Ábyrgðin á þessari stöðu hvílir á herðum
hinnar pólitísku forystu ríkisstjórnarinnar.
Þegar farið er yfir þá kafla aðildarviðræðn-
anna, sem þegar hafa verið kláraðir, sést að
þar er fyrst og fremst um að ræða mála-
flokka, þar sem Ísland hefur þegar lagað lög-
gjöf sína að regluverki ESB á grundvelli
EES-samningsins. Sama á við um aðra þá
kafla, sem opnaðir hafa verið í viðræðunum
og enn eru til umfjöllunar. Í erfiðustu og
vandasömustu köflunum er staðan sú, að
samningsafstaða liggur ekki fyrir af Íslands
hálfu og því ekki forsendur til að opna kaflana
og hefja viðræður. Enn er fullkomlega óljóst
hvenær að því kemur og hafa yfirlýsingar ut-
anríkisráðherra og annarra talsmanna rík-
isstjórnarinnar ekki verið mjög skýrar í þeim
efnum.
Það er svo sem eftir öðru, enda er almennt
afar erfitt að átta sig á því hver markmið rík-
isstjórnarinnar eru í þessu sambandi. Á þeim
bæ hafa menn greinilega mismunandi skoð-
anir á því hvort æskilegt sé að hraða viðræð-
unum eða ekki. Þannig hafa ummæli ýmissa
forystumanna úr VG um að mikilvægt sé að
fá skýrar línur sem fyrst í erfiðu málunum
greinilega engin áhrif haft á gang viðræðn-
anna. Hvað sem þeirra afstöðu líður hefur
tíminn og orkan greinilega farið í auðveldu
kaflana en hinum vandasamari verið skotið á
frest.
Staða mála kann að einhverju leyti að skýr-
ast í þessum efnum á allra næstu mánuðum.
Ekki er ósennilegt að gerð verði tilraun til
þess af ríkisstjórninni og þeim sem vinna í
hennar umboði til að leggja fram samnings-
afstöðu í erfiðu málunum nú í haust, en hætt
er við að það verði ekki með öllu átakalaust.
Mótun samningsafstöðu í málaflokkum á borð
við landbúnaðarmál og sjávarútvegsmál verð-
ur ekki óumdeilt ferli sem hægt verður að af-
greiða í gegnum samningahópa, samráðshópa,
ríkisstjórn eða utanríkismálanefnd þingsins
umræðulítið og án ágreinings. Þar verður
gerð krafa um að af Íslands hálfu verði lögð
fram skýr markmið í samræmi
við þjóðarhag, en ekki innihalds-
lítið orðagjálfur. Sama á auðvitað
við um fleiri kafla, svo sem pen-
ingamál, skattamál og byggða-
mál, þar sem vinnan mun vera
lengra komin en í sjávarútvegs-
og landbúnaðarmálunum.
Það má því búast við því að
umræðurnar um aðild Íslands að
ESB færist frekar í vöxt á næstu
mánuðum en hitt. Hvað svo sem
mönnum kann að finnast um
aðildarumsóknina sem slíka ættu
flestir að geta tekið undir að
með mótun samningsafstöðu í flóknustu og
erfiðustu köflunum kemst ferlið á nýtt stig.
Það verða með vissum hætti tímamót.
Á sama tíma er þess að vænta, að þrýst-
ingur aukist til muna á að látið verði á það
reyna innan þings hvort raunverulegur meiri-
hlutastuðningur sé við framhald viðræðnanna.
Óþarft er að fara mörgum orðum um það, að
aðstæður bæði á Íslandi og í Evrópu eru ger-
ólíkar því sem var sumarið 2009 þegar aðild-
arumsókn var samþykkt á þingi. Andstaðan
við umsókn bæði innan þings og utan hefur
vaxið verulega og margvísleg rök fyrir aðild-
arumsókn, sem ýmsum þóttu brúkleg fyrir
þremur árum, hljóma heldur hjárænulega í
dag. Þegar talað er um að látið verði reyna á
stuðning við framhald viðræðnanna innan
þings dugar ekki að vísa til þess að á það hafi
reynt í vor, þegar atkvæði voru greidd um
breytingartillögu Vigdísar Hauksdóttur við
tillögu um þjóðaratkvæðagreiðslu um tillögur
stjórnlagaráðs. Við þá atkvæðagreiðslu skýrðu
ýmsir andstæðingar tillögunnar afstöðu sína
með þeim hætti að þeir teldu hana óþinglega
þar sem hún snerist um annað málefni heldur
en aðaltillagan, sem til umfjöllunar var. Þing-
ið á því ótvírætt eftir að taka afstöðu til fram-
halds viðræðna við ESB í ljósi breyttra ytri
aðstæðna og raunar breyttrar afstöðu margra
innan þingsins.
Á þessum haustmánuðum mun svo auðvitað
líka draga til tíðinda af þeirri augljósu
ástæðu, að kosningar verða í vor og kjós-
endur munu að sjálfsögðu kalla eftir skýrri
afstöðu flokka og frambjóðenda til framhalds
málsins.
Aðildarferli í ógöngum
Eftir Birgi Ármannsson
Birgir Ármannsson
»Margvísleg rök fyrir aðild-
arumsókn, sem ýmsum
þóttu brúkleg fyrir þremur ár-
um, hljóma heldur hjárænulega
í dag.
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins
í Reykjavík.