Morgunblaðið - 22.10.1974, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. OKTÓBER 1974
Útgefandi hf. Árvakur. Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn GuSmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni GarSar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6. simi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Askriftargjald 600.00 kr. á mánuSi innanlands.
í lausasölu 35.00 kr. eintakið.
ee
011 stærstu sveitar-
félög landsins hafa átt
við mikla fjárhagserfið-
leika að etja á þessu ári
vegna verðbólgunnar.
Tekjur sveitarfélaganna
eru bundnar við tekju-
stofna fyrra árs, en út-
gjöldin hafa hins vegar
margfaldast vegna verð-
lagsþróunarinnar. Verð-
bólguþróunin hér hefur
verið milli 40 og 50% og
þarf enginn að fara í graf-
götur um, að slíkt ástand
hlýtur að valda miklum
erfiðleikum. Að nokkru
leyti hefur þessum kostn-
aðarhækkunum verið mætt
með lántökum, sem óhjá-
kvæmilega hljóta að
þyngja greiðslubyrðina og
draga úr framkvæmda-
möguleikum á næstu árum.
Á hinn bóginn hafa sveitar-
félögin ekki komizt hjá því
að mæta þessum aðstæðum
með samdrætti í fram-
kvæmdum og aðhalds- og
sparnaðaraðgerðum í
rekstri.
Borgaryfirvöld í Reykja-
vík brugðu mjög skjótt við,
þegar séð varð í hvert
óefni stefndi í efnahags-
málum þjóðarinnar. Þegar
á sl. sumri gerði borgar-
stjóri sérstakar ráðstafanir
til þess að draga úr
rekstrarkostnaði, m.a. var
yfirvinna takmörkuð svo
og ráðning nýrra starfs-
manna. Þessar aðgerðir
voru að sjálfsögðu gagn-
rýndar af fulltrúum minni-
hlutaflokkanna í borgar-
stjórn, þó að þeir víti
borgaryfirvöld í öðru sam-
hengi fyrir eyðslustefnu.
Flestum er þó ljóst, að hér
var um mikilvægar og
brýnar aðgerðir að ræða.
Eins og sakir standa er
búizt við, að fjárhagsstaða
borgarinnar versni um 500
til 600 millj. kr. á þessu ári.
Miðað við 40% verðbólgu
hefðu rekstrarútgjöld
borgarinnar hins vegar átt
að aukast um 1.000 millj.
kr. Þessar tölur sýna því
svo að ekki verður um
villzt, að með aðhaldi og
sparnaði hefur borgaryfir-
völdum tekizt að koma í
veg fyrir 400 til 500 millj.
kr. útgjaldaaukningu, sem
komið hefði til viðbótar
þeim erfiðleikum, sem nú
er við að glíma, ef áhrif
verðbólgunnar hefðu
komið fram með fullum
þunga. Fjárhagserfiðleikar
borgarinnar væru miklu
mun alvarlegri, ef þessi
málefni hefðu ekki verið
tekin föstum tökum frá
upphafi. óneitanlega
hlýtur það að téljast góður
árangur að koma í veg
fyrir 400 til 500 millj. kr.
útgjaldaaukningu, sem
verðbólgan hefði ella haft í
för með sér. Þegar á þessar
staðreyndir er litið, má
öllum ljóst vera að ásak-
anir um ráðdeildarleysi
borgaryfirvalda eiga við
engin rök að styðjast.
Auk aðhalds- og sparn-
aðaraðgerða í rekstri hefur
Reykjavíkurborg aðeins
ráðizt í brýnustu fram-
kvæmdir á þessu ári. 1
ágúst sl. var síðan ákveð-
inn talsverður samdráttur
í framkvæmdum borg-
arinnar. Þær ráðstafanir
nægðu til þess að jafna
metin miðað við fjár-
veitingar til framkvæmda
á f járhagsáætlun þessa árs.
Gert er ráð fyrir, að bygg-
ingakostnaður hækki um
a.m.k. 56,5% á þessu fjár-
hagsári. Slíkar óhemju
kostnaðarhækkanir hljóta
óhjákvæmilega að koma
niður á framkvæmdum,
þegar tekjustofnarnir
hækka ekki að sama skapi.
Þrátt fyrir árangursrík-
ar aðgerðir af þessu tagi
hefur ekki verið unnt að
komast hjá rekstrarhalla,
sem nú er áætlaður 500 til
600 milljónir króna.
Þessum mismun hefur ver-
ið mætt með yfirdráttar-
lánum. Um nokkurt skeið
hefur verið unnið að því að
fá þessum yfirdráttar-
skuldum breytt í lán til
lengri tíma. Meðan allt var
látið reka á reiðanum í
landsstjórninni var nær
útilokað að semja við lána-
stofnanir um slik lán.
Þessar aðstæður hafa nú
breytzt, og búizt er við, að
úr þessum vanda rætist á
næstu dögum. Með því
móti er þungri vaxtabyrði
létt af borginni og fjár-
VERÐBÓLGU MÆTT MEÐ
AÐHALDIOG SPARNAÐI
hagserfiðleikarnir koma
ekki með jafn miklum
þunga niður á framkvæmd-
um næsta árs eins og verið
hefði ella.
Gagnrýni fulltrúa minni-
hlutaflokkanna I borgar-
stjórn á meirihlutann hef-
ur verið harla brosleg. I
síðustu viku fluttu fram-
sóknarmenn t.a.m. tillögu í
borgarstjórn, þar sem lagt
var til, að heimiluð yrði
lántaka til þess að jafna
yfirdráttarskuldirnar og
borgarstjóra yrði falið að
taka upp viðræður við lána-
stofnanir í því skyni. I
greinargerð með tillögunni
sagði, að nauðsynlegt væri
að borgarstjórn tæki málið
í sínar hendur, þar sem
ekkert hafi gerzt í málinu.
Sannleikurinn er hins
vegar sá, að þegar í ágúst-
mánuði samþykkti borgar-
ráð slíka lántökuheimild og
borgarstjóri hefur bæði
fyrir og eftir þá samþykkt
átt viðræður við lánastofn-
anir um þessi málefni og
þær munu nú vera komnar
á lokastig.
öll vinnubrögð borgar-
fulltrúa minnihlutaflokk-
anna eru af þessu tagi. Hitt
er ljóst, að hér er við erfið-
leika að etja, sem að ein-
hverju leyti munu setja
mark sitt á framkvæmda-
getu borgarinnar á næst-
unni. Mestu skiptir þó, að
komið hefur verið í veg
fyrir, að óðaverðbólgan og
ringulreiðin I efnahagsmál-
um hefðu enn alvarlegri
afleiðingar í för með sér en
raun ber vitni.
|NeiUrJ|oTkStmei3
- ■._! ■
Eftir Hedrick Smith
ííeitrJ|ork®tme0
Q
Dulín verðbólga
í Sovétríkjunum
Moskvu — Opinberlega er
engin verðbólga í Sovétríkjun-
um. Samkvæmt þarlendum
kokkabókum er verðbólga
meinsemd í efnahagslífinu,
sem vitaskuld þrifst einvörð-
ungu í sjúku, kapítalistísku
hagkerfi. Að undanförnu hafa
sovézkir fjölmiðlar hamrað á
þessu og háttsettur sovézkur
embættismaður hefur jafnvel
fullyrt, að smásöluverð hafi að
jafnaði lækkað um 0.3% síðan
1970.
En sovézkir borgarar gera
hvort tveggja að henda gaman
að opinberum staðhæfingum á
borð við þessa og mögla yfir
hækkuðu verðlagi á öllum
sviðum. Matvörur hafa
hækkað, svo og fatnaður, bílar,
húsnæði, skemmtanir, svo og
kennsla fyrir nemendur, sem
ætla að þreyta inntökupróf
upp í menntaskóla.
Rússnesk miðaldra kona
sagði nýlega, að vörur sem
kostað hefðu 5 rúblur fyrir
fáum árum, kostuðu nú 7 rúbl-
ur. Málvísindamaður nokkur
fullyrti, að helmingi dýrara
væri nú að fæða og klæða fjöl-
skyldu hans en verið hefði árið
1970. Hjúkrunarkona tók ekki
svona djúpt í árinni og taldi, að
almenn verðlagshækkun á
þessu árabili, þ.e. 1970—1974,
næmi u.þ.b. 20%.
„Það er nú svo komið, að
næstum allir vinna fyrir ein-
hverjum aukatekjum til að
láta endana ná saman," sagði
kerfisfræðingur einn. ,,Ef þú
rekst á einhvern, sem Iifir á
dagvinnutekjunum einum
saman, geturðu verið þess full-
viss, að hann sé bláfátækur."
Á Vesturlöndum eru birtar
reglulega tölur um fram-
færslukostnað, en engar sam-
bærilegar upplýsingar er að fá
í Sovétríkjunum. Rússar stæra
sig af því, að verðlag í rikis-
verzlununum sé fastákveðið,
og mjög erfitt er að fá upp-
lýsingar um verðlagshækk-
anir. En almenningur gerir sér
hins vegar fullljóst, að verð-
bólgu hefur gætt í ríkum mæli,
þar sem kaupgjalds- og verð-
lagshækkanir hafa orðið tölu-
verðar á undanförnum árum.
Þó hefur verðbólgan í Sovét-
ríkjunum ekki verið jafn
hamslaus á síðasta ári og í
mörgum vestrænum rfkjum.
Sem dæmi má nefna, að far-
gjöld með neðanjarðar-
brautum í Sovétríkjunum
kosta 5 kópeka, þ.e. um kr.
7.60, og það verð hefur haldizt
óbreytt undanfarna tvo ára-
tugi. Leiga á húsnæði í ríkis-
eign er fastákveðin og mjög
lág eða 10—18 rúblur á mán-
uðu fyrir tveggja herbergja
íbúð, en það samsvarar u.þ.b.
kr. 1.550.00 — 2,890,00. Verð á
mjólk hefur ekki hækkað
undanfarinn áratug. Þegar
kartöflur eru fáanlegar kostar
kílóið aðeins um kr. 15.00, og
hámarksverð á nautakjöti
hefur að nafninu til haldizt
óbreytt um langt skeið og er
aðeins um kr. 130 hvert kíló-
gramm.
En þrátt fyrir þessar hag-
stæðu tölur og lágt verðlag á
ýmsum öðrum nauðsynjavör-
um í rfkisvcrzlununum, verður
þess vfða vart í smásölu-
verzluninni, að verðbólga, þótt
falin sé, hefur verið að verki í
rfkum mæli. Hér endurspegl-
ast hinir þrálátu vankantar
efnahagskerfisins, þar sem
framleiðsla á eftirsóttum varn-
ingi getur ekki haldizt f
hendur við vaxandi eftirspurn
og aukna kaupgetu fólks af
öllum þjóðfélagsstéttum.
Verðlag, sem ákvarðað er af
ríkinu, er stundum snögg-
hækkað án nokkurra undan-
bragða, og til dæmis um það
má nefna, að sl. vetur var
fyrirvaralaust ákveðið að tvö-
falda verð á munaðarvarningi,
svo sem kavíar, reyktum laxi,
loðskinnum og skartgripum.
Hitt er þó algengara, að verð-
hækkanir séu slælega dul-
búnar með alls kyns viðskipta-
brögðum f rikisverzlununum
ellegar gerist fyrir opnum
tjöldum á landbúnaðarmark-
aði einkaaðila og á svörtum
markaði, en hann er allvel
stundaður í Sovétríkjunum.
Það er algeng iðnaðarbrella í
Sovétrfkjunum sem og á
Vesturlöndum að færa á mark-
aðinn nýja tegund eða nýtt af-
brigði af viðurkenndri vöru, og
hækka verð hennar undir því
yfirskini, að hinar og þessar
breytingar og endurbætur hafi
verið gerðar. Hins vegar er
hækkunin í flestum tilvikum
miklu meiri en kostnaði við
endurbæturnar nemur. Rússar
segja, að þetta komi fram á
öllum sviðum framleiðslunnar,
allt frá brauði og smjöri til
bifreiða.
Sovézkir fjölmiðlar og ýmsir
háttsettir aðilar hafa tekið
undir gagnrýni neytenda á
framleiðendur neyzluvarn-
ings, sem reyna að standast
efnahagsáætlanir sínar með
því að stöðva framleiðslu á
ódýrum vörutegundum og
snúa sér að öðrum, sem færa
þeim meiri hagnað.
Margár húsmæður fullyrða,
að auðvelt sé að fara í kringum
hið lögboðna vöruverð, neyt-
endum í óhag. Ein þeirra sagði
eftirfarandi: „Fyrir nokkrum
árum var hægt að fá kálfakjöt
fyrir 1.20 rúblur. Nú er það
gersamlega ófáanlegt. Kílóið
af fyrsta flokks nautakjöti
kostar nú sem áður 2 rúblur,
en það er ekki sama varan
lengur. Nú borgar maður eina
rúblu fyrir kjötið, en aðra
fyrir beinin.
Sokkar úr nyloni og öðrum
gerviefnum koma nú algerlega
í staðinn fyrir gömlu prjóna-
sokkana. Verðið á þeim hefur
hækkað úr 80 kópekum upp í
2.50 rúblur, að sögn rússneskr-
ar konu. Önnur kona, starfs-
maður á stjórnarskrifstofu,
sagðist alls ekki geta fengið
sér sómasamlegan kjól undir
40 rúblum, en þegar hún hafi
gift sig seint á síðasta áratug,
hafi hún vel getað fengið góð-
an kjól fyrir 20 rúblur.
I endursöluverzlunum fæst
oft raunsönn mynd af hækk-
uðu vöruverði. Maður nokkur
keypti í slíkri verzlun fagurt
skartgripaskrín árið 1969 og
borgaði fyrir það 300 rúblur.
Hann fór nýlega í búðina aftur
og fékk skrínið endurmetið, en
þá kostaði það hvorki meira né
minna en 950 rúblur.