Morgunblaðið - 22.10.1974, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. OKTÓBER 1974
25
Orkumál á oddinum
(JLÍUKREPPAN svokölluð hefur
oíðjð þess valdandi, að orkumál
og ihöguleikar hverrar þjóðar á
eigin orkuöflun eru mjög á oddin-
um hvarv'etna I veröldinni. Hver
þjóð reynir að gera upp I hve
rfkum mæli og hve hratt hún geti
orðið sjálfri sér nóg um orku. Við
Jakob Björnsson
islendingar vitum, að við eigum
gnægð orku f fallvötnum og jarð-
varma, en hvar stöndum við varð-
andi möguleika á vinnslu á
henni? Getum við orðið sjálfum
okkar nógir um orku? Og hvaða
áhrif hefur kapphlaup erlendra
þjóða um þróun annarra orku-
linda á okkar samkeppnisað-
stöðu? Jakob Björnsson, orku-
málastjóri, sat nýlaga alþjóða-
orkumálaráðstefnuna f Detroit,
sem mikla athygli vakti. Honum
sýnist við standa jafnvel betur að
vfgi með okkar ónýttu orku hér
en talið var fyrir nokkrum árum.
M.a. vírðist hættan á, að aðrar
orkulindir teljist hagkvæmari,
hafa færzt langt aftur f tfmann.
Mjög aukið fjármagn er Iátið f
jarðhitarannsóknir og vinnslu,
t.d. f Bandarfkjunum, sem hyggj-
ast verða sjálfum sér nóg með
orku. Og hér biðja sveitarfélögin
svo ört um rannsóknir og boranir
vegna jarðhitarannsókna, að
Orkustofnun hefur ekki undan og
er að kaupa nýjan bor til al-
mennra jarðhitarannsókna, sem
kemur til landsins f vor. Einnig
er verið að reyna að fá annan
stóran gufubor til viðbótar þeim
eina, sem hingað til hefur verið
til f landinu, og þá bor, sem fer
dýpra, til að auka möguleikana á
að ná f meira vatn og heitara til
raforkuvinnslu og hitaveitna.
Þetta kom m.a. fram í samtali,
sem birtist hér f tveimur hlutum,
við Jakob Björnsson, orkumála-
stjóra, um orkuráðstefnuna f
Detroit og þær rannsóknir, sem
eru f gangi hjá Orkustofnun á
vatnsafli og jarðhita.
Orkuráðstefnan í
Detroit
Alþjóðaorkumálaráðstefnan er
að jafnaði haldin þriðja hvert ár
og var sú níunda í röðinni í
Detroit 23.—27. september sl. Það
var jafnframt 50 ára afmæli þess-
ara samtaka, sem hafa sérstaka
skrifstofu í London og fram-
kvæmdastjóra, en alþjóðlegt
framkvæmdaráð hennar skipa
fulltrúar frá landnefnd í hverju
þátttökulanda. Þetta er mjög fjöl-
menn ráðstefna, en hana sóttu um
3500 manns frá 72 löndum. Við-
fangsefni hennar var efnahagsleg
og umhverfisleg vandamál varð-
andi orkuöflun í framtíðinni. En
þar sem öll erindin voru samin og
þeim skilað ári fyrr, gætti þar
ekki beinlínis orkukreppunnar.
Erindin höfðu verið send út en
voru ekki flutt, en olíukreppan
kom að sjálfsögðu inn í umræður,
að þvl er Jakob sagði.
— Ford Bandankjaforseti setti
ráðstefnuna og flutti þar ræðu,
sem sýnilega var mjög hnitmiðuð,
sagði Jakob. Að hluta var hún
hótun í garð Arabaríkjanna um
að gæta að sér f olíuverðlags-
pólitík sinni. En að öðrum þræði
var hún svo hvatning um alþjóð-
lega samvinnu varðandi notkun
orkulinda. Og I þriðja lagi sagði
Ford forseti, sem mér fannst
mjög athyglisvert, að Bandarikja-
menn mundu sjálfir leggja geysi-
lega áherzlu á svonefnda sjálf-
stæðisáætlun sína, sem á að gera
þá óháða öðrum I orkumálum
kring um 1885. Ford sagði, að þeir
mundu leggja engu minni áherzlu
á þessa áætlun I fé og mannafla
en á Appolloáætlunina um að
senda mann til tunglsins á síðasta
áratug. Ef staðið verður við það,
táknar það mjög rækilega af-
stöðubreytingu f orkurannsókn-
um Bandarfkjanna frá því sem
verið hefur undanfarið, því
óhætt er að gegja að tiltölulega
litlar rannsóknir hafi farið þar
fram á sviði orkumála að undan-
förnu í samburði við ýmis önnur
svið tækninnar. Utlit er fyrir, að
kjarnorkan fái stærstan hlut af
þessu rannsóknafé. En engan veg-
inn hún ein. Mikil áherzla virðist
vera lögð á vinnslu gass úr kolum,
vinnslu á fljótandi eldsneyti úr
kolum, nýtingu tjörusands, að-
ferðir við að hreinsa brennistein
úr reyk frá rafstöðvum og jarð-
Kaupa
á nýjan,
stærri
gufubor og
nunni rann-
sóknabor
hitarannsóknir hafa tekið geysi-
legt stökk fram á við. Svo má
nefna sólarorku, sjávarföll og
vetni, en þessir orkugjafar eru
ekki taldir hafa neina verulega
þýðingu fyrr en eftir áratug eða
meira. Liklega ekki fyrr en eftir
1990.
— Þar sem ráðstefnan fjallaði
að hluta um umhverfislegan
vanda í orkuvinnslu, var auðvitað
mikið rætt um umhverfislegan
vanda í orkuvinnslu, var auðvitað
mikið rætt um umhverfisvanda-
mál, svo sem við kolavinnslu úr
opnum námum, sem víða eru til.
Það er mun auðveldara en að ná
kolunum langt neðan úr jörðinni
og f opnum námum er hægt að
koma vélvæðingu við í miklu rík-
ara mæli. En slíkt hefur í för með
sér talsvert mikla röskun á lands-
lagi, þar sem fjarlægja þarf jarð-
veginn ofan af kolalögunum.
Kjarnorkan var auðvitað stórt við-
fangsefni á ráðstefnunni og flutt
um hana mörg erindi. Það hefur
komið í Ijós, að meiri erfiðleikar
eru á nýtingu kjarnorku til raf-
orkuvinnslu en menn bjuggust
við í fyrstu og svo virðist sem
engar tfmaáætlanir um byggingu
kjarnorkuvera standist. Ég
reikna með að kostnaðurinn vaxi
einnig örar en almenn verðbólga.
— Sem hefur þá í för með sér,
að við stöndum betur að vígi í
samkeppninni með okkar ónýttu
orku en talið var fyrir nokkrum
árum, ekki svo?
— Jú, það er óhætt að segja, að
hættan á að aðrar orkulindir
muni reynast hagkvæmari en
okkar vatnsorka hefur færzt langt
aftur í tíma. Möguleikar okkar til
að nýta hana eru nú væntanlega
betri en talið var áðúr.
— En ef við skoðum okkar orku-
búskap í heild, þá getum við ekki
bara huggað okkur við að eiga
þessa ódýru orku í landinu. Við
verðum eins og aðrir fyrir barð-
inu á verðhækkunum á olíu, enda
getum við ekki vænzt þess að
verða sjálfum okkur nögir um
orku i náinni framtíð, þrátt fyrir
allar okkar miklu orkulindir.
Ekki getum við notað raforku eða
jarðhita til að knýja skip okkar,
flugvélar eða bfla. Af okkar
Einn stór gufubor er f landinu, eign rfkisins og Reykjavfkurborgar, en
nú er þörf fyrir annan og helzt enn stærri til aó bora niður á a.m.k.
3500 m dýpi. Hér eru borholur á Nesjavöllum.
Heiðargæsaungar f Þjórsárverum, þar sem fara fram umhverfisrannsóknir vegna hugsanlegrar virkj-
unar. Nú á að setja upp vistfræðilegt lfkan, til að kanna áhrif misniunandi vatnsborðshækkunar á
vlstkerfi veranna, m.a. heiðargæsina, grös o.fl.
heildarorkunotkun fáum við lík-
lega núna 47% úr innfluttum
orkugjöfum, 15% jarðhita og38%
úr vatnsorku. Við notum enn tals-
vert mikla olíu til hitunar, en líka
á samgöngutæki, flugvélar, skip
og bíla. Fljótvirkasta leiðin til að
minnka hlut olíunnar i orkubú-
skap okkar er tvímælalaust sú að
hita hús okkar eingöngu með
jarðhita og raforku.
— Var ekkert fjallað um annað
eldsneyti á bíla en benzfn?
— Jú, ein deildin á orkuráð-
stefnunni fjallaði um notkun
orku og kom m.a. inn á rafmagns-
bíla og hugsanlega notkun vetnis
til að knýja bíla. En varla er
reiknað með, að það verði að veru-
leika fyrr en eftir áratug eða
meira.
— Hvenær getum við orðið
sjálfum okkur nóg um orku? Þið
hafið gert einhverja spá um það
hjá Orkustofnun, er það ekki?
— Hvað upphitun húsa snertir,
þá gæti maður kannski gert sér
vonir um að losna að verulegu
leyti við erlenda orku snemma á
næsta áratug, ef vel er að unnið.
Að hve miklu leyti við getum látið
innlendar orkulindir koma í stað
erlendra í iðnaði er óljósara. Til
dæmis er notuð olía til þurrkunar
f fiskimjölsiðnaðinum, en ef til
vill væri hugsanlegt að nota þar
Viðtal við Jakob
Björnsson,
orkumálastjóra,
um orkuástandið
í heiminum og
rannsóknir hér
jarðhita í staðinn, þar sem að-
stæður eru fyrir hendi. Hvað
kostnaðarhliðina snertir er þetta
vafasamara. Þó að við höfum tals-
vert ódýrari orku en olíu, þá má
búast við, að stofnkostnaður í
verksmiðjum til að nýta innlenda
orku í stað olíunnar verði allmik-
ill. Og menn eru eðlilega tregir til
að henda tækjum, sem eru í góðu
lagi, þó brennt sé dýrri olíu f
þeim. Annað mál er svo nýr iðnað-
ur, þar sem ekki þarf að kasta
burtu mannvirkjum, sem fyrir
eru. Þannig að óhætt er að reikna
með, að talsvert langur tími líði
áður en innlend orka getur komið
að fullu f stað innfluttrar í iðnaði.
Ráðinn vistfræðingur
— Breyta ný umhverfissjónar-
mið myndinni til óhagræðis íyrir
okkur?
— Varla svo mjög. Þctta er tví-
þætt. Annars vegar losnar maður
við þann reyk, sem fylgir olíu-
notkun, hir.s vegar hafa virkjanir
okkar og jarðhitamannvirki vissu-
lega áhrif á umhverfið, sem marg-
ir telja ekki æskileg. En við höf-
um þá sérstöðu hér á miðju
Atlantshafi, að mengun andrúms-
loftsins er ekki alvarlegt vanda-
mál og heldur ekki hitamengun í
vatni. Reykur veldur okkur sem
sagt ekki neinum vanda og því er
það óhagræði, sem hverfur við
notkun raforku eða jarðhita,
kannski svo lítið hjá okkur, að
það hverfur í skugga annars að
margra dómi. 1 augum margra
geta spjöll á jörðu eða gróðri þá
orðið alvarlegri en að búa við
reyk frá verksmiðjum eða húsa-
skorsteinum, sem hvort eð er
blæs strax á haf út.
— Helztu rannsóknaverkefnið
ykkar hér sunnanlands er einmitt
umhverfisrannsóknir í Þjórsár-
verum. Hvar eru þær staddar?
— Þær hafa staðið síðan 1970
og ég veit ekki hvort óhætt er að
segja, að við sjáum fyrir endann á
þeim. Við sjáum fram á, að þessar
rannsóknir eigi eftir að standa
a.m.k. í nokkur ár í viðbót. Þarna
erum við að gera tilraun, sem ég
veit ekki til að hafi verið gerð á
sama hátt fyrr, en það er gerð
vistlíkans af Þjórsárverum. Lfkan
þetta er gert í samvinnu við
Framhald á bls. 39