Morgunblaðið - 22.10.1974, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. OKTÖBER 1974
Um
gullkrýnda
silfurþorsk-
inn og fleira
1 SAMBANDI við keppnina
sem nú fer fram á vegum Ut-
flutningamiðstöð iðnaðarins
og Félags íslenzkra iðnrekenda
um allsherjar gæðamerki fyrir
íslenzkar iðnaðarvörur er ekki
úr vegi að rifja upp fáein atriði
um notkun merkja hér á landi
og lfta aðeins á þá miklu fróð-
leikshlöðu, sem er bækur og
skjöl vörumerkjaskrárritarans
hérí Reykjavík.
1 grein um Fána Islands og
skjaldarmerki, sem Birgir
Thorlacius ráðuneytisstjóri rit-
aði í sumarhefti Andvara árið
1964 segir m.a.:
„Frá aldaöðli virðast ýmis
tákn eða merki til aðgreiningar
hafa verið notuð af ættflokk-
um, fjölskyldum, ættahöfðingj-
um og þjóðum. Grísk og róm-
versk skáld lýsa merkjum, er
höfðingjar mörkuðu á skildi
sfna, og á fornum kerum
finnast mótaðir skildir með
merkjum."
Þeir sem kunna enn sína Is-
landssögu muna kannski eftir
því að Hákon gamli lét gera og
gaf Gissuri Þorvaldssyni merki
eitt, þá er hann var gerður að
jarli yfir landinu, þótt engin
lýsing á því sé til. Það er engu
að síður staðreynd, að flattur
þorskur er langelzta íslenzka
merkið, sem varðveitzt hefur. I
fyrrnefndri grein segir Birgir
Thorlacius:
„Eigi er vitað hvernig eða
hvenær þorskurinn, stundum
óflattur og stundum flattur,
varð merki Islands og komst í
danska rikisskjaldarmerkið. En
mynd af flöttum þorski finnst á
spássíu i íslenzkri skinnbók frá
því um 1360.“
Þessi mynd er í svonefndri
Stokkhólmsbók — og úr þvf að
verið er að ræða um blessaðan
þorskinn er ekki úr vegi að
athuga, hvenær hann hverfur
sem merki íslands og hvað um
hann varð. 1 títtnefndri grein
fáum við þá vitneskju, að
silfraður fálki á bláum skildi
hafi leyst saltfiskinn af hólmi
árið 1903 — „hinn gullkrýnda
silfurþorsk á rauðum skildi,
sem verið hafði innsigli lands-
ins sennilega frá 1550, en þó
lfklega miklu lengur------“.
Þótt undarlegt megi virðast
átti „gullkrýndi silfurþorskur-
inn“ ærið mikið ferðalag fyrir
höndum, hvor|ci meira eða
minna en tii Grikklands og það
í skjaldarmerki sjálfs Grikkja-
konungs .. .„kominn þangað
með Vilhjálmi prinsi, næstelzta
syni Kristjáns IX Danakon-
ungs ....“
Innréttingar Skúla fógeta eru
fyrstu iðnfyrirtæki, sem eitt-
hvað kveður að hér á landi og
þær áttu sér merki, sem senni-
lega má telja elzta merki
íslenzks fyrirtækis. „Skúli
Magnússon fógeti, fékk Eggert
Ólafsson til þess að teikna fána
fyrir Innréttingarnar og dugg-
ur þeirra tvær, „Friðriksósk"
og „Friðriksgæfu" á árunum
1752—1764. Var þetta flagg
með flöttum þorski f, ásamt
stöfunum PII —
„Privilegerede Islandske Inter-
essenter" ...“, segir Birgir f
grein sinni.
Fyrstu lögin um vöruverki og
skrásetningu þeirra eru frá ár-
inu 1905, og frá því ári er að
finna í skrásetningarbók vöru-
merkjaskrárritarans, sem nú er
Jóhannes Guðfinnsson fulltrúi
í iðnaðarráðuneytinu; upplýs-
ingarnar, sem hér fara á eftir
lét hann góðf úslega f té.
Fyrsta merkið sem skrásett
var f þessa góðu bók er frá 28.
april 1905, en umsóknin um
merkið var frá 28. apríl klukk-
an 5.15 síðdegis. Umsækjandi
var E.F. Dan, þakpappagerðar-
maður frá Nagskov í Dan-
mörku. Það kann að koma ein-
hverjum spánskt fyrir sjónir að
sjá umsóknartímann þannig til-
greindan upp á mfnútu, en slfkt
var og hefur ætíð verið til siðs
— enda aldrei að vita nema
tvær eða fleiri keimlfkar
umsóknir berist sama daginn.
Hverju einasta vörumerki er
nákvæmlega lýst í bókinni auk
þess sem mynd er þar af sjálfu
merkinu. Og merki þakpappa-
gerðarmannsins í Nagskov er
lýst þannig:
„Merkið er víkingur á hest-
baki. Með hægri hendinni
stjórnar hann hestinum, en I
vinstri heldur hann á lúðri, sem
hann blæs í. Við hlið hans er
kringlóttur skjöldurog eru í
skildinum átján deplar, sem
skipt er í þrjá þrfhyrninga, en
hverjum þrfhyrning í þrjár
ráðir og þrfr, tveir eða einn
depill í hverri röð.“
Svo mörg eru þau orð en ekki
er gott að segja um örlög E.F.
Dan þakpappagerðarmanns f
Nagskov eða hvernig viðskipt-
um hans reiddi af hér á landi.
Hitt er staðreynd að merki hans
var tekið af skrá 29. apríl 1915.
Það er einkar forvitnilegt að
blaða í þessari gömlu bók, sem
geymir t.d. svör við þeirri
spurningu, hvert sé elzta vöru-
merki, sem ennþá er í fullu
gildi. Um það var sótt 16. júlí
1909 klukkan 6 sfðdegis, og var
Bass Radcliff Gretton Limited
til heimilis að Burton on Trent,
Englandi, þar að verki. Merkið
var skrásett 30. júlí sama ár og
þótti skjót afgreiðsla ... í lýs-
ingu þess segir m.a.: „Merkið er
skrásett í London 10. febrúar
1888 (43. flokki) og á eingöngu
að ná til öldrykkja." Þetta
merki var seinast endurnýjað 4.
febrúar 1969 og samkvæmt þvf
hafa þeir hjá Bass Radcliff
Gretton Ltd. ekki gefið upp alla
von um að við íslendingar hefj-
um öldrykkju á ný, og þá vitan-
lega á „Pale Ale“ frá Burton
upon Trent".
Það er ekki fyrr en 1911 að
fyrsta íslenzka fyrirtækið lætur
skrá sitt vörumerki f umrædda
bók. Þann 5. maí það ár sækir
„hlutafélagið P.I. Thorsteins-
son Co“ um skrásetningu og
hér kemur „flatti þorskurinn"
aftur til sögunnar. Fyrirtækið
notar hann í merki sitt. Ekki
vitum við öllu meira um sögu
þessa fyrirtækis eða hvort aðrir
aðilar hafa tekið flatta þorsk-
inn upp sfðan, en fyrirrennari
Jóhannesar Guðfinnssonar, sá
góði maður Pétur Hjaltested
vörumerkjaskrárritari „afmáði
það úr skránni 18. maí 1921“.
Sjálfsagt minnast margir
vörumerkja danskra aðila, en
sumir þeirra höfðu það fyrir sið
að hafa í merkjum sfnum
myndir af fslenzku landslagi
eins og t.d. C.S. Rich og Sönner,
sem skrásetur sitt merki árið
1919. Þarna var mynd af Geysi
eins og hann var uppá sitt
bezta, en varan var „Export“-
kaffibætir. 1 merkinu var smá-
orðsending til væntanlegra
„exportnotenda": Hinaheiðr
uðu kaupendur biðjum vér að
LH'- —_______V'— 1
Fyrsta merki Sambands
fslenzkra samvinnufélaga var
skrásett 20. október 1911, kl.
6.30 sfðdegis.
„ ... kross með hökum og eru
hakarnir á lengd helmingur af
lengd hverra hinna fjögurra
krossálma og jafnir þeim á
breidd, en breidd hverrar
krossálmu er helmingur af
lengd hennar.“
Fyrsta merki Sláturfélags
Suðurlands frá 1912,12. júlf kl.
7 sfðdegis. Þessi væni dilkur er
sauður, samkvæmt lýsingu á
vörumerkjaskrá.
„Hinn gullkrýndi silfurþorsk-
ur.“
Fyrsta islenzka fyrirtækið skrá-
setti vörumerki 5. maf 1911.
aðgæta að einungis sá kaffi-
bætir er hreinn og góður, sem í
hverju stykki ber vora undir-
skrift".
Svo vikið sé aftur að fslenzk-
um merkjum er ekki úr vegi að
líta á merki Sláturfélags Suður-
lands, sem var skrásett 12. júlí
1912 klukkan 7 síðdegis —
menn hafa unnið talsvert fram-
eftir á þeim góðu, gömlu
dögum. Margir muna eflaust
eftir kindinni með SS-staf-
ina og örina utan á sér og sjálf-
sagt hafa þeir slegið því föstu
Framhald á bls. 27.
Herstöðvarandstæð-
ingur — en yill
Keflaví kurs j ónvarp!
í Morgunblaðinu 8. þ.m. er
grein eftir Sigurlaugu Bjarna-
dóttur alþingismann, sem ber
yfirskriftina „Skrýtin menning“.
Þar fjallar þingmaðurinn um
samtök sem kalla sig Frjáls menn-
ing og álit sitt á þeim. Þar sem ég
álít grein þessa túlka það argasta
afturhald og forpokaðasta ihald
sem lengi hefur birzt f Mbl. og
mínar skoðanir þar af leiðandi
þvert á hennar, langar mig til að
gera nokkrar athugasemdir vegna
greinarinnar. í byrjun segir hún:
„Er hér greinilega komin á kreik
sá vígreifi hópur manna, sem tel-
ur menningarlff hér á höfuð-
borgarsvæðinu hafa beðið alvar-
legan hnekki við lokun Kefla-
víkursjónvarpsins.“ Með leyfi
Sigurlaug, hvar og hvenær kemur
það greinilega fram frá sam-
tökunum um Frjálsa menningu,
að menningarlff á höfuðborgar-
svæðinu hafi beðið alvarlegan
hnekki við lokun Keflavfkursjón-
varpsins? Mér vitanlega hvergi. 1
lokin vonar hún að „það ágæta
fólk sem þessa dagana stendur í
ströngu við undirskriftir og áróð-
ur fyrir Keflavíkursjónvarpinu
muni í framtfðinni finna sín-
um menningaráhuga verðugri
verkefni" Hæstvirtur þingmaður,
áttið þér yður ekki á kjarna máls-
ins? Kjarninn er ekki spurningin
um matið á menningarlffinu,
heldur spurningin um frjálst
menningarlíf. Þegar listamenn í
Rússlandi fengu að halda list-
sýningu á óhlutlægum verkum
sfnum, eftir að áður hafði verið
sigað á þá og verk þeirra jarðýt-
um og öskubflum (jú verkin féllu
ekki f smekk þarlendra ráða-
manna, alþingismanna væntan-
lega) og kölluðu sýninguna fjórar
frelsisstundir, var það ekki sigur
óhlutlægrar listar í Rússlandi
heldur sigur frelsis. Hér er á ferð-
inni spurningin um sjálfs-
ákvörðunarréttinn. Dagskrá
Keflavíkursjónvarpsins er, að
jnfnu viti, ekki það merkileg að
■ástæða sé til að hafa það opið þess
vegpa. Málið snýst miklu frekar
um'einkenni Islendingsins. Hann
telur \§ig frjálsan og vitiborinn
mann sepi ekki þarfnast forræðis
annarra ftjeð val sitt á hlutum
eins og skemmtiefni. íslendingar
vilja sjálfir opna eða loka fyrir
sjónvarpstækin sfn.
Telja sig menn til, og það eru
þeir. Ég og margir aðrir erum á
þeirri skoðun að ákveðið blað, út-
gefið hér í borg, sé bæði lygið og
ómerkilegt og hreint og beint
skaðlegt ef fólk les það gagnrýnis-
laust og án þess að leggja sitt
eigið mat á það sem þar er ritað.
Sumir okkar telja þetta blað vera
Þjóðviljann en aðrir Morgunblað-
ið, en flestir erum við sammála
um að ekki komi til greina að
hefta útkomu þessara blaða. Telj-
um fólk sjálft geta ákveðið hvort
það kaupir eða les þessi blöð sér
að skaðalausu, og Sigurlaug,
þannig er því líka farið með álit
okkar á lokun Keflavfkursjón-
varpsins. En áfram með grein
þingmannsins. „Liggur það ekki í
augum uppi, hve óeðlilegt það er,
að erlendur aðili reki hér sjón-
varp á meðan fslenzk landslög
kveða á um einkarétt rfkisins til
slíkrar starfssemi, og þeim lögum
framfylgt af það mikilli hörku
gagnvart innlendum aðilum, að
áhugamenn sem eru af og til að
dúttla við útsendingar á léttri
músik eru meðhöndlaðir sem
sakamenn?" Nú já, meðhöndlaðir
sem sakamenn. Það hljóta þá að
vera til dómar yfir glæpi þessara
manna, sem þér getið bent mér á.
Ég kannast ekki við aðra hörku
við þessa menn en þá að þeir eru
vinsamlegast fengnir til að hætta
útsendingum sfnum, og þar með
punktur. tslenzk landslög kveða á
um einkarétt ríkisins til slfkrar
starfssémi segir þér. En Sigur-
laug, þessi lög eru ekki guðslög.
Þetta eru lög sett af misvitrum
þingmönnum og þeim má auð-
veldlega breyta, ef og þegar þau
eru ekki lengur f takt við fólkið f
landinu. Eða hvernig er það eru
lögin fyrir fólkið eða fólkið fyrir
lögín? Áfram heldur hún: „en
hljótum við ekki samt að marka
okkur vissa menningarlega land-
helgi?“ og fer síðan að bera þetta
mál saman við landhelgismál,
eins og það komi eitthvað málinu
við, efnahagslögsaga og verndun
fiskistofna (en siglingafrelsi?).
Nú var komið að því að hún talaði
um frelsið. „Sannleikurinn er sá“,
hún vissi hver hann var, „að frels-
ið — svo heilagt sem það er okkur
— getur orðið hættulegt án tak-
markana". Takmarkanir á frels-
ið! Settar af hverjum? Okkur
sjálfum eða einhverjum ráða-
mönnum. Bara að það endi ekki
lfkt og f austantjaldslöndunum,
að rfkið telji sig þurfa að hafa
forsjá allra athafna og helzt
hugsana í hendi sér. Nei, frelsis-
hugmyndir ættum við ekki að
sækja til austurblokkarinnar, eða
fundu þeir ekki ástæðu til að tak-
marka og trufla útsendingar
bandarískra útvarpsstöðva? Lík-
lega verið að vernda fólkið. Svo er
það toppsilkihúfan: „En hvað
myndu bíó-eigendur f Reykjavfk
segja við því, ef erlendir aðilar
með fullar hendur fjár hefðu
frelsi til að hefja hér rekstur
kvikmyndahúsa í frjálsri sam-
keppni við þau íslenzku sem fyrir
eru? Væri það ekki eðlileg sam-
keppni?" Bfó-eigendur! Skyldi
henni ekki hafa dottið f hug bíó-
gestir? Ég sem bfógestur hefði
ekkert við það að athuga að kvik-
myndirnar yngdust og skánuðu f
bíó, og það líka þótt erlent fjár-
magn stæði að baki þ.e. ef bíóin
væru rekin með fslenzku starfs-
fólki og hagnaðurinn færi ekki úr
landi. Máltækið segir: Það sem
tungunni er tamast er hjartanu
kærast. Getur það verið hag-
ur kvikmyndahúsaeigenda sem
hangir á spýtunni hjá þingmann-
inum. Fá máske mannskapinn á
bíó frá sjónvarpinu? í lokin segir
Sigurlaug: „Varnarliðið er hingað
komið vegna þátttöku okkar í
vestrænu samstarfi og öryggis
hlutaðeigandi þjóða, en ekki að
sjá okkur fyrir ókeypis skemmti-
efni. Alla framkvæmd varnar-
samnings okkar við Bandarfkin
hljótum við að miða við þá grund-
vallarstaðreynd envfsaábug lftil
mótlegum og lftilþægum ábata og
snýkjusjónarmiðum sem fyrr er
varir gætu Ieitt til spillingar f
okkar efnahags og menningarlífi"
Eigum við þá ekki að hætta að
kalla á þá þarna suður á Kefla-
víkurflugvelli til björgunar- og
leitarstarfa eða skyndiflutninga á
sjúkum á milli landa? (Snýkju-
sjónarmið.) Láta loka útvarpinu
eins og sjónvarpinu? (Ókeypis
skemmtiefni.) Er þá ekki líka rétt
að banna fyrirtækjum og einstak-
lingum að eiga viðskipti við her-
inn og þá alveg sérstaklega þeim
sem byggja öll eða mestöll við-
skipti sín á hernum? Eða eru eng-
in lítilmótleg og lítilþæg ábata
sjónarmið þar á ferðinni? Líklega
hugsjón, Sigurlaug? Eða hvað?
Ef við hefðum ekki meiri spill-
ingu frá herstöðinni eða hættu á
henni en þeirri sem kemur f gegn
um sjónvarpið þeirra, þá er ekki
mikil ástæða til að óttast. Að mfnu
mati er herstöðin og samskipti
okkar við hana tvö aðskilin mál.
Ég álít herinn hingað kominn
sem fulltrúa heimskunnar,
blekkingarinnar, lyginnar, hat-
ursins, og ágrindarinnar í
heiminum og vildi því losna við
hann helzt strax. En úr þvf hann
er hér að vilja meirihluta þjóðar-
innar, er þá nokkur ástæða til að
vera með rembing og hroka gagn-
vart herstöðinni. Verðum við ekki
að viðurkenna hana sem illa stað-
reynd, en láta fólkið sjálft um að
varast áhrifin frá henni.
Guðm. Óskarsson.