Morgunblaðið - 06.12.1974, Blaðsíða 14

L4
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 1974
THANT
NÝLEGA lézt f New York fyrrverandi framkvæmdastjóri Sam-
einuðu þjóðanna, U Thant, 65 ára að aldri. Krabbamein lagði
hann að velli eftir langvarandi baráttu, sem meðal annars kom
i veg fyrir, að hann gæti skrifað endurminningar sínar, svo
sem hann hafði í hyggju, þegar hann lét af starfi sínu hjá S.Þ.
árið 1971.
U Thant gegndi framkvæmdastjórastarfinu í áratug, tók við
þvi eftir fráfall Dags Hammarskjölds, er fórst, þegar flugvél
hans var skotin niður í Kongó.
Það var ekki heiglum hent að
taka við þessu starfi um þær
mundir. Kom þar hvorttveggja
til, að Dag Hammarskjöld hafði
verið ákaflega sérstæður
maður og notið geysilegrar
virðingar og aðdáunar, en jafn-
framt höfðu margar ráðstafanir
hans í embættinu orðið um-
deildar mjög og leitt til hörku-
deilna um eðli framkvæmda-
stjórastarfsins. Þótti mörgum
sem Hammarskjöld ætlaði sér
völd um of og að hann væri full
óráðþæginn. — og Sovét-
stjórnin vildi breyta skipulagi
starfsins á þá lund, að það yrði
leið að krefjast þríeykisstjórnar
Sameinuðu þjóðanna og U
Thant var einróma kjörinn til
starfsins árið 1962. Hann var
endurkjörinn 1 966 og lagt fast
að honum að gegna starfinu
þriðja kjörtímabilið en til þess
treysti hann sér ekki af heilsu-
farsástæðum.
Frá upphafi þótti það ein-
kenna störf U Thants, að hann
gekk að hverju máli með opinn
huga án nokkurra hleypidóma.
Hann var reiðubúinn að hlusta
á hvers manns ráð og kynna
sér sjónarmið allra, er hlut áttu
að máli. Slík afstaða kom sér
mjög að ósekju, því að sam-
kvæmt samningi Egyptalands
og Dags Hammarskjölds frá
1956 um vist gæzluliðsins gat
U Thant ekki með neinum laga-
legum rétti vísað á bug kröfu
Egyptalands um að friðar-
gæzluliðið hyrfi á brott.
Eitt átti U Thant sameigin-
legt með Dag Hammarskjöld.
Báðir voru þeir menn innhverfir
og dulir og báðir höfðu þá
venju að taka sér reglubundnar
stundir til heimspekilegra og
trúfræðilegra þenkinga.
Hammarskjöld norrænn dul-
hyggjumaður, U Thant búdda-
trúar. í hugþjálfun sína sóttu
þeir styrk, sem setti sérstakan
svip á framkomu þeirra og
störf. í ýmsu þóttu lífsskoðanir
þeirra líkar en þar sem þeir
voru sprottnir úr svo ólíkum
jarðvegi horfðu þeir yfir vett-
vang heimsmálanna hvor frá
slnu sjónarhorni, ef svo mætti
segja.
U Thant í Háskóla íslands.
ekki lengur I höndum eins
manns heldur þriggja.
U Thant var I starfið kjörinn
til bráðabirgða meðan deilur
um framtíðarskipan þess væru
óútkljáðar — og varð þá fyrir
valinu vegna þess, að hann var
svo til eini maðurinn, sem stór-
veldin gátu komið sér saman
um. Hann var þá fastafulltrúi
lands síns, Burma, hjá S.Þ.,
ákaflega hæglátur maður og
alvarlegur, mikill diplómat, en
menn vissu lítið um hann að
öðru leyti. Það þótti kostur, að
hann var frá hlutlausu eða
óháðu ríki og gerðu stórvéldin
sér þvi vonir um, að hann yrði
hlutlaus í átökum þeirra.
Þar varð þeim að ósk sinni.
Tæpast hefði mörgum mönn-
um öðrum tekizt að halda slíku
jafnvægi gagnvart forystu-
mönnum Austurs og Vesturs
eða öðrum, sem illdeilur stund-
uðu á þessum árum. Þó hikaði
hann ekkí við að gagnrýna stór-
veldin sem önnur ríki, þegar
hann taldi þau leggja steina í
götu starfs samtakanna. Enda
hættu Rússar áður en langt um
ákaflega vel eins og á stóð í svo
flóknum vandamálum, sem til
kasta samtakanna komu á
þessum árum.
Af minnisstæðustu heims-
málum, sem U Thant hafði
afskipti af, mætti nefna Kongó,
sem enn var eins og eldfjall er
stöðugt kraumaði í og gaus
öðru hverju; Kúbudeiluna, þar
sem Kennedy og Krúsjeff stóðu
hvor andspænis öðrum með
kjarnorkuhnefana reidda; Viet-
namstyrjöldina, þar sem U
Thant gerði margar tilraunir til
að stilla til friðar en átti óhægt
um vik m.a. vegna þess að
tveir hlutaðeigandi aðila, Norð-
ur-Vietnam og Kína, áttu ekki
aðild að Sameinuðu þjóðunum
og því vantaði formlegan vett-
vang til viðræðna við þá; sömu-
leiðis styrjöld Indlands og
Pakistans árið 1965 og sex
daga stríðið i júní 1967 milli
ísraels og Arabaríkjanna, þar
sem mjög var gagnrýnd sú ráð-
stöfun U Thants, að kalla frið-
argæzlulið samtakanria frá
vopnahléslínunni á Gazasvæð-
inu og á Sinaiskaga — og
Eftir a8 U Thant lézt lá kista hans i nokkra daga á viðhafnarbörum I
aðalstöðvum Sameinuðu þjóðanna. Mynd þessi var tekin þegar verið var að
flytja hana þangað.
Enda þótt U Thant tækist svo
vel í sínu starfi sem raun bar
vitni að halda jafnvægi milli
andstæðra pólitískra aðila, taldi
hann sjálfan sig lýðræðislegan
sósíalista. Hann var og þeirrar
skoðunar, — sem glöggt kom
fram í fyrirlestrinum, sem hann
hélt í Háskóla íslands er hann
kom hingað sumarið 1966 —
að Vesturlandabúum væri ekki
síður þörf á að læra eitt og
annað af Austurlandabúum en
öfugt. Hann sagði eitthvað á
þessa leið: Á Vesturlöndum
hefur allt kapp verið lagt á
tæknimenningu og framfarir og
menntun að mestu verið við
það miðuð. Meðal austrænna
þjóða hefur markmið mennt-
unar fyrst og fremst beinzt að
leit að sannleikanum innra með
oss, könnun á því, sem gerist í
hugskoti og sálarlífi manneskj-
unnar en jafnframt hafa stað-
reyndir hins ytra lífs, og þar
með tækniþróun umhverfisins,
að miklu leyti verið virtar að
vettugi. Ég er þeirrar skoðunar,
að á þeim tímum streitu, marg-
háttaðra erfiðleika og flókinna
vandamála, sem við nú lifum,
sé nauðsynlegt að finna ein-
hverskonar málamiðlun milli
þessara tveggja menntunar-
miða."
U Thant var sjálfur ekki lang-
skólagenginn á vestræna vísu.
Hann hafði að vísu hafið há-
skólanám í Rangoon að loknu
menntaskólanámi í heimabæ
sínum Pantanaw, en hann var
ekki nema tvítugur, þegar
hann hóf þar kennslu og skóla-
stjóri menntaskólans varð hann
þremurárum síðar.
Á þessum árum hófst náin
samvinna hans við U Nu, síðar
forsætisráðherra Burma, sem
var tveimur árum eldri en U
Thant og einnig starfandi kenn-
ari I Pantanaw. Þeir tóku sam-
eiginlega þátt I pólitískri bar-
áttu á fjórða tug aldarinnar og
jafnframt því að gegna ýmsum
opinberum embættum eftir að
Burma varð sjálfstætt rlki (—
hann var m.a. blaðaf ulltrúi
ríkisstjórnarinnar, útvarpsstjóri
ráðuneytisstjóri I menntamála-
og forsætisráðuneytinu og
framkvæmdastjóri félagsmála-
og efnahagsmálaráðs landsins)
var U Thant náinn ráðgjafi U
Nus eftir að hann tók við stjórn
landsins, skrifaði m.a. ræður
hans og þýddi á ensku- og
fylgdi honum á fjölþjóðaráð-
stefnursem hæqri hönd hans.
Eðlilega hafði U Thant
mikinn áhuga á vanþróuðu
ríkjunum svonefndu og barsér-
staklega fyrir brjósti þá starf-
semi Sameinuðu þjóðanna,
sem laut að aðstoð við þau.
U Thant skrifaði nokkrar
bækur, áður en hann varð
framkvæmdastjóri S.Þ., þeirra
á meðal bók um Þjóðabanda-
lagið og tveggja binda verk um
sögu Burma eftir heimsstyrjöld-
ina svo og bækur um skólamál,
þ. á m. um lýðræði I skólum.
Það, sem öðru fremur þótti
einkenna U Thant sem mann-
eskju fyrir utan hægláta fram-
komu og hljóðláta — var rót-
gróin tilfinning samúðar og
mannúðar og hve gersamlega
laus hann virtist við hégóma-
skap og hroka.
U Thant var kvæntur konu
frá Burma og áttu þau tvö
börn. Sonur þeirra fórst af slys-
förum I Rangoon, þá korn-
ungur námsmaður, en dóttir
þeirra Aye Aye er gift og búsett
I Bandaríkjunum.
— mbj.
Þegar U Thant kom í heimsókn til íslands t júlimánuði 1966 ferðaðist hann um nágrenni Reykjavíkur ásamt Emil
Jónssyni, þáverandi utanrlkisráðherra og fleiri tslenzkum ráðamönnum. Þá var komið við í Hveragerði, þar sem
þeir Emil og U Thant skiptu með sér tslenzkum banana. U Thant heimsótti einnig þáverandi forseta Islands. Ásgeir
Ásgeirsson, að Bessastöðum og sat þar veizlu hans og hélt fyrirlestur i Háskóla Islands.