Morgunblaðið - 06.12.1974, Blaðsíða 20

‘2,0 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 1974
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
hf Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. simi 10 100.
Aðalstræti 6. simi 22 4 80
Askriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 35.00 kr. eintakið.
Ikjaramálaályktun sam-
bandsstjórnar Alþýóu-
sambands íslands, sem
samþykkt var um sl. helgi,
segir, aó þaó sé grund-
vallarkrafa verkalýðssam-
takanna aó fullri atvinnu
verði haldió uppi. Flestum
ætti að vera ljóst eins og
nú er ástatt í efnahagsmál-
um, aó brýnasta verkefni
stjórnvaldaer aðgera nauó-
synlegar ráóstafanir til
þess að tryggja rekstrar-
grundvöll atvinnufyrir-
tækjanna og fulla atvinnu.
]>ær aógerðir, sem ríkis-
stjörnin hefur beitt sér
fvrir til þess aó bægja frá
þvi hættuástandi í efna-
hags- og atvinnumálum,
sem hér hefur ríkt, hafa
allar verið miðaðar vió
þetta höíuómarkmið. Á sl.
sumri gat engum dulist, aö
vió blasti stórkostlegur
samdráttur í atvinnustarf-
seminni og jafnvel stööv-
un mikilvægra atvinnu-
greina, ef ekki yrði gripió í
taumana.
Þær endurreisnarað-
geröir, sem nú hafa verið
framkvæmdar, hlutu að
hafa kjaraskerðingu í för
með sér því að óðaverð-
bólgan og efnahagsringul-
reiðin hafa óneitanlega
þrengt kost bæði atvinnu-
fyrirtækja og launþega.
Með öllu var útilokað að
halda uppi óskertum kaup-
mætti miðað við kjara-
samninga þá, sem gerðir
voru í febrúar enda hafói
sá kaupmáttur skerzt veru-
lega á síóustu mánuðum
vinstri stjórnar. Efnahags-
aógerðir ríkisstjórnarinn-
ar miða hins vegar við það,
að kaupmáttur launa hald-
ist svipaður og hann var á
síóasta ári. Miðað við það
hrikalega ástand, sem hér
hefur ríkt, veröur að telja
það góóan árangur, en það
getur oltiö á góðri sam-
vinnu aðila vinnumarkað-
arins og ríkisvaldsins,
hvort unnt reynist aö halda
í horfinu.
Bráðabirgöaaðgerðir
þær, sem vinstri stjórnin
hugðist koma fram sl. vor
miðuðu einnig aó því að
halda hjólum atvinnulífs-
ins gangandi. En þá var
stefnt að langtum viðtæk-
ari kjaraskerðingu en nú
hefur átt sér stað. Þannig
stóðu ráðherrar Alþýóu-
bandalagsins að stjórnar-
frumvarpi, sem gerði ráð
fyrir að allar kauphækkan-
ir, er samió var um í febrú-
ar og fóru yfir 20%, yrðu
afnumdar með lögum.
Efnahagsaðgerðir núver-
andi ríkisstjórnar eru hins
vegar við það miðaðar að
allar umsamdar grunn-
kaupshækkanir komi til
framkvæmda. Á þessu
tvennu er regin munur.
Á sl. vori setti vinstri
stjórnin bráðabirgðalög
um afnám vísitöluuppbóta
á laun, en hluta þessarar
kjaraskerðingar var mætt
með niðurgreiðslum á land-
búnaðarvörum. Engar ráð-
stafanir voru hins vegar
gerðar til þess að bæta hag
þeirra, sem lakast voru
settir í þjóðfélaginu. Að
þessum aðgerðum stóðu
ráðherrar Alþýðubanda-
lagsins og gerðu engan
ágreining. Þegar núver-
andi ríkisstjórn tók við
völdum leyfðu aðstæður
ekki, að þeirri ákvörðun
vinstri stjórnarinnar að
banna vísitöluuppbætur á
laun, yrði breytt. Hins veg-
ar setti núverandi ríkis-
stjórn löggjöf um víðtækar
launajöfnunarbætur til
þess að bæta aðstöðu lág-
launafólksins jafnframt
því sem niðurgreiðslum
var haldið áfram. í bráða-
birgðalögum vinstri stjórn-
arinnar var sett bann við
hækkun fiskverðs. Núver-
andi stjórn ákvað á hinn
bóginn 11% hækkun fisk-
verðs og bætti þar með
kjör sjómanna frá því sem
verið hafði. Það er því
fremur kaldhæðnislegt,
þegar talsmenn Alþýðu-
bandalagsins tala nú um
kaupránsstefnu rétt eins
og þeir beri ekki ábyrgð á
þeirri efnahagsringulreið,
sem hér hefur ríkt.
Allar aðstæöur í efna-
hags- og atvinnumálum
hafa leitt til þess að við
verðum fyrst um sinn að
sætta okkur við svipaðan
kaupmátt og var á síðasta
ári til þess að ná því höfuð-
markmiði að tryggja fulla
atvinnu. Hitt er augljóst,
að keppa verður að því að
vinna þetta bil upp á nýjan
leik svo fljótt sem að-
stæður leyfa. I kjaramála-
ályktun Alþýðusambands-
ins segir að nú séu ekki
efni til almennrar kröfu-
gerðar varöandi kaupgjald,
en mióa verði við, að verka-
fólk nái sem fyrst þeim
kjörum, sem samningarnir
frá því í febrúar mæltu
fyrir um.
Ljóst er að þessu mark-
miði verður ekki náð í einu
vetfangi. En það er rétt
stefná hjá Alþýðusam-
bandinu, við núverandi að-
stæður, aó leggja megin-
áherslu á að treysta stöðu
láglaunafólks. Þá er það
einnig athyglisvert að Al-
þýðusambandið skuli vera
reiðubúið að meta aðrar að-
gerðir en beinar kaup-
hækkanir sem lið í almenn-
um kjarabótum. í því sam-
bandi hefur einkum veriö
minnst á úrbætur í hús-
næðismálum og skattamál-
um. Þá hlýtur verðtrygg-
ing lífeyrissjóóanna einnig
að koma hér til álita, en
þingsályktunartillaga um
það efni hefur nú verið
flutt á Alþingi af nokkrum
þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins.
Flestar þjóðir búa nú við
mikla efnahags- og at-
vinnuörðugleika, og spáö
hefur verið vaxandi erfið-
leikum og atvinnuleysi.
Þegar litið er á þessar staö-
reyndir má öllum vera
ljóst, að okkur er mikill
vandi á höndum, ef við eig-
um að komast hjá þeim al-
varlegu áföllum, sem slík
kreppa getur haft í för með
sér. Hagsmunahópar verða
að sýna gætni í kröfugerö,
hvort sem þar eiga í hlut
atvinnurekendur eða laun-
þegasamtök. En megin-
markmiðið hlýtur að vera
full atvinna fyrir alla.
Meginmarkmiðið er full atvinna
AKUREYRARBÓK
Bðkmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
□ AKUREYRI ANI)
THK PICTl JRKSQUE
NORTH. □ Introducet
by Kristján frá Djúpa-
læk. □ Translation: Ma.v
and Hallberg Hall-
mundsson. □ Layout:
AugívMiigasíofan h.f.,
•'•ísii R. Kjörnsson. QJ
Iceland Review l‘)74.
I>AD var vel til fuiulid art fá
Kristján skáld frá Djúiiala’k til
aú scmja inngang Akureyrar-
bókar á ensku. Kristján er
hressilegur og lipur penni,
mátulega skrýtinn til aö vera
ekki leióinlegur. llann er
nianna ólíklegastur til aö láta
orð sín drukkna í merkingar-
lausu mála'öi um sjálfsagða
tiluti. Fundvís er hann á hiö
smáa, sem getur oröiö stórt
pegar kunnáttumaöur fjallar
um þaö. Sagan, þjóótrúin,
skáldskapurinn er sú þrenn-
ing, sem á hug hans allan.
Inngangur Kristjáns frá
Djúpalæk, sem snýsl ekki ein-
ungis um Akurevri, heldur
Noröurland yfirleitt, einkum
Eyjafjiiró o« Pingeyjarsýslu,
tiefst á skáldlegu tilhrÍKÓi sköp-
unarsöpunnar. þar sem Eyja-
fjöióur er miópunkturinn.
Síöan er sagan rakin frá land-
námi Ilelga magra til Kauófé-
lags Eyfirðinga. P’élagsmálum
Eyfiröinga og Þingeyinga eru
gerð góð skil, enda af miklu aó
taka. Merkisstaðir, náttúrufeg-
urö og atvinnuvegir veróa að
sjálfsögöu ekki útundan,
hvorki i innganginum eða
myndavali.
í kaflanum Men of Letters er
sagt frá þremur rithöfundum,
sem mest hafa komiö við sögu
Akureyrar. Breiðfirðingurinn
Matthías Joehumsson var fyrsti
heiðursborgari Akureyrar. Þar
orti hann i húsi, sem heitir
Sigurhæðir, en það ertáknrænt
nafn fyrir lif hans og skáld-
skap. En það voru ekki aðeins
samtímamenn Matthíasar á
Akureyri, sem hann hafði sam-
neyti við. Meðal bestu vina
hans voru Shakespeare, Byron,
Ibsen og Tegnér. Þeim kynntist
hann með því að þýða verk
þeirra.
Annar Akureyrarhöfundur
var ekki siður heimsborgari en
Matthías. Jón Sveinsson,
Nonni, bjó lengst af fjarri
bernskustöðvum sínum, samdi
bækur sinar einkum á þýsku,
en gleymdi ekki upprunanum
eins og þær vitna um. 1 Nonna-
bókunum verður Akureyri og
Eyjafjörður ævintýraheimur.
Það er áreiðanlega rétt hjá
Kristjáni frá Djúpalæk að
margir erlendir aðdáendur
Nonna leggja leið sína til Akur-
Kristján frá Djúpalæk
Kápa Akureyrarbókarinnar
eyrar til að skoða bernskuheim-
ili hans og vettvang bókanna.
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi orti marga ástaróði til
Eyjafjarðar eins og Kristján frá
Djúpalæk bendir á. Á yngri
árum var hann víðförull og
opinn fyrir áhrifum umheims-
ins. Þegar árin liðu einangrað-
ist Davíð. Hann lokaði sig inni í
húsi sínu á Akureyri með bók-
um sínum og munum, leit sam-
tíð sína með vaxandi tortryggni
og snerist öndverður gegn nýj-
ungum i bókmenntum.
Akureyringar eiga mikinn
heiður skilinn fyrir að sýna rit-
höfundum sinum þá virðingu
að varðveita hús þeirra. Það er
gaman að koma í þessi hús. Þau
eiga sinn ríka þátt í að á Akur-
eyri er litið sem gamalgróin
menningarbæ.
Ég hefði kosið að Kristjánfrá
Djúpalæk hefði sagt nokkuð frá
menningarlífi Akureyringa
eins og það er nú. Að vísu ber-
ast fréttir um erfiðleika mynd-
listarmanna, en yfir leikhúslíf-
inu er að minnsta kosti reisn.
Brautryðjandastarf Leikfélags
Akureyrar að ráða rithöfund
gagngert til að semja leikrit
fyrir félagið telst til merkra
tiðinda. Kristján frá Djúpalæk
hefði i kaflanum Men of Lett-
ers einnig mátt víkja að þeim
rithöfundum, sem nú búa á
Akureyri, en meðal þeirra er
hann sjálfur í fararbroddi.
Akureyri and the Pictures-
que North er fyrst og fremst
myndabók. Margir ljósmynd-
arar eiga myndir i bókinni;
flestar eru eftir Mats Wibe
Lund, en einnig má nefna
Gunnar Hannesson, Ævar Jó-
hannesson og Ásgrim Ágústs-
son. Nokkrar gamlar myndir
eru úr Minjasafni Akureyrar. Á
einni þeirra sést bílalest Krist-
jáns tíunda á feró hans um
Eyjafjöró 1926. Heldur eru nú
bílarnir fornfálegir og sveita-
bærinn á myndinni lágreistur.
Við vegbrúnina situr maður
með hatt og fylgist með þessum
merkisatburði. Önnur mynd
sýnir garðveislu heldri borgara
á Akureyri á öldinni sem leið.
Konurnar drekka kaffi, en karl-
mennirnir hafa fengið í staup-
inu eins og sést á svip þeirra
sumra. Það er ákaflega fínn
menningarblær yfir hópnum,
sennilega danskættaður eins og
svo margt á Akureyri.
Myndavalið í Akureyri and
the Picturesque North er hefð-
bundið. Um það er litið að
segja. Myndirnar eru flestar
gott handverk. Þær koma ekki
á óvart að neinu leyti, en eru
yfirleitt trúverðugar heimildir
um náttúru og mannlif Norðan-
lands. Bókin er tilvalin gjafa-
bók handa erlendum vinum,
ekki sízt vegna inngangs Krist-
jáns frá Djúpalæk. Væntanleg
er íslensk útgáfa bókarinnar
gefin út af Bókaforlagi Odds
Björnssonar á Akureyri í sam
vinnu við Iceland Review.